Zmęczenie nadnerczy - mit czy rzeczywista choroba?

Zespół zmęczonych nadnerczy

Zmęczenie nadnerczy lub wyczerpanie nadnerczy – tego terminu nie znajdziemy w katalogu chorób, posługują się nim jedynie lekarze naturopaci. Pod tą nazwą kryje się nie jeden objaw, ale cały zespół symptomów, które, mówiąc najkrócej, pojawiają się wskutek długotrwałego stresu.

Lekarze holistyczni przekonują, że zmęczenie nadnerczy dotyka coraz więcej osób i zasadniczo jest problemem nie do uniknięcia we współczesnym świe­cie. Co gorsza, objawy mu towarzyszące są w dużej mierze bardzo subiektywne, a ich uciążliwość zależy od osobistej wrażliwości każdej osoby, zatem trudno ustalić ścisłe kryte­ria dla tej przypadłości – i to m.in. sprawia, że wyczerpanie nadnerczy wymyka się sztywnym kryteriom, jakimi posłu­guje się medycyna zachodu, opisująca przyczyny, objawy i przebieg chorób.

Mnogość problemów zdrowotnych, które są wynikiem stresu, utrudnia także postawienie diagnozy, ponieważ wiele z objawów można przypisać innym choro­bom. Dlatego zazwyczaj mija wiele miesięcy, zanim chory otrzyma diagnozę. W tym czasie chodzi od lekarza do leka­rza, wykonuje kolejne badania i okazuje się, że nikt nadal nie wie, dlaczego jego samopoczucie ulega pogorszeniu.

U niektórych osób badania wykrywają pewne problemy metaboliczne, takie jak np. insulinooporność czy zabu­rzenia hormonalne, jednak często zaordynowana terapia nie daje spodziewanych rezultatów – bo pierwotna przy­czyna, czyli przewlekły i nieprzemijający stres, nie została usunięta.

Jak zatem ugryźć temat zmęczenia nadnerczy? Czy taka choroba istnieje, czy nie? Jeśli tak, to jak ją leczyć? A jeśli nie, to dlaczego tak wiele osób zgłasza objawy, niepasujące do innej znanej i opisanej jednostki chorobo­wej? Aby odpowiedzieć sobie na te pytania, zacznijmy od początku, czyli od tego czym są i jaka jest rola nadnerczy? 

Nadnercza - małe gruczoły do zadań specjalnych 

Kora nadnerczy wytwarza trzy główne grupy hormonów: glikokortykoidy, mineralokortykoidy i androgeny nadner­czowe. Najważniejszym z glikokortykoidów jest kortyzol, nazywany także hormonem stresu, ponieważ to w głównej mierze on zawiaduje reakcją stresową. Ponadto kortyzol reguluje metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczów, działa przeciwzapalne i immunosupresyjne – tłumi nad­mierną odpowiedź układu odpornościowego.

Hormon ten wywiera także wpływ na rytm dobowy – pobudza nasz organizm do wstania o poranku i stymuluje do działa­nia. Jego niedobór powoduje zmęczenie, hipoglikemię i osłabienie, a nadmiar prowadzi m.in. do otyłości, nadci­śnienia i osłabienia mięśni. Przedstawicielem mineralo­kortykoidów jest aldosteron, hormon regulujący równo­wagę wodno-elektrolitową poprzez wpływ na poziom sodu i potasu w organizmie.

W ten sposób aldosteron kontroluje m.in. ciśnienie krwi, a jego niedobory mogą powodować obniżenie ciśnienia krwi, odwodnienie i zaburzenia rytmu serca. Co się zaś tyczy androgenów (czyli tzw. masku­linizujących hormonów, wydzielanych przez organizmy zarówno mężczyzn, jak i kobiet), to nadnercza odpowia­dają za wydzielanie dehydroepiandrosteronu (DHEA) i androstendionu.

To właśnie z nich, w toku dalszych przemian, powstają testosteron i estrogeny. W ten sposób androgeny wpływają na rozwój wtórnych cech płciowych (tembr głosu, owłosienie i budowa ciała), działają anabo­licznie (czyli powodują przyrost masy mięśniowej) i regu­lują metabolizm.

Nadmiar androgenów u kobiet odpowiada za zbytnie owłosienie ciała, trądzik, łysienie typu męskiego i zaburzenia płodności (m.in. rozwój zespołu policystycz­nych jajników, PCOS). Niedobór u panów skutkuje nato­miast m.in. zaburzeniami płodności, osłabieniem libido, impotencją i spadkiem masy mięśniowej, a także zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 i chorób układu krążenia. 

Rdzeń nadnerczy wytwarza katecholaminy, głównie adrenalinę (epinefrynę) i noradrenalinę (norepinefrynę). Rolą tych hormonów jest m.in. zawiadowanie, wraz z kor­tyzolem, odpowiedzią na stresor, nazywaną reakcją „walcz lub uciekaj”, w przebiegu której dochodzi do wielu adaptacji metabolicznych – m.in. wzrasta ciśnienie krwi i uwolnione zostają zapasy energii.

Ponadto katecho­laminy regulują rozkład tłuszczów i glikogenu (w tej formie magazynowana jest glukoza) oraz działają jako neuroprze­kaźniki w autonomicznym układzie nerwowym. Zaburze­nia wydzielania tych hormonów powodują m.in. wahania ciśnienia krwi, kołatanie serca i wprowadzają nas w stan paniki i lęku². 

Skomplikowana regulacja 

Nadnercza nie wytwarzają jednak hormonów ot tak sobie, ale ich działanie jest precyzyjnie kontrolowane przez oś podwzgórze-przysadka-nadnercza, w której wydziela­nie poszczególnych hormonów odbywa się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Jak to działa w praktyce?

Załóżmy, że organizm zużył zasoby kortyzolu. Obniżenie poziomu tego hormonu we krwi jest sygnałem dla pod­wzgórza, gruczołu, znajdującego się w naszym mózgowiu, że oto potrzeba uruchomić kaskadę zdarzeń, zmierzających do wydzielenia kortyzolu. Podwzgórze zaczyna zatem wydzie­lać kortykoliberynę (CRH), hormon, który oddziałuje na przysadkę – CRH działa tu jak rozkaz, wydany przez gene­rała podwzgórze, który zostaje przekazany do podległego mu oficera, czyli przysadki mózgowej.

Oficer przysadka reaguje na rozkaz wysłaniem podwładnego z rozkazem do koszar (nadnerczy), że organizm potrzebuje kortyzolu (szeregowych) – tym rozkazem jest hormon adrenokor­tykotropowy (ACTH).

Po dotarciu do nadnerczy, ACTH pobudza wydzielanie potrzebnego hormonu. Obieg wszyst­kich rozkazów trwa do tej pory, aż do krwi nie przedostanie się odpowiednia ilość kortyzolu – wzrost liczebności armii szeregowych (kortyzolu), zaczyna hamować częstotliwość wysyłania rozkazów od generała podwzgórze, a to z kolei hamuje wydzielanie kortyzolu w nadnerczach – armia nie może być bowiem ani za słaba, ani zbyt liczna. 

Czym jest zmęczenie nadnerczy? 

Specjaliści, definiujący zmęczenie nadnerczy, opisują ten stan jako zaburzenie, w który na skutek przewlekłego stresu, wymagającego wysokiej aktywności nadnerczy, dochodzi do przeciążenia tych gruczołów i stają się one nie­zdolne do prawidłowego funkcjonowania oraz wydzielania hormonów. Przy czym mówimy tu zarówno o długotrwa­łym stresie fizycznym, jak i psychicznym.

Jeżeli bowiem przez dłuższy czas nadnercza muszą działać na wysokich obrotach, może dojść do zaburzeń wydzielania hormonów – gruczoły te potrzebują nie tylko czasu na wytworzenie i uwolnienie hormonów, ale także stałego dopływu sub­stratów i koenzymów do ich wytworzenia.

Ponadto, aby mogły funkcjonować, muszą być odpowiednio pobudzane przez wyższe gruczoły, czyli przysadkę i podwzgórze. A te, jeśli poziom hormonów jest stale wysoki, także mogą nieprawidłowo reagować. Zatem te wszystkie niekorzystne zmiany mogą doprowadzić do sytuacji, w której organi­zmowi zacznie brakować hormonów nadnerczy lub ich proporcje ulegną zaburzeniu, a stąd już krótka droga do poważnych problemów z utrzymaniem homeostazy, czyli równowagi w organizmie. 

Diagnostyka zmęczenia nadnerczy jest w dużej mierze subiektywna i opiera się na odczuciach pacjenta oraz uciążliwości objawów. Niektórzy naturopaci posługują się przy tym testami, które pomagają sklasyfikować zespoły objawów i ocenić ich nasilenie. Jedynie niektórzy pacjenci wykonują badania poziomu kortyzolu w krwi, ślinie lub moczu, aby uzupełnić diagnostykę. Warto tu także wspo­mnieć, że postawienie diagnozy jest procesem długotrwa­łym.

Wiele osób tygodniami, a nawet miesiącami tuła się bowiem od lekarza do lekarza i nie otrzymuje pomocy. Dlaczego? Otóż nie pomaga tu mnogość objawów, pocho­dzących praktycznie ze strony każdego układu w ciele czło­wieka. Dlatego pacjenci często kierowani są na dodatkowe badania, a potem na kolejne i kolejne, które mają pomóc dociec sedna problemu.

Po drodze często słyszą diagnozę chorób, będących tak naprawdę wynikiem zmęczenia nadnerczy i życia w przewlekłym stresie – zazwyczaj jest to insulinooporność, cukrzyca typu 2 czy nadciśnienie oraz depresja. Jednak podjęcie leczenia nie niweluje pozostałych objawów i chory nadal szuka. W takim stanie często trafia do naturopaty i pierwszy raz słyszy o wyczerpaniu nadner­czy i konieczności podjęcia walki ze stresem i jego skutkami oraz zmiany trybu życia¹. 

Co stres robi z naszym organizmem? 

Gdy myślimy o stresie, najczęściej odnosimy się do jego warstwy psychicznej, czyli zdenerwowania, irytacji czy smutku. Tymczasem to skomplikowana reakcja na wszel­kiego rodzaju bodźce, które organizm poczytuje za zagro­żenie. Zatem poza tym, że ktoś nas zdenerwuje, skrzywdzi lub zirytuje, a my potem nie możemy się uspokoić, istnieje cała masa czynników, które są stresorami.

Jednym z najsil­niejszych z nich jest ból fizyczny, nagły uraz lub wypadek, trauma psychiczna, śmierć bliskiej osoby i rozwód oraz pro­blemy ekonomiczne, ale także czynniki, których nie postrze­gamy, jako stresory, takie jak zbyt niska lub zbyt wysoka temperatura, choroba, brak dostatecznej ilości snu i hałas.

Choć sobie wmawiamy, że pewne sprawy nas nie dotykają aż tak bardzo, to stresorem może być nawet hipotetyczne poczucie zagrożenia, np. związane z wojną za naszymi granicami lub katastrofami naturalnymi, choć wiemy, że nas bezpośrednio nie dotyczą i jesteśmy bezpieczni. Ponadto większość z nas stresuje się szkołą, jeśli nie własną, to swoich dzieci – każda klasówka, egzamin czy kolokwium to stresor, nie tylko dla zdającego, ale także dla jego bliskich. 

Podobnie jest z pracą zawodową – możemy sobie wmawiać, że reprymenda od szefa spłynęła po nas jak po kaczce, a nie­porozumienia ze współpracownikami nas nie obchodzą, ale w warstwie podświadomej je przeżywamy, czy tego chcemy, czy nie. I tak jest z wieloma innymi stresorami. 

Jak reaguje na nie nasze ciało? Organizm nie rozróżnia, czy zagrożenie jest realne czy nie, nie wartościuje bodźców, nie ważne także, czy są fizyczne i namacalne czy są jedynie wytworem naszego umysłu – dla niego nie ma to znaczenia i za każdym razem uruchamia tę samą reakcję i wydziela hormony, których zadaniem jest przygotowanie nas do obrony przed zagrożeniem⁴.

W ten mechanizm wyposa­żyły nas tysiące lat ewolucji, a jego celem jest zachowanie człowieka przy życiu, w zdrowiu fizycznym i psychicznym oraz wyposażenie w zdolność do ucieczki lub obrony przed zagrożeniem. Aby to było możliwe, w naszym organizmie dochodzi do szeregu zmian fizjolo­gicznych i psychicznych, które mają nam pomóc. I oczywi­ście dzięki nim jesteśmy w stanie przetrwać i co do zasady są to zmiany dla nas dobre, ale... no właśnie, jest tu mały haczyk.

Ale zmiany w funkcjonowaniu naszego organizmu, towa­rzyszące reakcji uciekaj albo walcz, to nie wszystko, co nam w dłuższej perspektywie szkodzi. To, co równie, o ile nie bardziej groźne, dzieje się na poziomie komórkowym w całym naszym ciele – to tzw. stres oksydacyjny. Czym on jest? Otóż zacznijmy od odpowiedzi na pytanie, czym są wolne rodniki tlenowe? To niezwykle aktywne cząstki, powstające w sposób naturalny podczas wytwarzania energii w mitochondriach, czyli organellach komórkowych.

W dużym uproszczeniu można zatem powiedzieć, że wolne rodniki tlenowe to niejako produkt uboczny procesów energetycznych. Ich szkodliwość wynika z tego, że posiadają niesparowany elektron i jak wszystko w przyrodzie, także i one, dążą do uzyskania równowagi elektrycznej.

Niestety, te aktywne formy tlenu próbują tego dokonać podkradając elektron z innych cząstek, np. z białek, a to wiąże się z nich uszkodzeniem. A im więcej takich uszkodzeń w komórce, tym większe prawdopodobieństwo, że dojdzie do upośle­dzenia jej funkcji, a co za tym idzie organizm zdecyduje o jej uśmierceniu w procesie apoptozy, by nie szkodziła naszemu ciału. 

Co gorsza, na celowniku wolnych rodników tlenowych jest także nasze DNA, a jego uszkodzenie może prowadzić do mutacji i np. wzbudzenia procesu nowo­tworowego. Nie jesteśmy jednak wobec tego zagrożenia bezbronni – z pomocą przychodzą nam antyoksydanty (przeciwutleniacze), zarówno te, które wytwarza nasz organizm, jak i te, których dostarczamy wraz z pokarmem.

Jak wspomóc zmęczone nadnercza?

Dobra wiadomość jest taka, że możemy wspomagać nasze nadnercza i cały organizm w zwalczaniu skutków przewle­kłego stresu, gorsza, że wymaga to konsekwencji i czasami całkowitej zmiany stylu życia i jego przeorganizowania. W tym celu trzeba m.in. zmienić harmonogram dnia, zadbać o zdrowy sen, zwiększyć aktywność fizyczną i zmie­nić dietę oraz wspomagać organizm suplementami. Ale wysiłek się opłaca. Od czego zatem zacząć?

• Zidentyfikuj problem. Postaraj się spojrzeć na swoje życie i dociec, jaki czynnik jest głównym stresorem: czy jest to praca, życie rodzinne, a może nieprzepracowana trauma? Jak bowiem przekonują specjaliści, na nic nasze starania i zmiany, jeśli nie zidentyfikujemy sprawcy problemów. Oczywiście nie każdy stresor da się ot tak wyeliminować z naszego życia, ale świadomość jego istnienia to pierwszy krok do tego, by zmniejszyć negatywny wpływ, jaki ma na nasze życie. Świadomość tego co nam szkodzi pozwala także, wspólnie ze specjalistą, zaplanować środki zaradcze i przebieg terapii¹.

• Unikaj nieoczywistych stresorów. Często nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak silnym stresorem dla organizmu są używki, takie jak papierosy, alkohol czy dopalacze. Ponadto wśród bagatelizowanych stresorów są dodatki chemiczne do żywności, sztuczne barwniki, konserwanty, polepszacze smaku i emulgatory – nie dość, że drażnią przewód pokar­mowy, to niektóre z nich uznane są nawet za neurotoksyny. Dlatego dobrze jest usunąć je z diety i z uwagą czytać etykiety produktów spożywczych. Stresorem dla naszego organizmu jest także nadmiar cukru, zatem słodzone i gazowane napoje warto zamienić na wodę lub napary, a także unikać nadmiernego spożycia słodyczy¹. 
• Zadbaj o zdrowy sen. Brak snu lub jego zła jakość są jednymi z najsilniejszych czynników, przyczyniających się do pobudzenia nadnerczy i wzrostu poziomu kortyzolu we krwi. Zatem permanentne niewyspanie może prowa­dzić do zmęczenia nadnerczy. Niestety, drzemka lub dwie w ciągu dnia nie zastąpią nieprzerwanego i spokojnego snu nocnego.
  
  Dlatego, aby zasnąć spokojnie, warto przed snem wywietrzyć sypialnię – szybciej zasypiamy w niższej tem­peraturze; na 2-3 godziny przed zaśnięciem wyłączyć TV i odłożyć telefon komórkowy – ekrany, emitujące światło niebieskie rozbudzają organizm; zrelaksować się, medyto­wać lub pomodlić – czynności te uspokajają nas wewnętrz­nie; zasłonić okna – tzw. zanieczyszczenie światłem, wpadającym do sypialni z zewnątrz, generowanym przez latarnie uliczne czy światła miasta, jest znanym czynnikiem bezsenności; wziąć ciepłą odprężająca kąpiel – obniża ona napięcie mięśni i relaksuje ciało. 

• Bądź aktywny. Ćwiczenia fizyczne odgrywają istotną rolę w łagodzeniu objawów związanych ze zmęczeniem nadnerczy i dysfunkcją osi podwzgórze-przysadka-nad­nercza. Jednak to, czy i w jakim stopniu będą skuteczne, zależy od ich rodzaju i intensywności oraz indywidual­nego stanu zdrowia pacjenta. Umiarkowane ćwiczenia pomagają regulować wydzielanie kortyzolu i zmniejszają nadreaktywność osi HPA, co korzystnie przekłada się na odpowiedź organizmu na stres.
  
  Ponadto ćwiczenia sty­mulują wytwarzanie endorfin, które działają przeciwstre­sowo i poprawiają samopoczucie psychiczne. Aktywność fizyczna zwiększa także wrażliwość komórek na działanie insuliny, co poprawia metabolizm glukozy i w ten sposób reguluje procesy wytwarzania energii. Nie bez znaczenia jest także to, że regularne ćwiczenia usprawniają krążenie i ukrwienie tkanek oraz narządów, co korzystnie wpływa na ich funkcjonowanie. 

• Uzupełnij niedobory witamin B. Biorą one udział w wytwarzaniu hormonów (zwłaszcza witamina B3 i B5), nie tylko tych nadnerczowych, regulują przebieg reakcji organizmu na stres i funkcjonowanie układu nerwowego, a także rytm dobowy, przez co korzystnie wpływają na sen (witamina B6). Zaś do wytwarzania krwinek czerwonych i prawidłowej pracy mitochondriów oraz sprawnej pracy mózgu potrzebujemy witaminy B12, a z kolei kwas foliowy (witamina B9) nie tylko zapobiega anemii, ale także pod­nosi naszą, nie tylko fizyczną, ale i psychiczną odporność na stres.
  
  Tymczasem witamina B2 to silny antyoksydant, który chroni nasze komórki przed stresem oksydacyjnym i bierze udział w syntezie endogennych przeciwutleniaczy. Naturalnym źródłem witamin z grupy B jest zrównoważona i urozmaicona dieta – warto do niej włączyć zwłaszcza grzyby, nasiona słonecznika, awokado, banany, ziemniaki, mięso i podroby, jaja, szpinak i rośliny strączkowe¹. 
  
  
• Zwalczaj wolne rodniki tlenowe. Warto robić to na dwa sposoby. Po pierwsze dobrze jest włączyć do diety naturalne antyoksydanty, czyli substancje, które unieszko­dliwiają wolne rodniki tlenowe. Wśród nich są witamina A (podroby, tran, jaja, tłuste ryby, masło, marchew, bataty, dynia, szpinak), witamina C (papryka, nać pietruszki, cytrusy, truskawki, brokuły, jarmuż, czarna porzeczka) i witamina E (awokado, orzechy i nasiona, oliwa z oliwek, łosoś).
  
  Ponadto z aktywnymi formami tlenu rozprawią się polifenole, substancje obecne w każdym pokarmie roślin­nym – ich szczególnie bogatym źródłem są owoce jagodowe (borówki, jagody, maliny, truskawki, jeżyny), winogrona, kakao i gorzka czekolada, zielona i czarna herbata, oliwa z oliwek, jabłka oraz czerwona kapusta.
  
  Drugim sposobem walki z wolnymi rodnikami jest dostarczanie organizmowi substratów do wytwarzania endogennych antyoksydantów, zwłaszcza dysmutazy ponadtlenkowej, istnego pogromcy rodników. Nasze ciało produkuje trzy rodzaje tego enzymu, a do ich wytarzania potrzebuje miedzi (wątróbka, owoce morza, gorzka czekolada), cynku (owoce morza, wołowina, pestki dyni) i manganu (orzechy laskowe i pekan, ananas, szpinak, herbata) oraz wysokiej jakości białka, którego dobrym źródłem jest mięso czerwone i drobiowe, jaja, soczewica i fasola oraz orzechy¹. 

• Zastosuj zioła. Wiele ziół zawiera składniki aktywne, które regulują pracę nadnerczy i wydzielanie hormonów oraz korzystnie wpływają na osie regulacji hormonalnej. Jednocześnie zioła mogą pomagać w zwalczaniu skutków przewlekłego stresu i działać uspokajająco. Po jakie zioła warto sięgnąć w zmęczeniu nadnerczy?
  
  Zacznijmy od lukrecji. Zawiera ona glycyryzynę, substancję struktu­ralnie podobna do glikokortykosteroidów, która dzięki temu podobieństwo działa podobnie do tych hormonów i współdziała z kortyzolem w utrzymaniu homeostazy. Z kolei pokrzywa zawiera żelazo zwiększającą jego wchłanianie i witaminę C, co korzystnie wpływa na układ krążenia i wytwarzanie krwinek czerwonych, a przez to poprawia funkcje niezwykle intensywnie pracujących nadnerczy. Ponadto jest doskonałym źródłem magnezu. 

• Tradycyjna Medycyna Chińska. Według specjalistów Tradycyjnej Medycyny Chińskiej, zmęczenie nadnerczy jest spowodowane zaburzeniem przepływu życiodajnej ener­gii qi przez nerki – organ kluczowy dla naszego zdrowia. Zatem najlepszym sposobem na złagodzenie objawów jest pobudzenie jej przepływu i zadbanie o nerki. Od czego zacząć?
  
  Dalekowschodni medycy zalecają stosowanie odpo­wiednich technik oddechowych i wykonywanie głębokich, świadomych wdechów z wykorzystaniem mięśni brzucha oraz powolne wydychanie powietrza, tak długo, jak się da. Pomocne są także ćwiczenia qigong. Można również oddać się w ręce specjalisty, który z pomocą akupunktury, aku­presurym, odpowiednim opukiwaniem lub zastosowaniem kamieni do masażu (technika Gua Sha) pobudzi krążenie krwi i limfy, a tym samym energii qi w organizmie⁸. 

Choroba czy nie? Oto jest pytanie... 

Według medycyny zachodniej, dowody naukowe nie pozwalają na potwierdzenie, że zmęczenie nadnerczy, jako jednostka chorobowa, istnieje. Nie zostało ono zatem ujęte na liście kodów Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, jest na niej jedynie choroba Addisona i Cushinga.

Jednak lekarze w pewnym stopniu zgadzają się z naturopatami i potwierdzają, że przewlekły stres, który często tak łatwo bagatelizujemy, ma zgubny wpływ na nasze zdrowie – odbiera je powoli, ale systematycznie, często niemal niezauważalnie i wpę­dza w choroby przewlekłe. Potwierdzają także, że u osób przemęczonych i zestresowanych trudno jest diagnozować choroby, ponieważ wiele objawów, wynikających z nadmiaru kortyzolu we krwi, doskonale kamufluje symptomy innych poważnych chorób, lub przeciwnie, podszywają się pod nie, mącąc obraz kliniczny.

Nie ma jednak zgodności pomiędzy naturopatami a lekarzami co do skuteczności i konieczno­ści przyjmowania suplementów oraz podejmowania zmian trybu życia w celu opanowania zmęczenia nadnerczy, ale... jak dowodzą oddzielne badania, każda z proponowanych przez medycynę naturalną w przypadku zmęczenia nadner­czy zmian jest korzystna i nawet, jeśli przyjąć, że choroba ta nie istnieje, na pewno nam nie zaszkodzą, a wręcz przeciw­nie – wzmocnią organizm i pomogą mu odzyskać homeos­tazę, czyli stan zdrowej równowagi.

Suplementy, które zaleca się w zmęczeniu nadnerczy to także substancje, których często nam brakuje, a już zdecydowanie na ich niedobory cierpią osoby zapracowane, przemęczone i zestresowane. Zgoda pomiędzy dwoma obozami panuje natomiast w kwe­stii konieczności walki ze stresem.

Niezależnie od tego, czy wybierzemy pomoc psychologa, zaleconego przez lekarza, czy wsparcie naturopaty i ziół, każda droga jest dobra, jeśli prowadzi do celu – a tym jest naturalne obniżenie poziomu kortyzolu i adrenaliny we krwi oraz wyjście z reakcji uciekaj albo walcz. Dlatego każda osoba, która doświadcza obja­wów, opisywanych jako symptomy zmęczenia nadnerczy, powinna znaleźć własną drogę – każdy z nas jest inny, zatem z zestawu narzędzi wsparcia powinniśmy wybrać te, którym ufamy i które w naszym przypadku będą pomocne. 

Nie można także zapominać o poważnym zagrożeniu, jakim są choroby nadnerczy, a w szczególności choroba Addisona. Niedobór hormonów nadnerczy może bowiem prowadzić do groźnych powikłań i nawet śmierci, zatem jeżeli zaobserwujemy u siebie objawy, wymienione jako symptomy zmęczenia nadnerczy, warto udać się do endokrynologa i, chociażby na wszelki wypadek, sprawdzić, czy czasami nie świadczą one o tym, że rozwija się nie­doczynność nadnerczy. 

Kolejną kością niezgody jest diagnostyka, ponieważ zasad­niczo zmęczenie nadnerczy stwierdza się na podstawie subiektywnej oceny nasilenia objawów i nie opracowano obiektywnych kryteriów, nie wykonuje się także rutynowo badań krwi. Jeśli pacjent takie wykonał i oznaczył poziom hormonów nadnerczy, często jest on w granicach normy i nie wskazuje na problemy z nadnerczami, a lekarze nie widzą potrzeby interwencji.

Z kolei naturopaci przekonują, że pojęcie normy jest bardzo szerokie i trudno oczekiwać, że będzie ona tak samo wiarygodna dla 20- i 100-latka. Wska­zują także na to, że pozornie dobre wyniki, jeśli są bliskie wartości granicznych, świadczą już o tym, że coś złego dzieje się z nadnerczami i stan ten wymaga reakcji. Co ciekawe, pojawiają się wśród lekarzy głosy, że wyczerpanie nadnerczy to może być nic innego, jak subkliniczna, czyli nie dająca jeszcze wszystkich objawów, niedoczynność nadnerczy.

Roz­bieżność pomiędzy specjalistami dotyczy w tym przypadku jedynie przyczyn, bo w chorobie Addisona są one jasno opi­sane i za ich wystąpienie nie można obwinić samego stresu.

Co równie ważne, lekarze zwracają uwagę na to, że być może zmęczenie nadnerczy to, tak naprawdę, zespół wypalenia lub zespół przewlekłego zmęczenia – ich objawy są niemalże takie same, jak wyczerpania nadnerczy i w ich przebiegu również dochodzi do zaburzeń funkcji osi podwzgórze-przy­sadka-nadnercza. Niektórzy specjaliści idą dalej i porównują objawy zmęczenia nadnerczy z fibomialgią, sugerując, że diagnozę zmęczenia nadnerczy otrzymywać mogą chorzy z nietypowym przebiegiem właśnie fibromialgii. 

Gdzie leży prawda? Rozstrzygną to dopiero dalsze badania. Pozo­stańmy zatem przy tym, co nie budzi wątpliwości zarówno lekarzy medycyny zachodniej i naturopatów – stres nam szkodzi i to bardzo poważnie oraz prowadzi do zaburzeń hormonalnych, które mają zgubny wpływ na nasz organizm i mogą przyczyniać się do rozwoju wielu chorób.

Zatem każda inicjatywa, jaką podejmiemy w celu walki ze stresem, odzyskania wewnętrznego spokoju i uregulowania swo­jego życia, poprawy jakości snu, zmiany diety na zdrowszą i przyjmowania witamin oraz suplementów, zawierających te substancje, których nam brakuje oraz aktywność fizyczna wyjdą nam tylko na zdrowie. I nie ważne tu jest, czy podej­miemy te kroki, jako próbę leczenia zmęczenia nadnerczy, czy z innych pobudek – liczy się efekt^9,10.