Czy wysoki poziom cholesterolu może sprzyjać przerzutom nowotworu?

Powstają one, gdy od raka ulokowanego w jakimś narządzie odrywają się pojedyncze komórki i naczyniami krwionośnymi lub chłonnymi docierają w inne miejsce. W raku piersi przerzuty mogą powstać – poza bliskimi węzłami chłonnymi w ramieniu – wątrobie, płucach, kościach i mózgu. Ponad 90% zgonów z powodu tego nowotworu przypisuje się przerzutom.

Otyłość pogarsza rokowania pacjentek z rakiem piersi

Otyłość jest uznanym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka piersi, a u pacjentek z rozpoznaną chorobą wiąże się ze skróceniem czasu do nawrotu i gorszym całkowitym przeżyciem¹. Wraz z nią występuje podwyższony poziom cholesterolu². Uczeni zauważyli, że wysokie stężenie cholesterolu całkowitego wiąże się ze zwiększonymi nawrotami raka piersi³. Co więcej, kilka badań retrospektywnych wskazuje, że pacjentki przyjmujące statyny wykazują znacznie wydłużony czas do nawrotu raka piersi⁴.

Wreszcie, w niedawno opublikowanym badaniu III fazy z podwójnie ślepą próbą, obejmującym 8 010 kobiet po menopauzie z inwazyjnym hormonozależnym rakiem piersi we wczesnym stadium stwierdzono, że przyjmowanie leków obniżających poziom cholesterolu podczas terapii hormonalnej wiązało się z wydłużeniem czasu przeżycia bez nawrotów⁵. Co więcej, uczeni z Duke Cancer Institute wykazali na mysim modelu, że dieta bogata w cholesterol może zwiększyć wzrost guzów ER-dodatnich, a leczenie statynami może złagodzić wpływ wysokotłuszczowego jadłospisu na wzrost guza⁶. Mając to na względzie, ta sama ekipa postawiła hipotezę, że cholesterol może pośredniczyć w niektórych pro-przerzutowych skutkach otyłości.

Jak powstają przerzuty?

Szczęśliwie dla nas większość komórek rakowych umiera w drodze. Dzieje się tak za sprawą ferroptozy – mechanizmu żelazo-zależnej śmierci komórek, charakteryzującego się rosnącym poziomem nadtlenków lipidów. Termin ferroptosis powstał w 2012 r., pochodzi od greckiego ptosis, oznaczającego "upadek" i łacińskiego ferrum – żelazo. Aby doszło do przerzutu, komórka rakowa musi uniknąć ferroptozy oraz uniknąć ataku układu odpornościowego, który rozpoznaje ją jako intruza, i dotrzeć do miejsca docelowego. A gdy ta część zadania jej się uda, musi zacząć się namnażać w nowym miejscu.

Nowotwory napędzane przez estrogen korzystają z pochodnych cholesterolu – które działają na komórki rakowe jak ten hormon, pobudzając wzrost guza

– Dlaczego niektóre komórki przeżywają trudną drogę i są w stanie zapoczątkować przerzut? – pyta współautor badań dr Donald P. McDonnell z Duke University School of Medicine. I sam sobie odpowiada – Tu sprawdza się motyw: "Co nas nie zabije, to nas wzmocni". Te nieliczne, które nie umierają w drodze do przerzutu, zyskują zdolność do przezwyciężenia mechanizmu śmierci wywołanego stresem, czyli stają się odporne na ferroptozę. Odkryliśmy, że to właśnie cholesterol jest elementem napędzającym tę zdolność – wyjaśnia badacz.

Naukowcy uważają, że odkryty mechanizm może być pomocny w opracowywaniu nowych terapii na raka. Tym bardziej że zdolność do przeobrażenia się w superkomórkę jest wykorzystywana nie tylko przez raka piersi, ale także przez inne typy nowotworów, w tym czerniaka.

Jak cholesterol przyczynia się do tworzenia superkomórek nowotworowych?

Jako że hormonozależny rak piersi jest najczęstszym typem nowotworu u kobiet, badacze z Duke Cancer Institute skupili się związku między wysokim poziomem cholesterolu a estrogenozależnym rakiem piersi i nowotworami ginekologicznymi, a swoje hipotezy testowali na myszach. Zaobserwowali, że główny metabolit cholesterolu, 27-hydroksycholesterol (27HC), zachowywał się jak selektywny modulator receptora estrogenowego (SERM), który wykazywał aktywność agonistyczną w komórkach raka piersi i jako taki był w stanie promować wzrost guzów ER-dodatnich⁷. Naukowcy stwierdzili też, że poziomy 27HC są podwyższone w guzach piersi w porównaniu z normalną tkanką gruczołu sutkowego, a zwiększona ekspresja białka enzymu odpowiedzialnego za jego syntezę (CYP27A1) jest związana z wyższym stopniem złośliwości nowotworu⁸. Oprócz wpływu na wzrost guza pierwotnego, podwyższony poziom 27HC również zwiększał obciążenie przerzutami.

Zatem najprościej rzecz ujmując, nowotwory napędzane przez estrogen korzystają z pochodnych cholesterolu – które działają na komórki rakowe jak ten hormon, pobudzając wzrost guza. Uczeni ustalili, że także, że nawet w nowotworach niezależnych od estrogenów wysoki poziom cholesterolu wiąże się z gorszym przebiegiem choroby, co może sugerować, że działa tu jeszcze inny – dotychczas niepoznany – mechanizm wykorzystywania cholesterolu. Dowiedli też, że działanie 27HC może mieć szerokie zastosowanie do guzów litych w przypadku raka jelita grubego, trzustki, czerniaka i płuc.

Jak zmniejszyć poziom cholesterolu we krwi?

Wedle szacunków Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego ok. 18 mln Polaków ma za duże stężenie cholesterolu we krwi (co najmniej 5,0 mmol/l, czyli 190 mg/dl). Skoro sam podwyższony poziom tego lipidu może zwiększać przerzuty, warto zadbać o jego prawidłowe stężenie. Na szczęście możemy zrobić to sami niewielkim nakładem sił. Oczywiście trzeba będzie ruszyć się z kanapy i nieco zmodyfikować nawyki żywieniowe – jednak jest to niewielka cena za życie. Warto przy tym pamiętać o jednej prostej zasadzie: nasz organizm lepiej radzi sobie z metabolizowaniem tłuszczów, gdy nie przesadzamy z cukrem.

Poprawić wyniki krwi może także regularny ruch. Jeśli tego jeszcze nie robisz, to już najwyższy czas. Aktywność fizyczna powinna być stałym punktem programu każdego dnia. Możesz pływać, ćwiczyć, jeździć na rowerze stacjonarnym czy uprawiać jogę. Chodzi o to, by ruszać się przez co najmniej 30 min. Jeśli nie masz czasu na specjalne ćwiczenia, zafunduj sobie półgodzinny energiczny spacer. Badania wykazały, że regularna aktywność fizyczna podnosi poziom dobrego cholesterolu i obniża złego⁹. Poza tym ćwiczenia pomagają zrzucić zbędne kilogramy, co w świetle najnowszych badań ma również znaczenie. Zamiast tłustych mięs, jedz ryby i drób.

Naukowcy z Tajwanu odkryli, że marynowanie mięsa może obniżyć ilość niezdrowego cholesterolu, który tworzy się podczas jego gotowania lub smażenia. Marynaty zrobione z sosu sojowego lub cukru zapobiegają tworzeniu się toksycznych dla ludzkich tkanek produktów utleniania cholesterolu podczas gotowania wieprzowiny. W kuchni indyjskiej od wieków do marynowania mięsa stosuje się czosnek wymieszany z imbirem. Badania dowodzą, że imbir przyczynia się do obniżenia cukru we krwi oraz może regulować poziom frakcji LDL, osiągając rezultaty porównywalne do leków¹⁰. Podobne działanie ma obecna w czosnku allicyna. Jednak by uzyskać efekt terapeutyczny, należy jeść 2-3 ząbki czosnku dziennie. Mogą być surowe, duszone albo gotowane. Jeśli nie znosisz czosnku, zastąp go cebulą lub porem.

Poza tym do potraw dodawaj warzywa strączkowe. Unikaj tłuszczów zwierzęcych i nasyconych. Mogą podnosić poziom cholesterolu LDL. Ich źródłem są: masło, twarde sery, ciasta, ciastka i tłuste mięsa, wędzonki, a także żywność typu fast food. Wybieraj nabiał o obniżonej zawartości tłuszczu. Zrezygnuj też z produktów zawierających glutaminian sodu, aspartam oraz cukier rafinowany. Pszenną bułkę zamień na cienką kromkę żytniego chleba.

Według naukowców z Maryland dieta obfitująca w pokarmy pełnoziarniste, bogate w rozpuszczalne i nierozpuszczalne włókna powoduje spadek ciśnienia tętniczego u osób z lekko podniesionym poziomem cholesterolu. Jeśli wydaje Ci się to trudne, skorzystaj z przepisów diety śródziemnomorskiej, bogatej w korzystne kwasy omega- 3 (z ryb i oliwy z oliwek) oraz witaminy i antyoksydanty (z warzyw), a ubogiej w zwierzęce źródła tłuszczu¹¹.

Niedobór kwasów tłuszczowych zwiększa poziom cholesterolu

Ich niedobór może powodować podniesienie poziomu cholesterolu. Kwasy omega-3 pomagają utrzymać prawidłowe stężenie tego lipidu we krwi. Znajdziesz je w rybach oleistych. Z kolei jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, które najbardziej obniżają poziom cholesterolu, dostarczą Ci oliwa z oliwek i olej rzepakowy. Oba te tłuszcze zachowują swoje prozdrowotne właściwości, tylko gdy są tłoczne na zimno. Odrobiną oliwy skrapiaj sałatki. Na oleju rzepakowym smaż. Innym źródłem zdrowych tłuszczów są awokado, migdały (bogate w argininę, która zapobiega zmianom miażdżycowym) i orzechy. 50 g orzechów dziennie może obniżyć poziom LDL o ok. 5%¹².

Yerba mate zwiększa poziom dobrego cholesterolu

Ten napój z suszonych i sproszkowanych liści ostrokrzewu paragwajskiego (Ilex paraguariensis) nasila aktywność enzymu obniżającego poziom złego i zwiększającego stężenie dobrego cholesterolu. Zespół amerykańskich i argentyńskich naukowców dwukrotnie mierzył stężenie paraoksonazy- 1 (PON-1): przed wypiciem i po wypiciu przez zdrowych wolontariuszy 0,5 l yerba mate, mleka lub kawy. W porównaniu do innych napojów, po spożyciu yerba mate aktywność enzymu wzrosła o 10%. Działanie PON-1 polega na wiązaniu się z cząsteczką HDL. Zapobiega to utlenieniu HDL do LDL. Niska aktywność enzymu zwiększa podatność na rozwój miażdżycy indukowanej dietą¹³.