Częstość występowania chorób żołądkowo-jelitowych na świecie wynosi ok. 40%, a standardowa farmakoterapia jest długotrwała i niejednokrotnie powoduje dotkliwe skutki uboczne.
Pozytywny wpływ ziół na jelita został potwierdzony przez badania naukowe. Skutecznie wpływają one na czynność motoryczną przewodu pokarmowego, znacznie łagodząc dolegliwości bólowe, zapobiegając niestrawności, nudnościom, wymiotom, wzdęciom, zaparciom i biegunkom. Europejska Agencja Leków (EMA) uznała leczenie ziołami zgagi, niestrawności, nudności i wymiotów oraz zaparć i biegunek za oficjalną alternatywę1.
Lecznicza moc ziół na dolegliwości brzuszne
Zioła mogą też łagodzić objawy zespołu jelita drażliwego, takie jak ból w okolicy podbrzusza, wzdęcia, uczucie parcia w odbycie, nagła konieczność wypróżnienia, obecność śluzu w stolcu czy zmiana jego uformowania2. Te bogate w błonnik nie tylko przyczyniają się do zwiększenia masy stolca i skrócenia pasażu jelitowego, wiązania potencjalnych karcynogenów w świetle przewodu pokarmowego, obniżenia pH treści jelitowej, co może zmniejszać ryzyko nowotworu jelita grubego3, również dbają o właściwe proporcje bytujących w naszych jelitach bakterii.
Jest to o tyle ważne, że choroba Leśniowskiego-Crohna, zespoły złego trawienia i nieszczelnego jelita powiązano ze zwiększeniem ilości drobnoustrojów rodzaju Streptococcus, Escherichia coli, Clostridium kosztem zmniejszenia populacji bakterii rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium oraz zmiany proporcji między bakteriami typu Firmicutes a Bacteroidetes, na niekorzyść tych ostatnich4.
Najlepsze zioła o działaniu łagodzącym na układ pokarmowy
Poznaj swoich sprzymierzeńców w walce o zdrowe jelita.
- Ostryż długi (Curcuma longa) Zawarta w kłączu rośliny kurkumina stymuluje produkcję żółci, zmniejsza wydzielanie kwasu żołądkowego i hamuje cyklooksygenazę 2 (COX-2), która ma kluczowe znaczenie w rozwoju stanu zapalnego jelit5. Jest również silnym antyoksydantem. Jeżeli chcesz wzmocnić jej prozdrowotne działanie, posyp swoje curry pieprzem, który zwiększy przyswajalność tego związku6.
- Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra) Roślinę tę wykorzystywano do celów leczniczych już 3 stulecia temu, m.in. w leczeniu dolegliwości układu pokarmowego, a także wrzodów jamy ustnej. Obfituje w dobroczynne flawonoidy, kumaryny, saponiny triterpenowe i polisacharydy. Jedną z wartościowszych substancji otrzymywanych z lukrecji jest gliceryzynian amonu, wykazujący aktywność biologiczną w zapaleniu jelita grubego. Badania wykazały, że może hamować stan zapalny błony śluzowej jelita cienkiego u szczurów oraz zmniejszać ekspresję czynników NF-κB, TNF-α, i ICAM-17. Światowa Organizacja Zdrowia sugeruje, że bezpieczna dawka lukrecji, niewywołująca negatywnych skutków ubocznych, wynosi 100 mg na dobę8.
- Pięciornik kurze ziele (Potentilla erecta) Bylina ta jest pospolicie spotykana na terenie całej Polski. Inna jej nazwa – kurzyślad – wywodzi się od charakterystycznego kształtu liści, które przypominają kurzą stopkę. Surowcem leczniczym tej rośliny jest kłącze, zawierające do 20% garbników, flawonoidy, kwasy fenolowe, saponiny triterpenowe: kwas chinowy, kwas tormentylowy i tormentozyd (glikozyd kwasu tormentylowego), a także kwasy tłuszczowe. Przyrządzona z niego herbata działa ściągająco, przeciwdrobnoustrojowo, przeciwzapalnie, przynosząc ulgę w łagodnych biegunkach, a także skutecznie neutralizuje toksyny wydzielane przez bakterie, grzyby, a nawet toksyczne działanie niektórych metali ciężkich, np. ołowiu. Po pięciornik kurze ziele warto również sięgać przy nieżycie przewodu pokarmowego objawiającym się biegunką i nudnościami, chorobie wrzodowej, zespole jelita drażliwego, a także stanach zapalnych żołądka i jelit10.
- Mięta pieprzowa (Mentha piperita) Zawarty w jej aromatycznych listkach olejek eteryczny, który blokuje kanały wapniowe, wykorzystywany jest do wspomagania wydzielania żółci oraz łagodzenia bólu i wzdęcia brzucha w zespole jelita drażliwego. Przegląd 9 badań z 2014 r. z udziałem 726 osób z zespołem jelita drażliwego (IBS) leczonych olejkiem miętowym przez co najmniej 2 tygodnie wykazał, że mięta zapewnia znacznie lepsze złagodzenie objawów niż placebo11. Z kolei eksperymenty na zwierzętach wskazują, że zioło zapobiega kurczeniu się mięśni gładkich, co może złagodzić skurcze jelit. Tureccy naukowcy dowiedli też, że zapach kropli olejku miętowego zmniejsza częstość występowania nudności i wymiotów oraz zmniejsza ich nasilenie u osób poddawanych chemioterapii12.
- Melisa lekarska (Melissa officinalis) W jednym z badań postanowiono przyjrzeć się działaniu melisy na komórki raka jelita grubego. Wykazano, że wyciągi etanolowe z tego zioła już przy stężeniu 5 μg/ml po 72-godzinnej ekspozycji zmniejszyły proliferację komórek nawet do 40%. Wyniki tych badań wskazują na zależność między aktywnością antyoksydacyjną, która jest wynikiem obecności w melisie związków fenolowych, a działaniem związanym z chorobami nowotworowymi13.
- Babka płesznik (Plantago afra) Zasłynęła w ziołolecznictwie za sprawą swoich niewielkich ciemnobrązowych nasion bardzo podobnych do siemienia lnianego. Wpływają one na poziom cholesterolu i cukru we krwi, skutecznie je regulując. Babka płesznik jest także niezastąpiona w leczeniu zespołu jelita drażliwego, objawiającego się m.in. zaparciami. Jej nasiona poprawiają perystaltykę, bo działają jak prebiotyki, powodując zmianę składu mikrobioty jelitowej. Ponadto zioło to obfituje w błonnik, pozytywnie zwiększający masę stolca, co przyczynia się do regularności wypróżniania9.
- Kminek zwyczajny (Carum carvi) To jedna z najstarszych przypraw na świecie, od setek lat wykorzystywana w leczeniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych oraz dróg żółciowych. Owoce kminku mają bogaty skład chemiczny, są źródłem olejku eterycznego, kumaryny, garbników, białka i flawonoidów. Kminek dodany do potraw ciężkostrawnych, takich jak grochówka czy bigos, chroni przed wzdęciami i nadmiarem gazów. Osoby chorujące na postać biegunkową zespołu jelita drażliwego mogą stosować olejek z kminu nie tylko wewnętrznie, ale i zewnętrznie, np. w postaci okładów na brzuch15. Kminek doceniany jest także za obniżenie stresu oksydacyjnego i za działanie przeciwnowotworowe, co udowodniły badania naukowe, w których wykazano, że dodawany regularnie do potraw hamuje raka szyjki macicy i raka jelita grubego16.
- Szałwia lekarska (Salvia officinalis) Wyciągi z jej liści mają działanie antyseptyczne, grzybobójcze, ściągające, rozkurczowe i żółciopędne. Szałwia to również skarbnica działających przeciwzapalnie flawonoidów. W badaniach laboratoryjnych wyizolowanych komórek wykazano, że szałwia zapobiega uszkodzeniom DNA komórkowego i zwiększonej proliferacji komórkowej w przypadku komórek raka jelita grubego17.
- Koper włoski (Foeniculum vulgare) To aromatyczne zioło o słodkim smaku słynie ze swoich przeciwskurczowych i przeciwzapalnych właściwości, dlatego wspomaga trawienie i jest niezastąpione w walce z niektórymi dolegliwościami układu pokarmowego. Zawarte w nasionach tej rośliny związki aktywne zwiększają pracę enzymów żołądkowych, redukują gromadzące się w jamie brzusznej gazy i oczyszczają jelita. W składzie kopru włoskiego są również obecne witaminy: A, C, B1 i kwas foliowy (B9), a także cenne pierwiastki, takie jak potas, magnez, fosfor i wapń. Właśnie z tego ziela najczęściej przyrządzane są herbatki, podawane niemowlętom przy wzdęciach i kolkach. Dobroczynne działanie ma także olejek eteryczny. W jednym z badań z udziałem osób cierpiących na zespół jelita drażliwego odnotowano, że po 30 dniach jego stosowania rzadziej występowały u nich bóle brzucha14.
- Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla) Ze względu na działanie rozkurczające mięśnie gładkie zioło to stosuje się w stanach zapalnych żołądka oraz jelit. Naukowcy sprawdzili właściwości spazmolityczne alkoholowych ekstraktów z koszyczków rumianku na izolowanym jelicie krętym świnek morskich. Zaobserwowali, że olejek eteryczny z rumianku wywołuje rozkurcz mięśni gładkich na poziomie porównywalnym z papaweryną, a 2 związki wyizolowane z kwiatów tej rośliny, apigenina i α-bisabolol, wykazują działanie spazmolityczne zależne od od dawki18.
- Molecules 2022, 27(9), 2881; doi: 10.3390/ molecules27092881
- Gastroenterology 2016; 150: 1262-79
- J. Nutr., 2001; 131: 2197-203
- Gut 2013; 62: 159-76
- Biochem Pharmacol. 2008, 75: 787-809
- Journal of NutriLife, 2017, 10
- World J Gastroenterol. 2006, 12: 4578-81
- J Ayurveda Integr Med, 11(1), 82-8
- The American Journal of Clinical Nutrition, 75(5), 848-55
- Strzelecka H., Kowalski J., „Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa”. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000
- Biology (Basel). 2020 Dec; 9(12): 484
- Complement Ther Med. 2021 Jan;56:102587
- Plant Foods Hum. Nutr. 2011; 66(4): 328-34
- Int J Pharm Sci Drug Res 2011; 3(2):130-6; Food Chem 2012;135:2974-81
- Natural products and bioprospecting, vol. 9, no. 1, (2019)
- Nutr Cancer. 2003;47(2):171-80
- L Drugs R D 2017;17:53-64
- Planta Med., 1980, 39, 38