Wpływ tarczycy i nadnerczy na nasze zdrowie

Dlaczego tarczyca i nadnercza są tak ważne dla naszego zdrowia?

Tarczyca wytwarza tyroksy­nę (T4) i trójjodotyroninę (T3). Hormony te są niezwy­kle ważne w regulacji me­tabolizmu i temperatury. Przy ich niewystarczającej produkcji nasze ciało ma problem z wykorzystaniem energii i utrzymywania ciepła. Z kolei kora nadnerczy (małych gru­czołów usytuowanych tuż nad nerkami) odpowiedzialna jest za wydzielanie hormonów niezbędnych do utrzymy­wania równowagi wodno-elektrolitowej organizmu, szczególnie poziomu sodu i potasu (aldosteron), oraz odpowiedzial­nych za podnoszenie stężenia glukozy we krwi w sytuacjach silnego stresu (kortyzol). Produkuje również niewielkie ilości hormonów płciowych (andro­genów). Natomiast rdzenie nadnerczy wytwarzają katecholaminy, z których najważniejsze to adrenalina, noradre­nalina i dopamina.

Adrenalina jest stale wydzielana w małych ilościach. Sytu­acje stresowe, takie jak gniew czy strach, powodują jej gwałtowny wyrzut do krwi. Niedoczynność nadnerczy jest sta­nem, w którym organy te nie wytwa­rzają wystarczającej ilości kortyzolu, który, podobnie jak hormony tarczycy, bierze udział w metabolizmie, ale od­grywa również rolę w ciśnieniu krwi, poziomie cukru we krwi i zapaleniu.

Związek nadnerczy z tarczycą

Naukowcy zwracają uwagę na to, że choroby z autoagresji często dotykają kilku narządów i mogą być odpowie­dzialne zarówno za zaburzenia pracy tarczycy, jak i nadnerczy. Niektóre małe badania i opisy przypadków wykaza­ły możliwy związek między nimi.

Zaczęło się w 2004 r. w Honolulu na Hawajach. Tamtejsi medycy oce­niający krytycznie chorych pacjentów przyjętych na oddział intensywnej tera­pii (OIOM) wykazali, że 12% z nich mia­ło zarówno niedoczynność tarczycy, jak i niewydolność nadnerczy. Na podstawie tych ustaleń doszli do wniosku, że wa­runki te mogą być ściśle powiązane¹.

Ponad dekadę później Toshihide Yamamoto zauważył, że u pacjentów z pierwotną niewydolnością kory nad­nerczy (PAI) sporadycznie obserwo­wano autoimmunologiczną chorobę tarczycy². Gdy przyjrzał się badaniom, zauważył, że w różnych pracach od­notowano zmienne występowanie au­toimmunologicznej choroby tarczycy u pacjentów z pierwotną niewydolno­ścią kory nadnerczy: 24% ze 148 pa­cjentów z chorobą Addisona w Polsce, 47% z 664 pacjentów w Norwegii, ale 0,3% w Wielkiej Brytanii (10 z 3 286)³.

Kilkadziesiąt lat temu utajona choroba Addisona została opisana w następujący sposób: „Ukryta niewydolność zawsze objawia się w sytuacjach stresowych, takich jak infekcja, nadmierny wysi­łek, operacja i uraz. Jednak pacjenci są nadal zdolni do prowadzenia nor­malnego życia bez leczenia podtrzymu­jącego. Mogą czuć się zdrowi, a nawet ważny objaw zmęczenia może być nieobecny lub niepozorny [sic]”⁴.

Krótko mówiąc, utajony PAI można nazwać jako „stan upośledzonej goto­wości na stres” w wyniku dysfunkcji nadnerczy. Autoprzeciwciała prze­ciwko 21-hydroksylazie, autoprze­ciwciała specyficzne dla nadnerczy, stwierdzono u pacjentów z przed­kliniczną lub subkliniczną pierwot­ną niedoczynnością nadnerczy⁵.

Włosi opisali progresję autoimmu­nologicznej niedoczynności kory nad­nerczy w IV stadiach:

• stadium I cha­rakteryzuje się upośledzoną produkcją aldosteronu,
• stadium II upośledzoną szczytową odpowiedzią kortyzolu na prowokację,
• stadium III obniżonym podstawowym poziomem kortyzolu i zwiększonym podstawowym po­ziomem ACTH,
• stadium IV objawia się dalszą redukcją kortyzolu i dal­szym wzrostem poziomu ACTH⁶.

Analizując przypadki pacjentów, japoński uczony doszedł do wniosku, że utajony PAI występuje u 5% pacjen­tów z autoimmunologiczną chorobą tarczycy. U tych, u których choroby tarczycy są odpowiednio leczone, nawracające niespecyficzne objawy żołądkowo-jelitowe lub ogólnoustro­jowe w okolicznościach związanych ze stresem albo objawy ze strony układu mięśniowo-szkieletowego imitujące chorobę reumatyczną mogą być obja­wem utajonej pierwotnej niewydolności nadnerczy, nawet jeśli poranne stęże­nie kortyzolu nie jest bardzo niskie, a ACTH poziom nie jest podwyższony².

W tym samym czasie prof. Fredric E. Wondisford z Johns Hopkins University School of Medicine w Baltimore zwrócił uwagę, że choć już wiadomo jest, że niektóre cho­roby autoimmunologiczne mogą zniszczyć zarówno tkanki tarczycy, jak i korę nadnerczy, powodując połączone niedobory hormonów, to jednak poza tym mechanizmem związek między tarczycą a funkcją kory nadnerczy jest mniej jasny⁷.

Wiemy np., że nadmiar gluko­kortykoidów hamuje centralną oś tarczycy, podczas gdy sugero­wano, że hormon tarczycy reguluje czynność kory nadnerczy poprzez zmiany w metabolizmie tych związ­ków w wątrobie. Jednak wszelkie rzeczywiste relacje regulacyjne między tymi gruczołami nadal pozo­stają dla nas nieuchwytne⁸. W tym kontekście badanie przeprowadzone przez endokrynologów z National Institutes of Health w Bethesda sta­nowi przełom. Otóż po raz pierwszy wykazali oni, że hormon tarczy­cy, działając poprzez jedną z jego izoform receptora (THRB1), od­grywa bezpośrednią rolę w roz­woju i funkcji kory nadnerczy.

Nowe odkrycia na polu endokrynologii

Kora nadnerczy u ssaków rozwija się z mezodermy pośredniej, podczas gdy rdzeń nadnerczy wywodzi się z neuroektodermy (komórek grze­bienia nerwowego). Kora nadnerczy najpierw tworzy niedojrzałą strefę, którą później zastępują dojrzałe typy komórek korowych. Strefa niedojrzała lub płodowa u ludzi wytwarza siar­czan dehydroepiandrosteronu, który jest wykorzystywany przez łożysko do produkcji estrogenów. Z kolei strefa ostateczna lub dorosła u ludzi i innych ssaków wytwarza minera­lokortykoidy i glukokortykoidy.

Amerykanie zauważyli, że u nie­dojrzałych myszy w wewnętrznej strefie korowej zachodzi ekspresja enzymu metabolizującego steroidy, dehydrogenazy 20-α-hydroksyste­roidowej (20αHSD). Nazywa się to strefą X. Co ciekawe, zanika ona z wiekiem u samców, ale utrzymuje się u samic dorosłych myszy. Nie wie­my, czy istnieje odpowiednik tej strefy u wyższych ssaków. Za to endokry­nolodzy z Bethesda dowiedli, że hor­mony tarczycy mogą na nią wpływać, np. hormon T3 powoduje przerost tej strefy u myszy typu dzikiego.

To nie wszystko. Badacze stwierdzili również, że ekstrakt z tarczycy indu­kuje przerost kory nadnerczy u innych gatunków, takich jak króliki i koty, któ­re nie mają określonej strefy X, co su­geruje, że odkrycie to można uogólnić na inne ssaki, w tym ludzi. Zdaniem uczonych wyniki tych eksperymentów wskazują na potencjalny mechanizm wyjaśniający nierozpoznany niedobór hormonu kory nadnerczy w modelach wrodzonej niedoczynności tarczycy oraz nadmiar hormonu kory nadner­czy w stanach jej nadczynności⁹.Dowodów na taką zależność do­starcza badanie przeprowadzone w Norwegii. Tamtejsi akademi­cy potwierdzili, że wśród osób z pierwotną niedoczynnością kory nadnerczy 41% miało rów­nież niedoczynność tarczycy¹⁰.

Objawy słabej pracy tarczycy i przeciążonych nadnerczy

• Niedostateczna podaż energii dla organizmu, włącznie z zespołem przewle­kłego zmęczenia/mialgicznym zapaleniem mózgu i rdzenia z niską wytrzy­małością fizyczną; wszystkie czynności muszą być rozkładane w czasie;
• ciało ziębnie;
• nietolerancja zimna;
• nietolerancja gorąca;
• otyłość;
• niedostateczna podaż energii do mózgu, włącznie z zamgleniem umysłu, słabą pa­mięcią krótkotrwałą i niezdolnością do wykonywania kilku czynności naraz lub rozwiązywania problemów. U dzieci sprowadza się to do niskiego IQ, u dorosłych – często do choroby psychicznej, a u osób w podeszłym wieku – do otępienia;
• uzależnienia – do oczywistych uzależnień należą kofeina, alkohol, ni­kotyna i inne. Jednakże najbardziej zgubne jest uzależnienie od cu­kru, cukru owocowego i rafinowanych węglowodanów;
• ciemne kręgi pod oczami;
• podatność na infekcje;
• powolne gojenie i regeneracja;
• zły stan włosów, skóry i paznokci;
• problemy jelitowe: nieszczelne jelito, alergie, stany zapalne;
• niedokrwistość (anemia);
• niska liczba białych krwinek;
• większe i bardziej lepkie płytki krwi, zwiększające ryzyko zakrzepicy;
• przyspieszone starzenie z niewydolnością narządów (serca, mó­zgu, nerek itp.) oraz zwyrodnieniami (artretyzm, osteoporoza);
• stan zapalny – gdy jelito jest nieszczelne, pojawia się możliwość przenikania jelito­wych bakterii, grzybów i wirusów do krwiobiegu i tkanek, co jest napędem dla wielu schorzeń artretycznych, zapalenia tętnicy skroniowej, owrzodzeń żylakowych, cho­roby zapalnej jelit, astmy wewnątrzpochodnej, choroby nerek, zapalenia mięśnia sercowego, zespołu pęcherza nadreaktywnego, a być może także psychozy i raka

Jakie badania umożliwią postawienie właściwej diagnozy?

Zarówno niedoczynność tarczycy, jak i niewydolność nadnerczy można zdiagnozować za pomocą testów labo­ratoryjnych, które oceniają stężenie produkowanych przez gruczoły substancji, oraz hormonów stymulujących ich pracę wydzielniczą. W przypadku tarczycy będą wytwa­rzane przez nią hormony T3 i T4 oraz produkowany przez przysadkę mózgową TSH.

Natomiast pierwszym krokiem do sprawdzenia stanu nadnerczy jest określenie poziomu kortyzolu we krwi. Jeśli jest on niski, następnym krokiem jest test stymulacji hormonu adrenokortykotropowego (ACTH). To związek uwalniany przez przysadkę mózgową, który stymuluje nadnercza do uwalniania kortyzolu. Podczas tego testu podaje się pacjentowi syntetyczny ACTH, a następ­nie po 30-60 min bada się stężenie hormonu stresu we krwi.

Choć niedoczynność tarczycy i nadnerczy to 2 róż­ne rzeczy, to jednak dają podobne objawy, takie jak zmęczenie, osłabienie i zmiany masy ciała oraz wa­hania nastroju i cyklu miesiączkowego.

Niski poziom hormonów tarczycy lub kortyzolu może prowadzić także do:

• zmniejszenia apetytu,
• trudności z kon­centracją,
• osłabienia skóry, włosów i paznokci
• problemów żołądkowo-jelitowych.

Objawy charakterystyczne dla niskiego poziomu kortyzolu obejmują:

• zmiany koloru skóry (ciemne plamy),
• niskie ciśnienie krwi,
• zawroty głowy (szczególnie podczas stania),
• niski poziom glukozy łaknienie soli

Jak uzupełnić niedobory hormonów?

W przypadku zaburzeń pracy obu narządów standardowe po­dejście opiera się na dążeniu do normalizacji poziomów hor­monów. W niedoczynności tarczycy podaje się synte­tyczne T4, nazywane lewo­tyroksyną, lub wysuszoną tarczycę pozyskaną od świń. Natomiast nadnercza wspo­maga się glukokortykoidami, takimi jak hydrokortyzon lub prednizolon, w celu zastąpienia kortyzolu; fludrokortyzonem, by uzu­pełnił hormony mineralo­kortykoidowe, oraz paniom o niskim poziomie energii i libido podaje się dehydro­epianderonon (DHEA).