Elektrosmog i telefony komórkowe

W 2015 r. minęło dokładnie 30 lat od produkcji pierwszego na świecie telefonu komórkowego: urządzenia ważącego 4 kg, które dziś, po uwzględnieniu inflacji, kosztowałoby 20 tys. zł.

Obecnie telefony komórkowe stały się na tyle mobilne i tanie, że posiada je ok. 3/4 ludzi na świecie, co czyni je najszybciej rozwijającą się i najbardziej wszechobecną technologią na Ziemi. Najwyraźniej stanowi to odpowiedź na istniejące zapotrzebowanie, jednak za jaką cenę?

- To największy technologiczny eksperyment w historii naszego gatunku, który stanowi potencjalne zagrożenie dla zdrowia o wciąż prawie nieznanym zasięgu - mówi prof. Joel Moskowitz ze Szkoły Zdrowia Publicznego na Uniwersytecie Kalifornii w Berkeley. Pogląd ten podziela Denis Henshaw, profesor w dziedzinie wpływu promieniowania na ludzki organizm z Uniwersytetu w Bristolu.

- Telefonów komórkowych używa ogromna liczba ludzi i mogą one stanowić bombę z opóźnionym zapłonem, jeśli chodzi o problemy zdrowotne - mówi.

Są to jednakże poglądy mniejszościowe. W ciągu ostatnich 20 lat opracowano mnóstwo oficjalnych raportów dotyczących bezpieczeństwa korzystania z telefonów komórkowych i podobnych technologii bezprzewodowych. Z prawie wszystkich wynikało, że tego typu urządzenia nie stanowią żadnego znaczącego zagrożenia dla zdrowia.

Niemniej jednak na początku XXI w. naukowcy zajmujący się w dużej mierze promieniowaniem bezprzewodowym nieoficjalnie połączyli się w ramach Grupy Roboczej ds. Bioinicjatywy (ang. Bio-Initiative Working Group). Słynie ona z ciętych ripost wobec różnego rodzaju oficjalnych raportów, punktując szeroko zakrojone oddziaływania zdrowotne, które badacze z Komisji Europejskiej ignorują bądź odrzucają.

Oto niektóre z efektów promieniowania, które ujawniła Grupa Robocza ds. Bioinicjatywy. Informowano o nich na łamach literatury naukowej, choć nie zostały oficjalnie potwierdzone.

Choroba nowotworowa

Jednym z wczesnych problemów związanych z technologią mobilną były skupiska chorób wokół masztów telefonicznych. Izraelskie badania wykazało, że w bezpośrednim sąsiedztwie tego rodzaju konstrukcji nastąpił prawie pięciokrotny wzrost częstości występowania wszelkiego rodzaju nowotworów¹.

W 2009 r. zespół koreańskich naukowców opracował zbiorczą analizę wyników 23 badań z udziałem prawie 28 tys. osób i odkrył "znaczące pozytywne powiązanie" w próbach zaślepionych (badacze nie wiedzieli, którzy uczestnicy korzystali z telefonów komórkowych, a którzy nie). Zauważono "szkodliwe oddziaływanie" komórek, jeśli chodzi o rozwój nowotworów mózgu, głowy i szyi².

Nowotwory mózgu

Od tamtego czasu analizy 5 niezależnych grup badawczych ujawniły znaczące podwyższenie ryzyka wystąpienia:

nerwiaka nerwu słuchowego - niezłośliwego guza nerwu czaszkowego unerwiającego ucho, który - choć powoli - rośnie, więc musi być usunięty chirurgicznie podczas poważnego zabiegu, często powodującego trwały paraliż twarzy;

glejaka - nowotworu komórek glejowych (w tym neuronów) układu nerwowego;

oponiaka - raka opon mózgowo-rdzeniowych.

Francuskie badanie przeprowadzone w 2014 r. przez naukowców z INSERM (Narodowego Instytutu Zdrowia i Badań Medycznych) wykazało prawie 3 - a w niektórych przypadkach blisko 6 - razy więcej przypadków glejaka w grupie osób długotrwale i często korzystających z telefonów komórkowych. Dotyczyło ich również ponad dwukrotnie wyższe ryzyko rozwoju oponiaka³.

Japońscy naukowcy odkryli ponad trzykrotnie podwyższone ryzyko wystąpienia nerwiaka nerwu słuchowego u osób korzystających z telefonów komórkowych przez ponad 20 min dziennie w ciągu 5 lat⁴. Tymczasem wyniki międzynarodowego kliniczno-kontrolnego badania ujawniły, że w przypadku aktywnych użytkowników tych urządzeń prawdopodobieństwo rozwoju oponiaka wzrasta o 15, a glejaka o 40%⁵.

Jednak najbardziej przekonującego dowodu dostarczył zespół szwedzkich specjalistów w zakresie onkologii, którego badania, sięgające ponad 15 lat wstecz, wyraźnie dowodzą, że zachodzi "konsekwentny związek pomiędzy długotrwałym korzystaniem z telefonów komórkowych i bezprzewodowych z rozwojem glejaka i nerwiaka nerwu słuchowego"⁶.

Naukowcy ci odkryli, że ponad dziesięcioletnie użytkowanie urządzenia mobilnego znacząco podwyższa ryzyko wystąpienia nowotworów złośliwych - prawie dwukrotnie w przypadku analogowego telefonu komórkowego, ponad dwukrotnie w przypadku aparatu bezprzewodowego oraz prawie czterokrotnie w przypadku komórki działającej w systemie cyfrowym.

Znaczący jest fakt, że prawdopodobieństwo rozwoju chorób było jeszcze większe w odniesieniu do ludzi, którzy zaczęli korzystać z tych technologii jako nastolatkowie⁶.

W odrębnym badaniu dotyczącym nerwiaka nerwu słuchowego ów szwedzki zespół badawczy odkrył również ponad siedmiokrotny wzrost ryzyka jego wystąpienia w grupie osób używających telefonu komórkowego przez ponad 20 lat, a w przypadku tych długotrwale korzystających z aparatów bezprzewodowych - sześcioipółkrotny.

Ponadto, zgodnie z przewidywaniami, większość przypadków nerwiaków i glejaków występowała po stronie głowy mającej bezpośredni kontakt z telefonem⁷.

W oficjalnym raporcie z 2013 r. dotyczącym nowotworów mózgu renomowana Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) wywnioskowała, że emitowane przez telefony komórkowe promieniowanie ma "prawdopodobnie rakotwórczy wpływ na ludzi"⁸.

Rak piersi

Chociaż istnieją badania łączące ze sobą telefony komórkowe i ten rodzaj nowotworu, to dowody są nieprzekonujące, a wzrost ryzyka zachorowania nieznaczny.

Istnieją jednakże podejrzenia, że telefony komórkowe noszone w kobiecych biustonoszach mogą mieć bezpośredni wpływ na tkankę piersi i powodować raka. We wrześniu 2014 r. kalifornijscy onkolodzy poinformowali o 4 podobnych historiach przypadków młodych kobiet, u których nowotwór piersi rozwinął się dokładnie w okolicach, gdzie zazwyczaj nosiły swoje smartfony.

Lekarze byli zaszokowani młodym wiekiem tych pacjentek (21-39 lat) oraz faktem, że w wywiadzie nie stwierdzono u nich żadnych przypadków raka w rodzinie lub innych czynników ryzyka, więc w ogóle nie powinny zachorować. Podobnie zaskakujące było to, że ich nowotwory "były uderzająco podobne; wszystkie hormonozależne… [z] rozległym komponentem wewnątrzprzewodowym oraz… niemal identyczną morfologią"⁹.

Męska płodność

Mężczyźni często noszą swoje telefony komórkowe w kieszeniach spodni lub przy paskach, co oznacza, że od genitaliów dzielą te urządzenia jedynie centymetry. Do tej pory przeprowadzono ponad tuzin badań, spośród których ogromna większość wykazała, że nawyk ten może być niebezpieczny.

Z przeglądu opublikowanych dotychczas informacji wynika, że telefony komórkowe mają znaczący wpływ na jakość spermy. Konsekwentnie wykazują one redukcję jej ruchliwości (mobilności) oraz żywotności o ok. 9%¹⁰.

- Narażenie na częstotliwości radiowe promieniowania elektromagnetycznego związane z noszeniem komórek w kieszeniach spodni negatywnie wpływa na jakość spermy. Może to być szczególnie ważne dla mężczyzn, którzy już znajdują się na granicy niepłodności - mówi dr Fiona Mathews z Uniwersytetu Exeter.

Dwa odrębne badania wykazały podwyższenie poziomu reaktywnych form tlenu, które - jak wiadomo - zwiększają ryzyko wystąpienia wielu różnych chorób, a nawet przyspieszają proces starzenia się komórek. W związku z tym pod wpływem emitowanych przez telefony komórkowe częstotliwości radiowych promieniowania elektromagnetycznego DNA spermy ulega uszkodzeniu i rozpadowi^11,12.

Czy poza krótkotrwałym wpływem na spermę może to powodować uszkodzenie męskich genitaliów? Właściwie sugeruje się, że częstotliwości radiowe promieniowania elektromagnetycznego mogą prowadzić do powstawania wolnych rodników i stresu oksydacyjnego oraz wywoływać niekontrolowaną proliferację komórek, a tym samym sprzyjać rozwojowi nowotworów mózgu i jąder¹¹.

Kiedy japońscy naukowcy przez 8 godzin na dobę poddawali genitalia samców królików ekspozycji na promieniowanie emitowane przez telefon komórkowy w trybie czuwania, odkryli szkodliwy wpływ na "funkcjonowanie i strukturę jąder"¹³. Oczywiście nie musi mieć to przełożenia na organizm ludzki.

Uszkodzenia komórkowe

Fragmentację DNA komórek wykryto zarówno w badaniach laboratoryjnych, jak i na żywych zwierzętach¹⁴, chociaż wyniki były zróżnicowane. W ostatecznym rozrachunku 74 badania wykazały tego rodzaju genetyczne oddziaływania, podczas gdy w 40 ich nie stwierdzono¹⁵.

Objawy neurologiczne

Zaburzenia snu. Wykonano testy w celu ustalenia, czy promieniowanie emitowane przez telefony komórkowe ma wpływ na ludzkie fale mózgowe podczas snu. Faktycznie zaobserwowano "znaczne oddziaływanie na aktywność mózgu", lecz nie u każdego. Niemniej jednak fakt, że niektórzy ludzie reagują na tego rodzaju promieniowanie, a inni nie, jest znaczący. Negatywne wyniki testów nie stanowią dowodu na brak jakiegokolwiek wpływu¹⁶.

Funkcje umysłowe. Wpływ promieniowania telefonów komórkowych na mózg analizowano w ponad 20 badaniach. Większość z nich wykazała pewnego rodzaju związek, jednak - co dosyć zaskakujące - niekoniecznie szkodliwy. Podczas gdy w obszarach mózgu najbardziej zbliżonych do telefonu przepływ krwi ulega osłabieniu, wzmaga się w bardziej odległej korze przedczołowej¹⁷.

Może to wyjaśniać, dlaczego zadania umysłowe wymagające zdolności do skupienia uwagi i szybkości przetwarzania informacji były wykonywane lepiej po ekspozycji na promieniowanie telefonów komórkowych. Tego rodzaju funkcje umysłowe są bowiem powiązane z korą przedczołową¹⁸. Pomimo to przegląd dowodów uzyskanych w 19 badaniach wykazał, że promieniowanie emitowane przez telefony komórkowe ma jedynie "niewielki wpływ na ludzką uwagę oraz pamięć roboczą"¹⁹.

Epilepsja. W 2014 r. rzymscy naukowcy przeprowadzili podwójnie zaślepione, kontrolowane placebo badanie dotyczące wpływu promieniowania telefonów komórkowych na osoby z padaczką ogniskową z wykorzystaniem przezczaszkowej stymulacji magnetycznej. Po 45 min ekspozycji odnotowano znaczące nasilenie "pobudliwości korowej", które może zwiększyć ryzyko wystąpienia napadu padaczkowego²⁰.

Tendencyjne badania

Odkrywanie rzeczywistych zagrożeń tworzonych przez telefony komórkowe wydaje się być uzależnione od tego, kogo się o nie zapyta.

W 2007 r. szwajcarscy naukowcy analizowali źródła finansowania badań dotyczących wpływu telefonów komórkowych na zdrowie w odniesieniu do ich wyników. Odkryli, że te opłacane przez branżę częściej wskazywały na brak działań niepożądanych w porównaniu do tych fundowanych przez instytucje publiczne czy organizacje charytatywne²¹. Z kolei kanadyjski przegląd opublikowanych do 2002 r. raportów wykazał, że sponsorowane analizy 4 razy częściej przedstawiały wyniki korzystne dla fundatorów²².

Kalifornijski naukowiec L. Lloyd Morgan porównał wcześniejsze ustalenia szwajcarskich badaczy, które nie były finansowane przez branżę, z nowszymi badaniami sponsorowanymi. Doszedł do wniosku, że te pierwsze wskazywały na "liczne odkrycia dotyczące znacząco zwiększonego ryzyka wystąpienia nowotworu mózgu", a drugie sugerowały, że telefony komórkowe albo chroniły przed tego rodzaju rakiem, albo przy wcześniejszych testach popełniono poważne błędy, co uważa on za "nie do uwierzenia"²³.

Jak pokazuje historia zagrożeń środowiskowych, potrzeba ok. 50 lat, aby ich wpływ ujawnił się jako przyczyna ewidentnych przewlekłych problemów zdrowotnych. Obecnie minęło 30 lat użytkowania telefonów komórkowych, należy więc poczekać kolejne 20, by upewnić się, że nie musimy dodać technologii komunikacji bezprzewodowej do tytoniu, emisji produktów spalania benzyny ołowiowej, azbestu, uwodornionych tłuszczów i wszystkich innych niebezpieczeństw związanych z życiem w XXI wieku.