Manuka - miód, który ma wyjątkowe właściwości lecznicze. Na co pomaga?

Wiele nowych badań pokazuje, że miód, a zwłaszcza miód manuka z Nowej Zelandii i zachodniego wybrzeża Australii, ma silne właściwości przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne, przeciwutleniające i inne, które czynią go doskonałym środkiem wspomagającym gojenie ran. Z tego powodu ćwierć wieku temu zatwierdził go australijski organ nadzorujący ochronę zdrowia.

Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) poszła w jego ślady w 2007 r. i zatwierdziła kilka żeli do leczenia ran, maści i opatrunków na bazie miodu do stosowania w przypadku stopy cukrzycowej, oparzeń, urazów, ran pooperacyjnych, antybiotykoopornych zakażeń i nie tylko.

Miód manuka wspomaga leczenie raka piersi

W badaniu, którego wyniki opublikowano w ubiegłym roku, amerykańscy naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles (UCLA) odkryli np., że miód manuka może być przydatny w walce z rakiem piersi z obecnym receptorem estrogenowym.

W przypadku tego najpowszechniej występującego rodzaju nowotworu estrogeny wspomagają wzrost guza. Wcześniejsze badania wykazały, że miód ma potencjał przeciwnowotworowy w leczeniu kilku rodzajów raka, w tym wątroby, piersi i jelita grubego¹. 

Miód manuka - działanie przeciwbakteryjne

Na świecie żyje ponad 38 mln pacjentów z przewlekłymi ranami – od owrzodzeń cukrzycowych i ran pooperacyjnych po oparzenia i odleżyny. W samym tylko Zjednoczonym Królestwie terapia przewlekłych ran kosztuje publiczny system ochrony zdrowia – NHS (National Health Service) – 8,3 mld funtów rocznie⁶. Wszystko to przy dodatkowym rosnącym zagrożeniu ze strony superbakterii, które są odporne na leczenie farmakologiczne, co zwiększa koszty opieki zdrowotnej.

Bakterie odporne na antybiotyki

Światowa Organizacja Zdrowia opisuje epidemię zakażeń odpornymi na antybiotyki bakteriami jako „globalny stan zagrożenia zdrowia publicznego, który wymaga wspólnych wysiłków wszystkich zainteresowanych stron”. A autorzy badania z 2024 r., którego wyniki opublikowano w czasopiśmie "The Lancet", przewidują, że do 2050 r. liczba zgonów wskutek infekcji superbakteriami może wzrosnąć nawet do 39 mln rocznie – to jedna śmierć co 3 minuty⁷.

Antybiotyczna moc miodu manuka, który w tych przypadkach może pomóc, jest niepodważalna⁸. Wykazano bowiem, że jest on bardzo skuteczny nie tylko w gojeniu ran, lecz także w walce z szerokim spektrum odpornych na antybiotyki bakterii⁹.

Chociaż miód manuka stał się liderem i punktem odniesienia, większość innych badanych miodów ma podobnie silne właściwości antybakteryjne. Przypisuje się to głównie znacznej, choć dużo niższej niż w przypadku miodu manuka, zawartości nadtlenku wodoru.

Inne właściwości miodów powiększają ich przeciwdrobnoustrojowy arsenał, do którego należy m.in. defensyna-1 – białko wytwarzane w gruczołach ślinowych pszczół. Istotne są też ich kwasowość, zawartość cukru, który wyprowadza wodę z komórek bakterii¹⁰, oraz asortyment fenoli i flawonoidów, które mogą wspomóc niszczenie biofilmów, czyli ochronnych struktur, które budują wokół siebie mikroorganizmy¹¹.

Badania

W jednym z badań porównano z miodem manuka 14 algierskich miodów. Stwierdzono niewielką różnicę w ich skuteczności w zwalczaniu niektórych odpornych na antybiotyki superbakterii, które powszechnie zakażają rany pooparzeniowe. Wszystkie rodzaje miodu były silnymi niszczycielami patogenów. „W badaniu tym proponuje się miód jako niezwykle obiecującą metodę zwalczania opornych na wiele leków bakterii, które wywołują zakażenia ran pooparzeniowych” – podsumowują autorzy¹².

Aktywność miodu manuka przypisano również unikalnej zawartości metyloglioksalu, wyrażanej wskaźnikiem MGO, oraz jego zdolności – w zależności od gatunku bakterii – do zmiany ich kształtu i DNA, co wpływa na ich reprodukcję¹³. Złożoność miodowego ataku na patogeny oznacza, że nawet w przypadku superbakterii istnieje bardzo małe prawdopodobieństwo wykształcenia oporności¹⁴.

Miód manuka przyspiesza gojenie ran

W literaturze medycznej opisano wiele przypadków klinicznych, które potwierdzają zdumiewające możliwości miodu w zakresie gojenia ran:

• Martwica. U dziecka urodzonego tuż przed 24. tygodniem ciąży w amerykańskim Centrum Medycznym Uniwersytetu Rusha w Houston w Teksasie rozwinęły się liczne rany, które leczono preparatem Medihoney – sterylizowanym produktem na bazie miodu manuka. Dzięki kuracji palce u stóp chłopca, które poczerniały wskutek martwicy, tak że groziła im amputacja, całkowicie się zregenerowały¹⁵.
• Zakażenie MRSA. 12-letni chłopiec przeszedł w Centrum Medycznym Szpitala Dziecięcego Uniwersytetu w Bonn w Niemczech operację usunięcia chłoniaka jamy brzusznej. Pozostawiło to otwartą sączącą się ranę na jego brzuchu, która została zainfekowana opornym na metycylinę gronkowcem złocistym (MRSA). Po 12 dniach leczenia miejscowym środkiem antyseptycznym (oktenidyną) infekcja nie uległa złagodzeniu. Następnie lekarze wypróbowali australijski produkt Medihoney, dzięki któremu rana była wolna od bakterii w ciągu zaledwie 2 dni¹⁶.
• Ponowne otwarcie rany. 55-letniemu mężczyźnie usunięto chirurgicznie łagodne guzy na penisie. Później wystąpiło u niego powikłanie w postaci tzw. rozejścia się rany – nacięcia chirurgiczne ponownie się otworzyły, przez co operowany narząd stał się boleśnie pozbawiony skóry. Jej przeszczep nie powiódł się. Zastosowano miód manuka, a konkretnie produkt Activon, a mężczyzna poczuł się na tyle dobrze, że w ciągu ok. 3 miesięcy mógł wznowić aktywność seksualną i uniknął operacji rekonstrukcyjnej¹⁷.
• Wada wrodzona. Dziecko urodziło się z otwartą raną – dużym wrodzonym ubytkiem skóry na głowie. Nie ma medycznego konsensusu co do sposobu leczenia tego rodzaju ran, ale powikłania, takie jak zagrażające życiu infekcje, występują w 20-50% przypadków. Wspomniane niemowlę leczono w amerykańskim Dziecięcym Centrum Medycznym Cohena w Nowym Jorku wyłącznie miodem manuka – 2 razy dziennie przez 8 tygodni – po czym stosowano standardowe nieprzywierające opatrunki, co doprowadziło do całkowitego wygojenia rany¹⁸.
• Stopa cukrzycowa. Inny opis przypadku dotyczy domowego leczenia poważnego owrzodzenia stopy cukrzycowej podczas izolacji z powodu covid-19. Pacjent przyjmował antybiotyki i stosował na ranę opatrunek na bazie miodu klasy medycznej zgodnie z udzielanymi online i telefonicznie instrukcjami lekarza. Całkowite wyleczenie nastąpiło w ciągu 4 tygodni i uniknięto konieczności usunięcia martwej tkanki przez chirurga ortopedę¹⁹.

Miód manuka wpływa na odbudowę przewodu pokarmowego

Biorąc pod uwagę jego zdolność do leczenia poważnych zewnętrznych ran i ich infekcji, nie zaskakuje fakt, że miód manuka okazał się również pomocny w terapii owrzodzeń jamy ustnej, w tym tych spowodowanych chemioterapią. Może on korzystnie wpływać na mikrobiom jelitowy²⁰ i zwalczać Helicobacter pylori – bakterię będącą przyczyną niektórych owrzodzeń jelit²¹.

Niedawno wykazano jego potencjał w leczeniu choroby refluksowej przełyku (GERD). W badaniu z 2023 r. pacjenci z tym zaburzeniem przez 4 tygodnie spożywali 5 g miodu manuka (ocena MGO 400+) 3 razy dziennie lub przyjmowali placebo.

W badaniu endoskopowym i komórkowym naukowcy stwierdzili poprawę u 73,3% osób stosujących miód, ale tylko u 20% tych z grupy kontrolnej. Pod koniec badania złagodzenie objawów zgłosiło 100% uczestników konsumujących miód manuka, podczas gdy w grupie placebo zrobiło to tylko 40%²².

Ok. 40% poddawanych chemioterapii pacjentów cierpi na zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, czyli bolesne zmiany w jamie ustnej, oraz uszkodzenie nabłonka przewodu pokarmowego, które stanowią niepożądane objawy farmakoterapii.

Zmiany w jamie ustnej mogą się pogłębiać i utrudniać mówienie oraz przełykanie. Leki stosowane w leczeniu zapalenia błony śluzowej jamy ustnej nie są zbyt skuteczne. Niektórzy badacze zwrócili się więc ku leczniczym właściwościom miodu.

Badania

W przeglądzie literatury z 2019 r. na temat jego roli w terapii zapalenia błony śluzowej jamy ustnej przenalizowano 17 randomizowanych i kontrolowanych badań z udziałem 1265 pacjentów.

Odkryto, że miód manuka pomagał zarówno leczyć owrzodzenie jamy ustnej, jak i mu zapobiegać, a „czysty, naturalny” miód działał najlepiej. Chińscy naukowcy zalecili go jako lek pierwszego rzutu obok przeciwnowotworowej chemioterapii w ramach profilaktyki i leczenia jej wspomnianego działania niepożądanego²³.

W pewnym interesującym badaniu klinicznym 75 dorosłych pacjentów onkologicznych ze spowodowanymi chemioterapią zmianami w jamie ustnej podzielono na 3 grupy. Jednej z nich podano 20 8-miligramowych dawek roztworu betametazonu, drugiej 300 g miodu i 20 g kawy rozpuszczalnej, a trzeciej 300 g miodu.

Wszystkim uczestnikom badania polecono przez tydzień sączenie co 3 godz. 10 ml swojego leku, a następnie połykanie go. Grupa miodu i kawy wygrała – zmiany chorobowe wyraźnie się u niej zmniejszyły i wygoiły – a następna w kolejności była grupa miodowa. Grupa sterydowa zajęła ostatnie miejsce pod względem stopnia złagodzenia objawów²⁴.

W publikacji wyników badania nie wskazano niestety, jaki rodzaj miodu stosowano, jednak niektórzy ludzie opisują poprawę stanu zdrowia po chemioterapii dzięki spożywaniu miodu manuka.

„Po przejściu chemioterapii moje wnętrzności były w katastrofalnym stanie. Nie było rozwiązania ani lekarstwa na coś podobnego do IBS. Nie mogłem jeść żadnych warzyw, ponieważ natychmiast przeze mnie przechodziły bez względu na rodzaj” – napisał w mediach społecznościowych użytkownik @JOERANSTRAIGHT. Ok. 2 miesięcy wcześniej zaczął przyjmować każdego ranka pełną łyżkę surowego miodu manuka i zauważył, że „wszystko zaczęło powracać do normy”.

Miód manuka zwalcza problemy skórne

Biorąc pod uwagę potencjał miodu w zakresie gojenia ran na skórze, nie dziwi fakt, że jest on najstarszym i najbardziej uniwersalnym składnikiem pielęgnacyjnym. W Japonii kobiety podobno używają go, aby zmiękczyć dłonie i uchronić je od zmarszczek.

W Chinach miód mieszano z rozgniecionymi pestkami pomarańczy i nakładano na wypryski. W Zatoce Perskiej łączono go zaś z żółtkiem jaja, awokado, cytryną i jogurtem, aby uzyskać nawilżającą maseczkę. Z kolei Kreolki z amerykańskiego stanu Luizjana mieszały miód z ziołami w ramach kuracji upiększającej i odstraszania złych duchów²⁵.

Badania

30 pacjentów w wieku 15-60 lat z przewlekłym łojotokowym zapaleniem skóry głowy, twarzy i klatki piersiowej z łuszczeniem, swędzeniem i wypadaniem włosów poproszono o delikatne wcieranie w zmiany chorobowe rozcieńczonego surowego miodu (90% miodu rozcieńczonego ciepłą wodą).

W ciągu 4 tygodni mieli to robić przez 2-3 min co drugi dzień. Pozostawiali miód manuka na skórze na 3 godz., a następnie delikatnie spłukiwali go ciepłą wodą. W ciągu tygodnia odczuli ulgę od dotkliwego swędzenia, a łuszczenie ustąpiło. Zmiany zagoiły się i całkowicie zniknęły w ciągu 2 tygodni. Pacjenci zgłosili również redukcję wypadania włosów.

Następnie pacjentów, którzy wyzdrowieli, podzielono na 2 grupy. Pierwsza z nich stosowała miód miejscowo raz w tygodniu, a druga pozostała bez żadnego leczenia zapobiegawczego. Naukowcy monitorowali wszystkich pacjentów przez 6 miesięcy. U żadnej osoby z pierwszej grupy, nie zaobserwowano nawrotu choroby. Natomiast w grupie, która nie używała miodu, zmiany chorobowe powróciły w ciągu 2-4 miesięcy²⁷.

Niewielkie badanie porównujące pacjentów z opryszczką narządów płciowych i ust wykazało, że ci leczeni miodem zdrowieli o 30-60% szybciej niż ci stosujący przeciwwirusowy lek acyklowir. Ponadto – w przeciwieństwie do osób poddanych farmakoterapii – nie wystąpiły u nich żadne objawy niepożądane²⁸.

Przegląd dermatologicznych zastosowań miodu z 2024 r. autorstwa Roberta Schwartza, kierownika Wydziału Dermatologii Szkoły Medycznej New Jersey Uniwersytetu Rutgersa w USA, wskazuje na stos opisów przypadków, prób klinicznych i badań in vitro.

Autor wnioskuje, że miód manuka jest „bezpieczną, opłacalną i łatwo dostępną opcją leczenia wielu schorzeń skóry, w tym zakażeń bakteryjnych, atopowego zapalenia skóry, łuszczycy, martwiczego zapalenia powięzi, owrzodzeń, a także ran termicznych i innego rodzaju”²⁹.

Miód manuka w leczeniu schorzeń oczu

Miód ma długą historię stosowania w leczeniu narządu wzroku. Badania wykazały, że ze względu na unikalne właściwości jest on przydatny w kontroli zespołu suchego oka³⁰. Wspomaga leczenie dysfunkcji gruczołów Meiboma (MGD), opryszczkowego i związanego z używaniem soczewek kontaktowych zapalenia rogówki oraz chronicznego zapalenia powiek³¹. Jako naturalny środek przeciwdrobnoustrojowy zapobiega infekcjom po operacji oka.

Istnieją krople do oczu, które zabijają bakterie i drobnoustroje, stabilizują film łzowy i wspomagają gruczoły powiekowe, redukują stany zapalne oraz działają jak przeciwutleniacz.

"To znakomite" – mówi dr Joseph Allen, optometrysta z Centrum Okulistycznego Pinecone w Sartell w stanie Minnesota w USA i założyciel „Doctor Eye Health” – edukacyjnego kanału w serwisie YouTube. W czasie studiów nigdy nie słyszał o leczniczych właściwościach miodu manuka. Wskazówkę dały mu komentarze na jego kanale. Był zaskoczony tym, jak wiele badań uzasadnia zastosowanie miodu w leczeniu chorób oczu.

Badania 

Istnieją również dostępne bez recepty specjalne krople do oczu z miodem, takie jak Optimel. W badaniu z 2017 r. przeprowadzonym przez australijski Uniwersytet Technologiczny Queenslandu pacjenci z MGD (gruczoły łojowe w ich powiekach nie produkowały wystarczającej ilości wydzieliny tłuszczowej) stosowali je 2 razy dziennie przez 2 miesiące. Wykazano u nich wyraźną redukcję objawów, poprawę funkcji gruczołów Meiboma oraz spowolnienie parowania łez³².

Kolejne badanie, którego wyniki opublikował w 2018 r. zespół badawczy z Nowej Zelandii, wykazało, że krople z miodem manuka mogą zabijać atakujące powieki i rzęsy roztocze z rodzaju Demodex (nużeńce), równie skutecznie, jak standardowy środek w postaci rozcieńczonego olejku z drzewa herbacianego³³.

Chociaż nie przeprowadzono jeszcze prób klinicznych, osoby zmagające się z zakażeniem nużeńcem lub cierpiące na trądzik różowaty oczny mogą rozważyć stosowanie kropli do oczu bądź żelu z miodem manuka.

Kolejne nowsze badania dotyczyły zastosowania miodu manuka w terapii przewlekłego obrzęku rogówki po operacji, np. usunięcia zaćmy, która może powodować niewyraźne widzenie i ból.

W Instytucie Okulistyki w Brisbane w Australii leczono np. 18 pacjentów z pooperacyjnym obrzękiem rogówki jednego lub obojga oczu utrzymującym się dłużej niż miesiąc po zabiegu. Po aplikacji antybakteryjnych kropli do oczu z miodem manuka Optimel opuchlizna natychmiast się zmniejszała. Efekt utrzymywał się do kilku godzin, a pacjenci cieszyli się również wyraźniejszym widzeniem.

Z czasem krople redukowały stan zapalny i dalej poprawiały ich wzrok, chociaż nie wniknęły w głębsze warstwy rogówki ani nie wyleczyły schorzenia. Jedynym ich zaobserwowanym działaniem niepożądanym było przejściowe pieczenie po zastosowaniu³⁴.

Ostrzeżenie: Nie aplikuj miodu manuka ani innego surowego miodu bezpośrednio do oczu. Gotowe dostępne bez recepty krople, takie jak Optimel, zostały napromieniowane promieniami gamma w celu usunięcia wszelkich zarodników bakterii (z ramki pt. „Domowe krople do oczu z miodem” dowiesz się, jak w bezpieczny sposób sporządzać krople do oczu w domu).