Nasze magazyny
Podczas analizy genomu ludzkiego wykryto 25 genów, które kodują selenoproteiny, czyli białka zawierające w swoim składzie selen1. Pierwiastek ten buduje m.in. peroksydazy glutationowe (chroniące ludzki organizm przed stresem oksydacyjnym), dejonidazy jodotyroninowe (pełniące kluczową funkcję w konwersji hormonów tarczycy), a także reduktazy tioredoksynowe, uczestniczące w syntezie DNA oraz procesie apoptozy2. To dzięki niemu powstaje glutation – główny antyoksydant i substancja przeciwzapalna w organizmie.
Niskie stężenie selenu wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością, upośledzeniem odporności organizmu oraz zaburzeniami nastroju. W końcu to on stanowi centrum reakcji utleniania i redukcji (redoks), dzięki czemu ma zdolność rozkładania nadtlenku wodoru, nadtlenków lipidowych oraz fosfolipidowych i przekształcania ich do nieszkodliwych produktów, takich jak woda i alkohole. Jak wiadomo, reaktywne formy tlenu mogą uszkadzać lipidy, będące składnikiem błon komórkowych, lipoproteiny oraz DNA. Wiąże się to ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, autoimmunologicznych oraz nowotworowych. Trzeba przyznać, że jak na śladowy pierwiastek, odgrywa on ogromną rolę w organizmie – a wiele mechanizmów jego działania pozostaje niejasnych i wciąż podlega badaniom. Oto co wiemy na ich podstawie już teraz.
Selen stymuluje odporność i rozbraja wirusy
Niektóre doniesienia naukowe sugerują, że niedobór selenu może wpływać na zaburzenia układu immunologicznego – zarówno odpowiedzi humoralnej, jak i komórkowej. Badania interwencyjne, w których suplementowano Se w dawce 200 mcg dziennie w postaci seleninu sodu, wykazały wzrost aktywności limfocytów T i ich przekształcanie się w limfocyty cytotoksyczne, aktywację komórek typu NK i ich zwiększoną odpowiedź na antygeny oraz niszczenie komórek nowotworowych. Mechanizmu działania upatruje się w zdolności selenu do zwiększania ekspresji receptorów dla interleukiny 2, będącej najważniejszym czynnikiem wzrostu dla limfocytów T, zwłaszcza cytotoksycznych, oraz komórek NK3.
Selen utrudnia rozwój raka
Dyskusja dotycząca wpływu wyrównania niedoboru selenu na redukcję ryzyka zachorowania na choroby nowotworowe, zwłaszcza raka jelita grubego, płuc i prostaty, nadal trwa. Oprócz wspomnianego wpływu na redukcję ryzyka HCC obiecujące wyniki uzyskano w badaniu Nutritional Prevention of Cancer (NPC), dotyczącym prewencyjnego wpływu Se u osób z rakiem skóry. Stwierdzono mianowicie, że codzienne przyjmowanie 200 mcg pierwiastka w postaci drożdży łączyło się z redukcją śmiertelności związanej z nowotworem oraz zmniejszeniem całkowitej częstości występowania raka.
Najlepszy efekt obserwowano w grupie pacjentów, u których wyjściowy poziom tego pierwiastka wynosił <106 mcg/l6. Dodatkowo prowadzone in vitro eksperymenty wykazały, że pod wpływem selenu dochodzi do zahamowania wzrostu kilku linii komórkowych zróżnicowanego raka tarczycy7. Pewna hiszpańska analiza wskazała także wyższe stężenie arsenu, kadmu i ołowiu w paznokciach chorych na raka trzustki oraz niższy poziom niklu i selenu w ich organizmach względem materiału z grupy kontrolnej, co również sugeruje protekcyjną rolę tego związku.
Tarczyca potrzebuje selenu
Praca tego gruczołu w dużej mierze zależy od podaży selenu. To on odpowiada za konwersję T4 w T3. Na skutek zmniejszenia jego poziomu i aktywności enzymów antyoksydacyjnych wzrasta ryzyko wystąpienia zapalenia oraz pierwotnej niedoczynności tarczycy8. Dlatego odpowiedni poziom Se jest kluczowy, jeśli chodzi o prawidłową gospodarkę tarczycy. Gdy odbiega od normy, synteza jego hormonów nie może przebiegać prawidłowo, co sprzyja rozwojowi zaburzeń.
W jednym z eksperymentów uczestniczyło 70 kobiet z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. Podzielono je na 2 grupy: 36 ochotniczek przyjmowało selen w dawce 200 mcg na dobę, a pozostałe otrzymywały placebo. Po 3 miesiącach okazało się, że u pacjentek stosujących suplementację poziom anty-TPO spadł o 63% w porównaniu do wyjściowego, podczas gdy w grupie kontrolnej w tym samym czasie nie odnotowano żadnej istotnej różnicy9.
Niski poziom selenu to ryzyko depresji
Niski poziom Se łączy się z istotnie częstszym występowaniem depresji i innych zaburzeń afektywnych oraz lęku, dezorientacji czy wrogości, a w badaniu analizującym wpływ diety ubogiej w selen na zdrowie wykazano nasilanie się powyższych zaburzeń wraz ze spadkiem jego spożycia11. Jednocześnie w eksperymencie, w którym podawano pacjentom wysokie dawki Se, wynoszące 226,5 mcg dziennie, zaobserwowano istotne zmniejszenie nasilenia zaburzeń nastroju12.
Selen usuwa rtęć z organizmu
Selen wykazuje bardzo wysoki potencjał do wiązania kadmu, ołowiu, arsenu czy rtęci oraz neutralizowania szkodliwego działania tych metali ciężkich. Zwłaszcza w przypadku zatrucia tą ostatnią odgrywa istotną rolę. Suplementacja selenem pozwala na przywrócenie aktywności selenoprotein i demetylację metylortęci, zapewnia ochronę przed uszkodzeniem mitochondriów i DNA oraz prowadzi do usuwania rtęci z dala od mózgu10.
Suplementacja selenem chroni przed demencją
Badania przeprowadzone na gryzoniach wykazały, że selen hamuje stres oksydacyjny w komórkach mózgu, chroni przed neurodegeneracją oraz przeciwdziała deregulacji mechanizmów sygnałowych13. Na podstawie kilku doświadczeń stwierdzono nawet, że selen osłania komórki nerwowe przed negatywnym wpływem produktów peroksydacji lipidów (HNE) oraz przed szkodliwym działaniem β-amyloidu, odgrywającego kluczową rolę w patogenezie alzheimera14. U pacjentów z tą chorobą obserwuje się zresztą znaczące obniżenie poziomu Se. Okazuje się, że spore ilości selenu znajdują się w rybach – oddziałuje on tam synergicznie z kwasami omega-3, zapobiegając ich rozpadowi i utlenianiu oraz zwiększając korzystny wpływ na funkcje poznawcze
Selen pomaga przy zapaleniu stawów
W jednym z doniesień u pacjentów cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) stężenie selenu w surowicy było prawie o 40% niższe niż u osób zdrowych. Wyniki polskich autorów wskazują na jego zmniejszenie o 28% w odniesieniu do grupy kontrolnej16. Co więcej, zmiana stężenia tego pierwiastka pozostaje w relacji z klinicznymi objawami aktywności choroby – jej zaostrzenie wiąże się z rosnącym niedoborem. Choć mechanizmy te nie są do końca jasne, wydaje się, że zbyt małe spożycie selenu sprzyja rozwojowi przewlekłego stanu zapalnego. Na szczęście badania sugerują, że w połączeniu z przeciwutleniającymi witaminami C i E wykazuje on zdolność zmniejszania bólu spowodowanego reumatoidalnym zapaleniem stawów, a osoby cierpiące na to schorzenie odnoszą korzyści z suplementacji17.
Deficyt selenu zmniejsza ruchliwość plemników
Prawidłowy poziom selenu jest ważny dla zdrowia reprodukcyjnego mężczyzn i kobiet. Jego deficyt koreluje istotnie ze zmniejszoną ruchliwością plemników oraz zwiększoną ilością zaburzeń w obrębie witki. Korzystny wpływ jest w tym przypadku złożony: wiąże się częściowo z ochroną plemników przed uszkodzeniami wynikającymi ze stresu oksydacyjnego. Dodatkowo zaobserwowano zdolność peroksydazy glutationowej (GPx4) do polimeryzacji w obrębie mitochondriów zlokalizowanych w części środkowej plemnika − wstawce, co prawdopodobnie ma nadać integralności strukturalnej, a zatem stabilności i ruchliwości plemnikom18.
- Biol. Trace Elem. Res, 2014; 161(3):231- 45
- Postępy Biochemii, 2009; 55(2):145-52
- Science 1999; 285:1393-6
- Endocrine, 2014; 48(3): 756-75; Adv. Nutr., 2015; 6(1):73-82
- Am J Epidemiol 1999; 150:367-74; Biol Trace Elem Res 1997; 56:117-24
- JAMA 1996; 276:1957-63
- Nutr Cancer 2010; 62(1):66-73
- Biochem J 1995; 306(3):851; Clin Endocrinol Metab 2007; 92(10):3764-73
- Clin Endocrinol Metab 2002; 87(4):1687-91
- Toxicology Communications 2021; 5(1):19-59
- Neuropediatrics 1994; 25: 217-23; J Trace Elem Exp Med 1998; 11:11-27
- Psycopharmacol 1991; 29:1092-8
- IUBMB Life., 2014; 66(4):229-39
- Neuroscience Letters, 2010; 369:391-5
- J Nutr Health Aging 2009 Jan; 13(1):14-8
- Reumatologia, 1996; 34:229
- Br J Nutr, 2001; 85(3):251-69; Analyst, 1998;123(1):3-6; Br J Nutr, 2001; 85:251-69
- Science 1999; 285:1393-1396
- Lancet 2000 Jul 15; 356(9225):233-41
