Nasze magazyny
Wiele kobiet zmaga się co pewien czas z dominacją estrogenu. Jest to zaburzenie równowagi hormonalnej, w którym poziom estrogenu jest znacznie wyższy niż poziom progesteronu, co prowadzi do objawów przypominających zespół napięcia przedmiesiączkowego, a także do uderzeń gorąca, nieregularnych miesiączek i niskiego libido.
Świadomość tego, że liczne przedmioty w gospodarstwie domowym, szczególnie te plastikowe mogą przyczyniać się do tego problemu jest co najmniej niepokojąca. A problemy, jakie może wywołać w ich organizmach nierównowaga hormonalna, to m.in. huśtawki nastrojów, wzdęcia, przybieranie na wadze czy skurczami.
Wszędzie wokół nas, w powietrzu, którym oddychamy, w wodzie, którą pijemy i w produktach, których używamy, znajdują się związki chemiczne mogące zmieniać równowagę hormonów w organizmie. Określa się je mianem związków endokrynnie aktywnych (EDC) lub związków zaburzających gospodarkę hormonalną, ponieważ zakłócają one prawidłowe funkcjonowanie hormonów i mogą wywoływać szereg wyjątkowo nieprzyjemnych objawów.
Co to jest układ hormonalny i jak działa?
Układ hormonalny jest zbiorem wszystkich gruczołów i narządów produkujących hormony, które organizm wykorzystuje jako przekaźniki regulacyjne. Jest odpowiedzialny za regulowanie procesów biologicznych naszego organizmu od chwili poczęcia aż do śmierci. Procesy te obejmują rozwój mózgu i układu nerwowego, rozwój i funkcjonowanie układu rozrodczego, regulowanie poziomu cukru we krwi i funkcji metabolicznych.
Najważniejszymi składnikami układu hormonalnego są żeńskie jajniki, męskie jądra, a także gruczoły przysadki mózgowej, tarczycy i nadnerczy. Innymi jego elementami są szyszynka, grasica, podwzgórze, gruczoły przytarczyczne i trzustka.
Chociaż niektóre z tych komponentów są głównymi graczami, a pozostałe mają rolę wspierającą, to jednak wszystkie są ważne dla prawidłowego funkcjonowania układu hormonalnego. W rozważaniach o wpływie substancji endokrynnie aktywnych szczególnie ważne jest to, iż wszystkie gruczoły układu hormonalnego muszą działać w harmonii, by regulować przepływ informacji, jakie organizm otrzymuje za pośrednictwem wydzielanych przez nie hormonów.
Jeżeli choćby jeden gruczoł funkcjonuje nieprawidłowo, może być to przyczyną poważnych problemów - od zaburzeń płodności poprzez wyczerpanie aż po przyrost wagi. Oznacza to, że zasadnicze znaczenie ma unikanie czynników zewnętrznych, które mogą zniekształcić wiadomości hormonalne, jakie otrzymuje organizm.
Czym są substancje endokrynnie aktywne?
Narodowy Instytut Nauki o Zdrowiu Środowiskowym w Stanach Zjednoczonych definiuje substancje endokrynnie aktywne jako „naturalne lub wytworzone przez człowieka związki chemiczne, które mogą imitować, blokować lub zakłócać działanie hormonów organizmu, stanowiących część układu hormonalnego”1. Mogą one wywoływać niepożądane skutki nie tylko u ludzi, lecz także u dzikich zwierząt. Do skutków tych należą problemy rozwojowe, zaburzenia układu rozrodczego i odpornościowego, a także upośledzenie funkcjonowania mózgu.
Być może sądzisz, że to wielkie katastrofy ekologiczne, takie jak wycieki ropy lub przedostawanie się chemikaliów do środowiska, narażają nas na wpływ substancji zaburzających układ hormonalny. Jednak, niestety, nasz kontakt z takimi substancjami jest znacznie częstszy. Są wszędzie: większość z nas sama przynosi je do domu, często zupełnie nieświadomie. Dzieje się tak dlatego, że związki te kryją się wprost przed naszymi oczami: w środkach czystości, ubraniach, kosmetykach, detergentach i opakowaniach żywności, a nawet w wodzie z kranu.
Jest to bardzo poważny problem. Badania powiązały związki endokrynnie aktywne z chorobami tarczycy, wadami wrodzonymi, zaburzeniami rozwojowymi, niepłodnością, problemami metabolicznymi, otyłością, obniżonym IQ, rakiem i wieloma innymi schorzeniami. A najbardziej zagrożone są niemowlęta i dzieci.
Myślę, że możemy spokojnie założyć, iż nikt nie chce narażać się na działanie chemikaliów, które mogą wywoływać tak dotkliwe problemy. Ale brak świadomości i niedostateczne regulacje prawne sprawiają, że właśnie to robimy – i to znacznie częściej niż przypuszczamy.
Jak dbać o układ hormonalny?
W idealnym świecie potrafilibyśmy zapobiec atakowaniu naszego układu hormonalnego przez syntetyczne chemikalia. Jednak upodobanie do nowoczesnych wygód w połączeniu z korporacyjną żądzą zysku stworzyło świat wypełniony tymi substancjami i teraz otaczają nas one codziennie. Z tego powodu ich całkowite uniknięcie jest niemożliwe, ale nie oznacza to, że nie powinniśmy starać się jak najbardziej ograniczać kontaktów z nimi. Jeżeli nie zaradzimy temu problemowi, nagromadzenie związków chemicznych w organizmie może sięgnąć punktu krytycznego.
Na szczęście możemy podjąć wiele małych kroków, by się chronić. Być może uczynią nasze życie odrobinę mniej wygodnym, ale w zamian stanie się ono zdrowsze, pełne wigoru i potencjalnie znacznie dłuższe.
- Odżywiaj się organicznie. Bardzo dużo mówi się o produktach rolnych, o chemikaliach używanych do ich uprawy oraz o tym, jak wielkie znaczenie dla uniknięcia kontaktu z pestycydami ma wybieranie organicznych owoców i warzyw. Organizacje w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii co roku publikują listy ostrzegające przed najbardziej skażonymi produktami spożywczymi w każdym kraju.
Unikanie związków endokrynnie aktywnych w produktach rolnych jest ważne, ale nie wystarczające. Skażone mogą być także mleko, ser, mięso, drób, ryby hodowane na farmach oraz zboża, więc najlepiej będzie wybierać produkty organiczne zawsze, gdy tylko jest to możliwe. Badania wykazały, że spożywanie wyłącznie żywności organicznej może już w kilka dni znacząco zmniejszyć zawartość pestycydów w organizmie.
- Jedz świeże produkty. Puszki z żywnością są zazwyczaj pokryte wewnątrz BPA lub podobnymi związkami chemicznymi dla zapobiegania korozji. Zamiast więc otwierać puszkę z warzywami, by dodać je do zapiekanki, dodaj warzywa świeże lub mrożone. Pełnowartościowe produkty są znacznie lepsze niż przetworzone i nie potrzebują wymyślnych opakowań.
- Używaj bezpiecznych naczyń. Nieprzywierające naczynia i przybory kuchenne produkowane są z udziałem substancji per- i polifluorowanych/fluoroalkilowych (PFAS), znanych również jako „wieczne związki chemiczne”, ponieważ nigdy się nie rozkładają. Aby unikać PFAS, wybieraj garnki i patelnie ze stali nierdzewnej albo żeliwa oraz przybory kuchenne ze stali nierdzewnej lub drewna. Popcorn przygotowuj na płycie kuchennej, a nie w kuchence mikrofalowej.
- Przestań używać plastiku. Przy odrobinie wysiłku dość łatwo będzie zaprzestać używania plastiku do przechowywania żywności, plastikowych butelek na wodę, naczyń i zabawek. Jeśli chodzi o naczynia i pojemniki na żywność, to doskonałym wyborem będą szkło i stal nierdzewna. Drewniane zabawki (o ile nie są pokryte toksyczną farbą) będą wspaniałą alternatywą dla plastiku.
- Czytaj ze zrozumieniem etykiety. Dowiedz się, na jakie składniki i materiały należy zwracać uwagę. Nie daj się oszukać etykietom z napisem „bez BPA”. Oznacza on tylko tyle, że produkt nie zawiera jednego związku chemicznego: bisfenolu A. Zamiast tego szukaj słów „bez bisfenoli”. Czytanie etykiet nie dotyczy tylko żywności. Sprawdzaj, co zawierają Twoje środki czystości, detergenty, ubrania i kosmetyki, by dokonywać lepszych wyborów. A jeśli zamierzasz kupić nowy dywan lub meble, zwróć uwagę, by nie użyto w nich środków opóźniających palenie.
- Utrzymuj dom i ręce w czystości. Chemikalia zbierają się w kurzu i brudzie, więc naprawdę warto zachowywać porządek. Zainwestuj w wysokiej jakości odkurzacz z filtrem HEPA, a oprócz tego często ścieraj kurz wilgotną ściereczką. Pamiętaj, by nie zaprzepaścić całej swej ciężkiej pracy poprzez użycie mocnych chemikaliów do czyszczenia. Środki czyszczące domowego wyrobu, przygotowane z podstawowych składników, takich jak biały ocet i soda oczyszczona, są równie skuteczne i o wiele mniej niebezpieczne.
- Często myj ręce, ale nie używaj mydeł pełnych chemikaliów. Jest to szczególnie ważne przed jedzeniem, by uniknąć przenoszenia zanieczyszczeń z rąk do ust.
- Unikaj sztucznych aromatów. Zapachy mogą przywoływać przyjemne wspomnienia lub koić nerwy, ale te syntetyczne mogą również siać zniszczenie w układzie hormonalnym. Zamiast świec zapachowych lub chemicznych odświeżaczy powietrza spróbuj użyć olejku eterycznego w dyfuzorze, a do pozbycia się niepożądanych zapachów wykorzystaj świeże kwiaty, skórki cytrusów, mieloną kawę lub sodę oczyszczoną.
- Wybierz wodę filtrowaną. Skażenia instalacji wodnych są tak częste, że powinniśmy unikać picia wody z kranu, o ile nie zainstalowano na nim filtra. W wodzie z kranu wykryto PFAS w 17 spośród 18 firm wodociągowych w Anglii3 i w co najmniej 45% wody kranowej w Stanach Zjednoczonych4. Ale woda butelkowana nie jest wcale lepszym rozwiązaniem, ponieważ butelki są plastikowe. Jakie jest więc najlepsze wyjście? Zainwestuj w prawidłowo zamontowany filtr wody. Jeżeli założysz układ filtrów obsługujący cały dom, nie będziesz wchłaniać chemikaliów, nawet biorąc prysznic czy myjąc ręce.
- Użyj swej siły nabywczej. Skutki oddziaływania związków endokrynnie aktywnych są coraz lepiej znane, lecz gałęzie przemysłu produkujące i sprzedające takie chemikalia i inne produkty nadal kwitną. Im bardziej będziemy się bronić, wybierając produkty bez EDC i dzieląc się swymi obawami z innymi, tym większe zmiany uda nam się uzyskać, nie tylko dla nas samych, ale i dla przyszłych pokoleń.
Owoce stosowania chemikaliów
Aby dowiedzieć się, które produkty rolne zawierają najwięcej lub najmniej chemikaliów, odwiedź poniższe strony.
Environmental Working Group
Czysta piętnastka i brudny tuzin: ewg.org/foodnews
Listy te dostępne są bezpłatnie na stronie internetowej, można też ściągnąć ich kopię za pośrednictwem e-maila. Według EWG testy nie wykryły pozostałości pestycydów w niemal 65 procentach próbek żywności na liście czystej piętnastki. Te produkty można jeść bezpiecznie, nawet jeśli nie są organiczne.
Pesticide Action Network UK
Brudny tuzin: pan-uk.org/dirty-dozen
Wpisz swój e-mail na stronie internetowej, by zapoznać się z listą. PAN UK nie publikuje listy czystych produktów rolnych, ponieważ rządowy program testowania jest zbyt ograniczony, by można było wyciągnąć wnioski, iż konkretne produkty niemal nie zawierają pestycydów.
Zwróć uwagę, że pestycydy (włącznie z herbicydami) są zaledwie jednym z wielu rodzajów związków endokrynnie aktywnych. Ziemia uprawna często skażona jest innymi chemikaliami w wyniku niewłaściwych praktyk środowiskowych, takich jak używanie ścieków do nawożenia upraw.
Najlepszym wyjściem jest kupowanie produktów z lokalnego gospodarstwa organicznego lub uprawianie ich samemu. Jeżeli jednak nie masz takiej możliwości, kupowanie produktów organicznych przyniesie również wielką poprawę.
Najważniejsze związki zaburzające gospodarkę hormonalną
Związków endokrynnie aktywnych jest zbyt dużo, by wymienić je wszystkie, ale niektóre z nich zostały szeroko zbadane i dobrze wiadomo, że prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Jednakże, pomimo największych wysiłków aktywistów i lekarzy, substancje te nadal występują w składzie popularnych produktów gospodarstwa domowego. Do najszerzej stosowanych należą:
- Bisfenol A (BPA). Stosowany w niektórych plastikach i żywicach. Często zawierają go opakowania żywności, niektóre plastikowe butelki oraz paragony kasowe. Choć coraz więcej firm reklamuje swoje produkty jako „bez BPA”, należy zachować ostrożność. Jego substytuty są czasami równie szkodliwe.
- Ftalany - plastyfikatory występujące powszechnie w syntetycznych zapachach, plastikach PVC, zabawkach i plastikowych foliach do pakowania żywności.
- Substancje perfluoroalkilowe (PFAS). Ta grupa związków fluorowanych obejmuje ponad 14 000 chemikaliów. Używane są do produkcji naczyń i przyborów kuchennych, ubrań wodoodpornych, dywanów i tkanin obiciowych, a także opakowań spożywczych. Znajdują się także w wodzie z kranu. Związki te są tak rozpowszechnione, że – jak potwierdziły badania – niemal każdy na świecie ma je we krwi1.
- Atrazyna. Jeżeli jesz produkty zawierające nieorganiczną kukurydzę lub jeśli Twoje instalacje wodne położone są w pobliżu upraw kukurydzy w USA, istnieje duże prawdopodobieństwo narażenia na działanie tego związku, gdyż jest on szeroko rozpowszechniony jako środek zwalczający chwasty w tych uprawach.
- Związki opóźniające palenie. Związki te stosowane są w materacach, tapicerce, materiałach izolacyjnych, elektronice, poduszkach z gąbki, ubraniach, a nawet w fotelikach samochodowych dla niemowląt. Choć zaprzestano stosowania kilku najgorszych z nich, to zastąpiono je substancjami niewiele lepszymi. A ponieważ nie pozostają one w produkcie, lecz w końcu przedostają się do powietrza, to możemy być narażeni na ich działanie nawet wtedy, gdy unikamy dotykania takich materiałów.
- Nadchloran. Ten silnie działający związek chemiczny jest składnikiem paliwa rakietowego, który trafia do wody pitnej bardzo wielu Amerykanów. Trafia również do żywności, a szczególnie do produktów mlecznych, ponieważ magazynuje się w krowim mleku. Odkłada się również w ludzkim mleku, dlatego też karmiące matki powinny zwracać szczególną uwagę na źródła wody, którą piją.
Marcelle Pick (marcellepick.com), pielęgniarka ginekologiczno-położnicza, z pasją stara się odmienić sposób, w jaki kobiety korzystają z ochrony zdrowia, poprzez zastosowanie podejścia integracyjnego. W 1983 r. była współzałożycielką znanej w świecie Women to Women Clinic, realizując swą wizję nie tylko leczenia chorób, ale także wspierania pacjentek w aktywnym dokonywaniu zdrowszych wyborów dla zapobiegania chorobom. Stosując unikalne podejście do osiągania zdrowia, skutecznie leczy tysiące osób.
- National Institute of Environmental Health Sciences, “Endocrine Disruptors,” April 2, 2024, niehs.nih.gov
- Lancet Diabetes Endocrinol, 2016; 4(12): 996–1003
- Leana Hosea and Rachel Salvidge, “‘Forever Chemicals’ Found in Drinking Water Sources across England,” Nov 28, 2023, theguardian.com
- US Geological Survey, “Tap Water Study Detects PFAS ‘Forever Chemicals’ across the US,” July 5, 2023, usgs.gov
