Bruksizm - jak go leczyć?

Co to jest bruksizm?

Bruksizm, czyli nadmierne zgrzytanie zębami i mimowol­ne ich zaciskanie, jest czyn­nikiem ryzyka rozwoju dys­funkcji narządu żucia. Stan ten został po raz pierwszy opisany w literaturze medycz­nej w 1907 r. przez Marię Pietkiewicz². Dzieli się go na 2 rodzaje: bruksizm podczas snu (SB) i na jawie (AB). Szacuje się, że dotyczy ono ok. 10% dorosłych i – jak wykazały analizowane bada­nia – 13-49% dzieci¹. 

Towarzyszą mu objawy okołodobowe (takie jak napię­cie twarzy, ból głowy i szyi oraz bezsenność)³. Amery­kańska Akademia Medycyny Snu (AASM) określiła SB jako zaburzenie ruchowe zwią­zane ze snem⁴. Jednak może on też współwystępować wraz z zaburzeniami snu, być kojarzony z nieprawidłowymi ruchami ciała, trudnościami w oddychaniu, wzmożoną aktywnością mięśni i zabu­rzeniami rytmu serca. Ostatnie doniesienia naukowe sugerują, że może on być też przyczyną pier­wotnych bólów głowy⁵, które uważa się za regulo­wane głównie przez ośrod­kowy układ nerwowy⁶.

Jakie są konsekwencje nieleczonego bruksizmu?

Choć bruksizm wydaje się nic nieznaczącą dole­gliwością, należy do grupy zaburzeń układu ruchowego narządu żucia i może mieć poważne skutki. Choćby dlatego, że mimowolne zaci­skanie zębów i zgrzytanie nimi odbywa się z użyciem dużej siły, co w pierwszym rzędzie skutkuje ściera­niem powierzchni żujących, pękaniem szkliwa, a nawet poluzowaniem, wypadnię­ciem bądź złamaniem zęba! To jednak nie wszystko.

Kon­sekwencją bruksizmu mogą być:

• bóle w obrębie żuchwy i szczęki,
• blokada szczęki,
• uszkodzenie nerwów,
• zaburzenia stawu skronio­wo-żuchwowego (TMD) 
• uszkodzenie stawu łączącego szczękę z czaszką.

Nieprawi­dłowości w pracy TMD mogą powodować m.in. zawroty głowy, problemy ze słuchem, szumy uszne, zmęczenie mię­śni twarzy, bóle głowy, karku i uszu. W ciężkich przypad­kach może nawet spowo­dować zmianę w wyglądzie twarzy i utratę słuchu⁷.

W The Journal of the Ameri­can Dental Association został opublikowany artykuł, który alarmuje, że większość osób dotkniętych tą przypadłością doprowadza do takiego stanu swoje uzębienie, że konieczne jest poddanie ich kompletnej renowacji przed osiągnię­ciem 40. lub 50. r.ż.⁸. Polega ono właśnie na okluzyjnym podniesieniu zgryzu. Okluzja to sposób kontaktowania się zębów przeciwstawnych znajdują­cych się w szczęce i żuchwie. Zdarza się jednak, że w wyniku niektórych nie­prawidłowości (m.in. nie­które zęby wcześniej stykają się ze sobą przy zagryzaniu niż pozostałe, nadmierne zaciskanie mięśni szczęk czy też uszkodzenia kości w obrębie stawów skronio­wo-żuchwowych) dochodzi do zaburzenia stykania się zębów i rozwoju choroby okluzyjnej oraz powiązane­go z nią zgrzytania zębami.

Jak rozpoznać bruksizm i jakie są jego przyczyny?

Przyczyną choroby okluzyj­nej są przede wszystkim stres, a także wady zgryzu spowodo­wane źle wykonanymi wypeł­nieniami, nieprawidłowo wyrzniętymi zębami mądrości czy obgryzaniem paznokci. Do innych zalicza się wadli­we uzupełnienia protetycz­ne oraz braki w uzębieniu.

Aby dobrze zdiagnozować problemy w okluzji, den­tysta musi pobrać wyciski i na ich podstawie wykonać modele gipsowe. Za pomocą kęsków zwarciowych zbada także sposób stykania się zębów dolnych z górnymi oraz ustali pozycję szczę­ki w stosunku do stawów skroniowo-żuchwowych.

Następnie modele są mon­towane w artykulatorze, czyli urządzeniu naśladującym ruchy żucia. Dodatkowo stomatolog może korzystać z nowoczesnych urządzeń badających np. siłę nacisku na poszczególne zęby lub precyzyjnie wyznaczają­cych ruchy żuchwy. Czasem wymagane są także zdjęcia radiologiczne lub badanie tomograficzne promieniem stożkowym (CBCT) w celu oceny struktur kostnych.

Inna możliwa przyczyna jest upatrywana w zaburze­niu z grupy pionowych wad zgryzu (tzw. zgryz głęboki)⁹, który polega na zbyt dużym nachodzeniu siekaczy szczę­ki na zęby żuchwy. Wśród jego przyczyn wylicza się nieprawidłowe układanie nie­mowlęcia do snu, ustny tor oddychania oraz złe nawy­ki, takie jak ssanie palca, warg czy policzków, długo­trwałe ssanie smoczka itp.

Irańscy naukowcy z kolei wykazali, że infekcje pasożyt­nicze mogą być jedną z pier­wotnych przyczyn inicjacji zgrzytania zębami wśród dzie­ci w wieku przedszkolnym. Co więcej, bruksizm może także sygnalizować braki pewnych składników odżyw­czych lub być skutkiem ubocznym niektórych leków, np. zawierających selektywne inhibitory wychwytu zwrot­nego serotoniny (SSRI)¹⁰.

Jak wygląda leczenie bruksizmu?

Leczenie często obejmuje kilka dziedzin stomatologii, by finalnie podnieść wyso­kość zwarciową za pomocą odbudowy zębów materia­łami kompozytowymi lub pracami protetycznymi. Nikt tak naprawdę nie wie, co poza chorobą okluzyjną powoduje nocne zgrzytanie zębami, jednak często wiąże się je ze stanami lękowymi, stresem i napięciem, wypar­tym gniewem lub frustracją, ale także łączone jest z typem osobowości – agresywnym, uwielbiającym współzawod­nictwo, nadaktywnym.

Naturalne sposoby na pozbycie się zgrzytania zębami

Sprawdź leki, które przyjmujesz

Wiadomo, że niektóre far­maceutyki na receptę, takie jak amfetamina, leki prze­ciwdrgawkowe i selektywne inhibitory wychwytu zwrot­nego serotoniny, powodują zgrzytanie zębami. Z tego powodu warto rozważ alter­natywne ich zamienniki¹¹.

Odstaw używki

Zwłaszcza wieczorem unikaj alkoholu i kofeiny¹². Mogą one stymulować zgrzytanie zębami. Porzuć też zdecy­dowanie gumę do żucia. Jej stosowanie wzmacnia siłę mięśni żwaczy, które w spo­rej części odpowiedzialne są za mimowolne zaciskanie zębów. Staraj się ograniczyć też przekąski takie jak orzeszki, popcorn.

Spróbuj ziołowej herbaty

Przed snem przyda Ci się uspokajający napój. Spróbuj codziennie przed nocnym wypoczynkiem parzyć sobie napar ziołowy. 2 łyżeczki melisy lub rumianku zagotuj w wodzie. Przefiltruj i odstaw przykryte na bok na 5 min. Następnie dodaj łyżeczkę soku z cytryny i miodu. Wszystko dobrze wymieszaj. Pij najpóź­niej na godzinę przed snem.

Zwróć uwagę na swoją dietę

Niektórzy badacze wierzą, że nocne zgrzytanie jest spowodowane niedoborami magnezu w organizmie lub brakiem równowagi między jego poziomem a stężeniem wapnia, które skutkują rozle­głym napięciem w mięśniach twarzy i karku. Francuski lekarz, dr C. Plocieniak, którego kliniczne doświad­czenia zostały opublikowane w 1990 r., uważał, że wzboga­cenie diety przez dłuższy czas w magnez niemal zawsze jest skuteczne w walce ze zgrzyta­niem¹⁴. Spore ilości tego pier­wiastka dostarczą Ci awokado, banany, migdały, figi, szpinak, czarna fasola i nasiona dyni oraz gorzka czekolada.

Z kolei Dr Moti Nissa­ni, ze stanowego uniwer­sytetu Wayne’a w Detroit, w stanie Michigan, zale­ca, aby dziennie przyjmo­wać ok. 100 mg magne­zu, 150 mg wapnia oraz 50 mg kwasu pantoteno­wego, połączonego z wita­minami: A (1 000 j.m.), C (300 mg), E (60 mg), jod (0,1 mg lub 100 mcg) i konty­nuować zażywanie witamin, nawet gdy kłopoty ze zgrzy­taniem ustaną. Dla optymal­nych rezultatów zaleca się przyjmowanie wyższych dawek magnezu (200-600 mg), witaminy C (1-3 g) i E (200-400 j.m). Jeśli po 2 miesiącach nie widać efektów, trzeba podjąć inną metodę⁷.

Pokochaj błonnik

Japońscy uczeni postano­wili zidentyfikować skład­niki odżywcze związane z bruksizmem podczas snu. W tym celu w 2021 r. zrekru­towali 143 studentów i przy­dzielili ich do grup bruksizmu podczas snu (58) i bez snu (85). Uczestnicy wypełnili kwestionariusz dotyczący częstotliwości spożywania posiłków na podstawie grup żywności. Eksperyment wy­kazał, że u osób jedzących sporo błonnika pokarmowego dochodziło do złagodze­nia zgrzytania zębami¹³.

Terapia kwiatowa na rozluźnienie policzków

Uczeni z Brazylii stworzyli formułę zwiotczającą policzki, łącząc 8 esencji kwiatowych i przetestowali ją w podwójnie ślepej próbie klinicznej prze­prowadzonej na pacjentach z bruksizmem.

Okazało się, że alkoholowy roztwór środka zwiotczającego policzek, za­wierający wyciągi kwiatowe Daughter of Gaia z mniszka lekarskiego (Taraxacum offi­cinale), wyżlina większego (Antirrhinum majus), fuksji mieszańcowej (Fuchsia × hy­brida), uczepu rózgowatego (Bidens bipinnata), dzwonka karpackiego (Campanula car­patica), marceli (Achyrocline), lotosu błękitnego (Nympha­ea caerulea) i Tetraoensis riparia istotnie złagodził skroniowe bóle głowy u osób z bruksizmem w porównaniu z grupą placebo.

Ponadto pacjenci po 21 dniach stoso­wania środka zwiotczającego policzek poprawili jakość snu i doświadczyli złagodzenia sztywności mięśni żuchwy czy porannych trudności z otwieraniem ust. Zaobser­wowano również mniejszy przerost żwaczy i zmniejszoną wrażliwość z powodu abfrak­cji fasetek szkliwa. Naukowcy zastrzegają się, że chociaż wy­niki są obiecujące, potrzebne są długoterminowe badania w celu wyjaśnienia mechani­zmu farmakologicznego każ­dej esencji kwiatowej w for­mule zwiotczającej policzki¹⁵.

Stosuje ciepłe kompresy

Ciepło jest powszechnie stoso­wane w fizjoterapii po wysiłku fizycznym wywołanym przez opóźnioną bolesność mięśni (DOMS). W tym celu stosuje się długotrwałe suche okłady rozgrzewające, które powoli i bezpiecznie ogrzewają tkan­ki, jednocześnie zmniejszając ból związany z DOMS. Okazu­je się jednak, że wilgotne cie­pło penetruje głębokie tkanki szybciej. Badacze z Loma Lin­da w Californii porównywali wpływ suchego i wilgotnego ciepła na 100 młodych osób po ćwiczeniach indukujących DOMS. Największą redukcję bólu wykazano po natych­miastowym zastosowaniu wilgotnego kompresu. Uczeni zwracają uwagę, że to roz­wiązanie jest korzystniej­sze, bo czas aplikacji jest krótszy (2 godz. a nie 8 jak w przypadku mokrego)¹⁶. Zdaniem Mazen Natour, protetyka z Manhattanu: „ciepło zwięk­sza miejscowe ukrwienie, poprawia krążenie i poma­ga rozluźnić mięśnie, dzięki temu może złagodzić napię­cie, zmniejszając potencjalnie destrukcyjne zgrzytanie”.

Melatonina i waleriana pomoże się zrelaksować

Głęboki i relaksujący sen ma kluczowe znaczenie dla przezwyciężenia zgrzytania zębami. Wypróbuj jeden z 2 dostępnych bez recepty środków – melatoninę lub ko­rzeń waleriany (Valeriana officinalis radix). Oba mają działanie uspokajające i prze­ciwlękowe, dlatego często przepisuje się je osobom cier­piącym na bezsenność. Ba­dania wykazały, że waleriana skraca czas zasypiania i po­prawia jakość snu, a w prze­ciwieństwie do tabletek na­sennych na receptę, ma mniej skutków ubocznych. W ba­daniu przeprowadzonym przez Foellinge Health Center w Szwecji 89% uczestników zgłosiło znaczną poprawę snu po zażyciu ekstraktu z korzenia waleriany. Nato­miast 44% zgłosiło absolutnie idealny sen i brak jakichkol­wiek skutków ubocznych¹⁷.

Z kolei testy przeprowa­dzone przez zespół uczonych z University of Pennsylvania’s School of Nursing wykazało, że 800 mg korzenia kozłka podawanego przez 8 tygo­dni może pomóc złagodzić objawy zespołu niespokoj­nych nóg (RLS), uważa­ne za zaburzenie ruchowe związane ze snem. Zda­niem akademików fakt, że tak dobrze oddziału­je na RLS, jest przesłanką do stosowania jej w łagodze­niu bruksizmu, który też nale­ży do tej grupy zaburzeń¹⁸.

Jakie ćwiczenia na bruksizm można wykonać w domu?

Zredukuj stres

Bruksizm od dawna był uwa­żany za jeden z fizycznych przejawów stresu i niepokoju. Na przykład osoby zgrzyta­jące zębami zgłaszają więcej objawów lęku i depresji niż ludzie, którzy tego nie robią¹⁹. Mają też tendencję do zgła­szania większego stresu życiowego i częściej cierpią na depresję i zaburzenia lę­kowe²⁰. Gdy jesteśmy zestre­sowani, napinają się mięśnie szyi, obręczy barkowej, górnej partii pleców oraz... szczęki. Dlatego redukcja napięcia nerwowego powinna łączyć się z terapią manualną, której celem jest usunię­cie napięcia mięśniowego. Zdaniem wielu dentystów, techniki relaksacyjne mogą być istotnym przyczynkiem zmniejszenia bruksizmu.

W badaniach z udziałem małych dzieci zastosowano psychologiczne metody kon­troli stresu wraz z relaksacją mięśni, które znacznie ob­niżyły symptomy zgrzytania nocnego po 6 miesiącach. W innym doświadczeniu osoby cierpiące na zgrzyta­nie wzięły udział w treningu na temat świadomej relak­sacji mięśniowej i uzyskały lepsze rezultaty niż te, które stosowały tylko kontrolę²¹.

Popularne sposoby redu­kowania go obejmują:

• Twórcze zajęcia i hobby – zapewniają one ujście napięcia i znaczące zmniej­szenie stresorów, a także pomagają zachować pozy­tywne nastawienie.
• Aktywność fizyczna ułatwia uwalnianie substancji che­micznych (np. serotoniny), które relaksują ciało i poma­gają zmniejszyć napięcie oraz zachować dobrą formę i zdro­wie. Odpowiednia porcja ćwiczeń zapewnia również nocny wypoczynek – ułatwia zasypianie i pogłębia sen.
• Joga i medytacja pomagają przystosować się do poten­cjalnie stresujących sytuacji. Obie czynności spowalniają tętno, poprawiają koncentra­cję i zmniejszają napięcie⁹.

Naucz się robić ćwiczenia rozciągające

Jednym z głównych objawów bruksizmu sennego jest ból mięśni szczęki. Ponieważ nieświadomie zaciskasz zęby i zgrzytasz, często wywie­rasz ogromną siłę. Nacisk ten powoduje uszkodzenie wszystkich mięśni połą­czonych ze szczęką, w tym twarzy, szyi i górnej części pleców.

Aby zmniejszyć ten dyskomfort, wykonaj 3 ćwiczenia rozciągające:

• Umieść palec wskazujący w jamie ustnej na ostatnim tylnym zębie, odwiń go do tyłu, a następnie do góry. Możesz odczuwać bole­sność w tym obszarze mię­śnia. Dociśnij palec do tego mięśnia, aby delikatnie złagodzić napięcie. Powtórz z przeciwną stroną.
• Przesuń palce do przodu ucha, w pobliżu jego płatka. Delikatnie masuj to miejsce, aż przestanie boleć. Prze­suń się ok. 1,25 cm w dół, podążając za mięśniem szczęki i linią uszu, i powtórz. Na koniec prze­suń się w dół do miejsca, w którym szczęka i szyja spotykają się poniżej ucha. Powtórz. Te 3 punkty są odpowiedzialne za wiele bólów ucha związanych ze zgrzytaniem zębami.
• Zamknij usta, ale jedno­cześnie staraj się mieć rozwarte zęby i trzymaj język oparty o tył dolnych zębów. Jest to standardowa pozycja spoczynkowa ust, ale nie przychodzi natu­ralnie osobom zgrzytają­cym zębami. Kiedy robisz to codziennie, za każdym razem, gdy o tym pomy­ślisz, staje się to nawykiem, który trwa aż do snu.
  Wykonuj te ćwiczenia tak często, jak to moż­liwe w ciągu dnia, tak by weszły Ci w krew.

Olejki eteryczne na bruksizm

Yang-ylang i jaśmin to za­pachy uważane za naj­bardziej wskazane w aro­materapii bruksizmu. Pierwszy ułatwia zasy­pianie, łagodzi napięcie mięśni, jest też silnym środ­kiem przeciwdepresyjnym. Natomiast jaśmin to słodki zapach, który jest powiąza­ny ze zmniejszonym pozio­mem lęku. Olejek jaśminowy pomoże poprawić jakość snu. Te olejki eteryczne warto mieć pod ręką.

Kąpiele solne usuwają toksyny w organizmu

Epsom Według Agencji Ochrony Śro­dowiska przeciętny obywatel amerykański ma w swoim organizmie pozostałości po­nad 400 toksycznych związ­ków. Sól Epsom zawiera pier­wiastki detoksykujące, które wypłukują trucizny i metale ciężkie z organizmu. W czasie kąpieli ten związek magnezu i siarczanu jest wchłaniany przez skórę. Może to wes­przeć walkę z bruksizmem. Tym bardziej że ta absorpcja korzystnie wpływa na po­ziom serotoniny w mózgu, pomagając się zrelaksować i złagodzić stres. Kąpiele solne Epsom uspokajają mię­śnie i zmniejszają napięcie. Skutecznie łagodzą skurcze i bóle mięśniowe, co uła­twia nocny odpoczynek.

Zacznij obserwować swoje ciało

Zacznij się obserwować. Zwróć uwagę na to, kiedy zaciskasz zęby, zgrzytasz nimi lub obgryzasz przed­mioty. Gdy już sobie z tego zdasz sprawę, postaraj się zatrzymać i odwrócić bieg rzeczy. Powoli rozluźnij mięśnie i zadbaj, by choć usta są zamknięte, zęby się ze sobą nie stykały. W pra­widłowym układzie ich po­wierzchnie żujące powinny się stykać jedynie podczas żucia lub połykania. Dlatego, ilekroć poczujesz zaciska­nie szczęk, opuść żuchwę, spróbuj nią chwilę poruszać, tak by rozluźnić napięte mięśnie, a następnie spróbuj utrzymać tę pozycję.

Oto 2 przydatne sposoby: napełnij policzki powietrzem, a po­tem gwałtownie go wypuść (z „pyknięciem”). Nabierz powietrza, ułóż usta w literkę „o” i powoli je wypuszczaj.

A może hipnoza? Kilka studiów przypadków oraz jedno małe badanie su­gerują, że hipnoterapia może być skuteczna w przypadku mimowolnego zgrzytania zę­bami²². W jednym przypadku bruksizm całkowicie zniknął po 7 sesjach hipnoterapii ba­dających trudne dzieciństwo pacjenta oraz jego „milczącą i początkowo zaprzeczo­ną wrogość”. Jak dowiodła kontrola rok później, nie było nawrotu choroby²³.

Nakładka na zęby w walce z bruksizmem

Wreszcie dochodzimy do nurtującej Cię kwestii. Stomatolog może zapropono­wać szynę na zęby, którą należy zakładać tylko na noc, lub szynę, którą będziesz musiał nosić cały czas. Ta akrylowa nakładka na zęby na noc ma zadanie znacząco zmniejszyć ściera­nie szkliwa i zapobiec uszko­dzeniu zębów. Najczęściej szyny robione są na zamówie­nie i noszone na górnej linii zębów. Niektóre wkładki są tak zaprojektowane, by rozluźniać szczękę, inne – zapobiegają stykaniu się ostatnich, górnych i dolnych zębów, co redukuje zgrzytanie.

Zgodnie z założe­niem mają one pomóc wyrobić w mięśniach nowe, prawidło­we nawyki. Sporo dowodów świadczy jednak o niezbyt wielkiej skuteczności tych środków – w praktyce jedynie chronią zęby²⁵. Jeśli chcesz osiągnąć zadowalające efekty, musisz pomyśleć o noszeniu szyny 24 godz. na dobę przez dłuższy czas. Jedynie wtedy – w połączeniu z korektą zgry­zu oraz ustabilizowaniem wła­ściwych nawyków – będziesz miał szansę skutecznie prze­ciwdziałać bruksizmowi. Jak podają naukowcy z Austrii, wpływ szyn oklu­zyjnych na zmniejszenie zdarzeń elektromiograficz­nych (EMG) bruksizmu jest przejściowy²⁶.

Biofeedback na bruksizm

Ta terapia używa elektronicz­nego monitoringu automa­tycznych funkcji organizmu, aby wyrobić u chorego zdol­ność kontrolowania. Przy­niosła ona dobre rezultaty w grupie osób borykających się z nocnym zgrzytaniem. Za­zwyczaj używany do tego jest elektromiograf (EMG), który odczytuje aktywność mięśni i włącza alarm, gdy określona partia mięśni ulega napięciu. To niewielkie, łatwe w obsłu­dze urządzenie jest dostępne do samodzielnego użytku i może zmniejszyć nocne zgrzytanie w ciągu 6 miesięcy po zastosowaniu terapii²⁷. Inną opcją są aparaty, któ­re za pomocą delikatnego wyładowania elektrycznego zapobiegają zgrzytaniu. Jak wykazały wstępne próby, ich skuteczność sięga 50%²⁸. Połą­czenie bioreakcji z wkładkami ustnymi może dać nawet lep­sze rezultaty. Ponoć metoda łącząca obie terapie była sku­teczna aż u 90% pacjentów²⁹.

Czy jad kiełbasiany pomaga na zgrzytanie zębami?

U pacjentów, którzy nie za­reagowali na leczenie zacho­wawcze, stosuje się zastrzyk z toksyny botulinowej. Tu­reccy naukowcy postanowili sprawdzić jej skuteczność w leczeniu zgrzytania zęba­mi. Retrospektywne badanie objęło 25 kobiet w wieku 23-55 lat. Każdej z nich jedno­razowo wstrzyknięto botoks w prawe i lewe żwacze. Wyni­ki dotyczące bólu w obecnym badaniu wykazały znaczącą różnicę przed i po iniekcji.

W pewnym koreań­skim badaniu doniesiono, że wstrzyknięcie jadu kieł­basianego zmniejszyło liczbę przypadków zgrzytania zęba­mi podczas snu³⁰. Z kolei inne badanie wykazało, że dzięki zastrzykom toksyny botulino­wej można zwiększyć mak­symalne otwarcie jamy ust­nej³¹. Choć terapia wydaje się najskuteczniejsza w leczeniu nocnego bruksizmu, to jednak jej wadą są wysokie koszty oraz konieczność powtarzania zastrzyków co kilka miesięcy.