Jakie suplementy wspierają pracę mózgu?

Profilaktyka demencji - suplementy

Jak podaje w swoim raporcie Światowa Organizacja Alzheimerowska (ADI), na całym świecie w 2016 r. żyło 47,5 mln osób cierpiących na demencję, przy czym szacuje się, że większość z nich (33 mln) miała chorobę Alzheimera. Prognozy również nie są optymistyczne, dlatego warto wziąć sprawy w swoje ręce.

Światowa Organizacja Zdrowia przewiduje, że w 2030 r. na demencję będzie cierpiało w skali globu aż 75,6 mln osób, a w 2050 r. ta liczba wzrośnie do 135,5 mln

Grzyb, który poprawia myślenie

Soplówka jeżowata (Hericium erinaceus) to jadalny grzyb, który ma potwierdzone właściwości wspierające pracę mózgu i tkanki nerwowej. Jego główne składniki biologicznie czynne to erynacyny, a najważniejsza z nich, erynacyna A, pobudza czynnik wzrostu nerwów, co stwierdzono w badaniach na szczurach¹. Działanie farmakologiczne soplówki jeżowatej przyczynia się do zapobiegania demencji w takich schorzeniach jak choroba Parkinsona i alzheimer.

W badaniach na liniach komórkowych i na zwierzętach wyciąg z jeżówki przedłużał żywotność komórek nerwowych, zmniejszał międzykomórkową kumulację wolnych rodników, poprawiał funkcjonowanie chorych zwierząt i zwiększał poziom acetylocholiny².

Witaminy zapobiegające demencji

Do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego niezbędne są witaminy z grupy B. Wykazano na przykład, że witaminy B6, B12 oraz kwas foliowy (B9) obniżają poziom homocysteiny, która odgrywa ważną rolę w patogenezie alzheimera – jej podwyższony poziom podwaja ryzyko zachorowania na tę chorobę.

W badaniu na myszach z modelem alzheimera wykazano, że pewna forma witaminy B3 – rybozyd nikotynamidu – zmniejsza uszkodzenia DNA, stan zapalny w tkance nerwowej i apoptozę neuronów w hipokampie, a jednocześnie zwiększa aktywność sirtuiny 3 – białka, którego niedobory związane są z szybszym postępem chorób neurodegeneracyjnych.

Witamina ta poprawiała u zwierząt funkcje poznawcze, z definicji obejmujące procesy powiązane z pamięcią, uwagą, myśleniem i postrzeganiem, a także przywracała plastyczność synaps w hipokampie³.

DHA wspiera układ nerwowy

Kwas dokozaheksaenowy (DHA), należący do kwasów omega-3, stanowi budulec mózgu, chroni komórki nerwowe, a jego niedobory wiążą się m.in. z niższym poziomem serotoniny (neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za dobry nastrój).

Badania pośmiertne wykazują, że tkankę mózgową osób z alzheimerem charakteryzuje mniejsze stężenie DHA niż osób zdrowych. Wprawdzie nie wiadomo, czy jest to przyczyną choroby, czy jej skutkiem, jednak w badaniach na zwierzętach zaobserwowano, że podawanie DHA hamuje procesy patologiczne związane z alzheimerem, takie jak powstawanie złogów amylo idowych, gromadzenie się białka tau i powstawanie stanu zapal- nego w tkance nerwowej.

Z badań epidemiologicznych wynika, że regularne spożywanie ryb lub stosowanie diety bogatej w kwasy omega-3 może zmniejszać w chorobie Alzheimera zaburzenia funkcji poznawczych, do których zalicza się pamięć, uwagę, myślenie i postrzeganie, a także redukować ryzyko rozwoju tego schorzenia.

Brakuje jednak badań klinicznych potwierdzających ten mechanizm. Możliwe, że bariera krew-mózg bardziej ogranicza transport DHA do mózgu u osób chorych niż u zdrowych, co sugerują badania na zwierzętach⁴.

Także badanie z udziałem ludzi zdrowych, ale z alzheimerem w wywiadzie rodzinnym, wykazało, że osoby z genem zapalenia mózgu, którego obecność zwiększa co najmniej czterokrotnie ryzyko zachorowania na alzheimera, podczas prowadzonej w trakcie badania suplementacji miały w płynie mózgowo-rdzeniowym poziom DHA znacznie niższy niż osoby bez tego genu.

Nasuwa się wniosek, że osoby najbardziej zagrożone rozwojem alzheimera powinny stosować większe dawki DHA (uczestnikom badania podawano ponad 2 g dziennie)⁵.

Kurkuma wspiera funkcje poznawcze

Kurkumina, najcenniejszy składnik aktywny kurkumy, ma silne właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne, a także zapobiega powstawaniu złogów amyloidowych. W metaanalizie z 2019 r. czytamy, że w badaniach na zwierzętach zastosowanie kurkuminy dało bardzo dobre wyniki, jeśli chodzi o wzmacnianie funkcji poznawczych⁶.

W badaniu klinicznym z udziałem osób w wieku 51–84 lata, które nie cierpiały na demencję, zaobserwowano, że kurkumina o zwiększonej przyswajalności, przyjmowana przez półtora roku, poprawia pamięć i zdolność do skupienia uwagi, co wiąże się z mniejszą agregacją blaszek amyloidowych i białka tau w rejonach mózgu odpowiedzialnych za pamięć i nastrój⁷.

W 2012 r. opisano w Japonii trzy przypadki leczenia osób z zaawansowanym alzheimerem, których stan znacznie się poprawił dzięki zastosowaniu kurkumy. Już po 12 tygodniach zaobserwowano zmniejszenie objawów, a u jednego z pacjentów wynik badania MMSE (Mini-Mental State Examination – test służący ocenie otępień) poprawił się z 12/30 na 17/30.

Pozostali dwaj pacjenci nie zareagowali tak szybko na terapię, ale po roku leczenia okazało się, że zaczęli bez problemu rozpoznawać członków rodziny⁸.

Suplementy regulujące poziom neuroprzekaźników

Neuroprzekaźniki to substancje chemiczne niezbędne do przenoszenia informacji między komórkami nerwowymi. Są one wytwarzane przez nasz organizm z udziałem aminokwasów. Najważniejsze neuroprzekaźniki mające znaczenie w patogenezie choroby Alzheimera to acetylocholina, GABA (kwas gamma-aminomasłowy), serotonina, histamina i NMDA (kwas N-metylo-D-asparaginowy).

Obecnie powstają nowatorskie terapie polegające na modulacji poziomu tych substancji w organizmie⁹. Czy stosowanie odpowiedniej suplementacji, która oddziaływałaby na organizm w podobny sposób, może pomóc w zapobieganiu demencji?

Wykazano, że dysfunkcja układu GABA-ergicznego może przyczyniać się do zaburzeń poznawczych, tymczasem w ciężkich przypadkach choroby Alzheimera stwierdza się znaczne niedobory kwasu gamma-aminomasłowego¹⁰.

GABA poprawia funkcje poznawcze

W japońskim badaniu z 2020 roku wykazano, że przyjmowanie 200 mg GABA dziennie przez 12 tygodni polepsza lub podtrzymuje funkcje poznawcze u zdrowych osób po czterdziestce, poprawiając m.in. rozumowanie niewerbalne, pamięć roboczą i zdolność do skupienia.

Zastosowana suplementacja wpłynęła ponadto korzystnie na żywotność i zdrowie psychiczne badanych osób, a także na poziom insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1)¹¹, utrzymującego w organizmie równowagę między stężeniem wapnia, magnezu i potasu oraz uczestniczącego w regeneracji tkanek, którego występowanie zmniejsza się w sposób naturalny wraz z wiekiem. Nie zauważono efektów ubocznych.

Tryptofan zwiększa poziom hormonu szczęścia

Substancją wpływającą na poziom serotoniny, nazywanej hormonem szczęścia, jest tryptofan. Jedno z ważnych źródeł tego aminokwasu, niewytwarzanego w organizmie, stanowi mleko. Już w 2000 r. zaobserwowano w badaniu klinicznym, że brak tryptofanu w diecie powoduje u osób z alzheimerem pogorszenie funkcji poznawczych¹², a przeprowadzone ostatnio badania epidemiologiczne wykazały, że dieta bogata w fermentowane produkty mleczne zmniejsza ryzyko demencji.

W badaniach na zwierzętach stwierdzono, że w przypadku choroby Alzheimera tryptofan przyczynia się również do zmniejszenia stanu zapalnego mózgu i ograniczenia powstawania złogów beta-amyloidowych w korze mózgowej i hipokampie, dzięki czemu poprawia się pamięć¹³.

Seryna - aminokwas poprawiajacy pamięć

Do stymulacji receptorów neuroprzekaźnika NMDA niezbędna jest seryna – aminokwas wytwarzany w organizmie, a dokładnie: D-seryna, której prekursorem jest L-seryna, dostępna również w postaci suplementów diety.

Jeśli w organizmie występuje odpowiednia ilość L-seryny, czyli seryny o konfiguracji L, mającej grupę aminową po lewej stronie, zwiększa się aktywność receptorów NMDA, co wpływa na lepszą plastyczność neuronów i poprawę pamięci. W badaniu na myszach wykazano, że suplementacja tym aminokwasem powoduje odzyskanie pamięci przestrzennej u zwierząt z modelem choroby Alzheimera¹⁴.

Suplementy poprawiajace pamięć i koncentrację

Odpowiedzialnością za problemy z pamięcią i koncentracją obarcza się najczęściej geny, zaawansowany wiek i przebyte choroby. Na szczęście niektóre czynniki ryzyka, powiązane z dietą i stylem życia, możemy kontrolować.

Witamina B4 wspiera myślenie

Neuroprzekaźnikiem mającym największe znaczenie dla procesów myślenia, zapamiętywania i uczenia się jest acetylocholina. U osób z alzheimerem jej poziom w organizmie jest niski. Nie istnieją supelementy z acetylocholiną, można jednak przyjmować substancje, które zapobiegają jej rozpadowi lub zwiększają jej wytwarzanie. Zalicza się do nich cholina, czyli witamina B4.

Dostępne na rynku suplementy zawierają różne formy tej witaminy – alfosceran choliny (alfa-GPC), CDP-cholinę (cytydylo 5-difosfocholinę) i dwuwinian choliny (dwie pierwsze uchodzą za lepiej przyswajalne niż trzecia)¹⁵.

Cholina uczestniczy w przekształcaniu homocysteiny, aminokwasu, którego wysokie stężenie w organizmie powiązano z zaburzeniami pamięci i chorobą Alzheimera, w metioninę, a tym samym chroni osoby w starszym wieku przed utratą zdolności poznawczych.

W jednym z badań wykazano, że suplementacja choliną w przypadku myszy będących w ciąży ogranicza ryzyko rozwoju demencji u ich potomstwa (które nie otrzymywało choliny) nawet w drugim pokoleniu. Podawanie choliny zmniejszyło zarówno odkładanie się płytek amyloidowych w mózgu, jak i poziom aktywacji komórek mikrogleju (niektóre formy aktywowanego mikrogleju są niebezpieczne dla neuronów) i deficyty poznawcze u starych myszy. Obniżył się u nich też poziom homocysteiny w mózgu i doszło do korzystnych zmian w ekspresji genów związanych m.in. z odpowiedzią immunologiczną i śmiercią neuronów¹⁶.

Z kolei przyjmowanie dużych dawek choliny (930 mg dziennie) przez kobiety w trzecim trymestrze ciąży skutkuje u ich dzieci szybszym przetwarzaniem informacji niż w przypadku dzieci kobiet otrzymujących zwykłą dawkę choliny (480 mg dziennie)¹⁷.

Rośliny zwiększające poziom choliny

Do suplementów hamujących rozpad acetylocholiny należą: ginkgo biloba, bakopa drobnolistna (Bacopa monnieri) i hupercyna A.

Ginko Biloba poprawia zdolności poznawcze

Autorzy przeglądu badań z 2020 r. doszli do wniosku, że gingko biloba ta może poprawiać zdolności poznawcze u pacjentów z łagodną demencją. Efekt ten uzyskuje się wskutek podawania suplementu w dawce 240 mg dziennie przez 24 tygodnie¹⁸.

Wyciąg z bakopy poprawia pamięć

Z kolei w badaniu klinicznym z 2016 r., przeprowadzonym z udziałem studentów, stwierdzono, że standaryzowany wyciąg z bakopy drobnolistnej (po 150 mg dwa razy dziennie przez 6 tygodni), znacznie poprawia pamięć i zdolność do skupiania uwagi.

Efekt ten tłumaczy się właściwościami antyoksydacyjnymi bakopy, a także jej wpływem na przewodnictwo neuronalne wskutek oddziaływania na kanały regulujące dopływ jonów wapnia do mózgu. Kationy wapnia, jak wiadomo, umożliwiają przepływ impulsów nerwowych między komórkami nerwowymi. W badaniu zaobserwowano zwiększenie się stężenia wapnia we krwi i poziomu acetylocholiny¹⁹.

Wiele badań klinicznych potwierdza, że bakopa ma właściwości nootropowe, czyli poprawiające wydajność mózgu. Istnieją dowody, że roślina ta może łagodzić objawy demencji, choroby Parkinsona i epilepsji. Przypuszcza się bowiem, że chroni ona tkankę nerwową przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, a także redukuje liczbę złogów amyloidowych, zwiększa przepływ krwi przez mózg i wpływa na takie neuroprzekaźniki jak acetylocholina (bakopa hamuje jej rozpad), 5-hydroksytryptamina i dopamina²⁰.

Hupercyna A zwiększa zdolność uczenia się

Z kolei hupercyna A, alkaloid pozyskiwany z widłaka goździstego (Huperzia serrata), który ma zdolność przenikania przez barierę krew-mózg, działa korzystnie na układ nerwowy, ponieważ hamuje aktywność acetylocholinoesterazy – enzymu rozkładającego acetylochlinę. Powoduje to podwyższenie poziomu tego ważnego neuroprzekaźnika.

W badaniu na szczurach stwierdzono, że hupercyna A zwiększa poziom acetylocholiny w korze mózgowej w większym stopniu niż leki stosowane w leczeniu otępienia (donepezil i rywastygmina), a ponadto ten efekt jest długotrwały²¹.

Już w 1999 r. w badaniu klinicznym z udziałem nastolatków skarżących się na problemy z pamięcią zauważono, że suplementacja hupercyną A (100 μg dziennie) trwająca 4 tygodnie poprawiła pamięć badanych i ich zdolność uczenia się, co przełożyło się na lepsze oceny w szkole²².

W przeglądzie badań klinicznych z 2013 r., sprawdzającym skuteczność hupercyny A w leczeniu choroby Alzheimera, czytamy, że substancja ta "wydaje się mieć korzystny wpływ na poprawę funkcji poznawczych, czynności życia codziennego i ogólną ocenę kliniczną uczestników analizowanych badań". Autorzy zaznaczają jednak, że jakość metodologiczna dostępnych badań nie jest zbyt wysoka²³.

Fosfolipidy pomagają zachować zdolności poznawcze

Fosfolipidy należą do organicznych związków chemicznych i stanowią ważny budulec naszego organizmu, szczególnie błon komórkowych. Najwięcej fosfolipidów znajduje się we krwi oraz w tkance nerwowej.

Jedną z dwóch głównych klas fosfolipidów są glicerofosfolipidy. W przeglądzie badań z 2018 r. czytamy, że stosowanie suplementacji glicerofosfolipidami może w przypadku osób starszych przyczyniać się do utrzymania mózgu w dobrej formie, a tym samym do zachowania zdolności poznawczych.

Jeden z glicerofosfolipidów, fosfatydylocholina, jest ważnym źródłem choliny i dzięki temu wpływa na obniżenie poziomu homocysteiny w organizmie (wysoki poziom homocysteiny zwiększa ryzyko gromadzenia się białka tau, powiązanego z chorobą Alzheimera). Z badań przedklinicznych wynika też, że inny glicerofosfolipid, fosfatydyloseryna, może chronić komórki przed działaniem wolnych rodników, a tym samym zmniejszać stres oksydacyjny.

Podsumujmy: suplementacja glicerofosfolipidami zwiększa koncentrację endogennych przeciwutleniaczy, a ponadto badania na zwierzętach sugerują, że substancje te wykazują również działanie przeciwzapalne. Długofalowa suplementacja glicerofosfolipidami wpływa korzystnie na funkcje poznawcze u osób w starszym wieku²⁴.

Badania naukowe dowodzą, że nasz organizm dysponuje mechanizmami, które umożliwiają ochronę komórek nerwowych. W 2010 r. naukowcy z Johns Hopkins University School of Medicine w Baltimore ustalili na przykład, że tego typu właściwości wykazuje jedno z białek o nazwie NFI-A. Nie zmienia to jednak faktu, że ogromne znaczenie ma dostarczanie do organizmu odpowiednich substancji.

Suplementy wspierające komórki nerwowe

Skąd czerpać substancje wpływające dobroczynnie na neurony? Które z nich są najskuteczniejsze?

Roślinne wsparcie dla neuronów

Według przeglądu badań z 2015 r. luteolina, substancja występująca m.in. w zielonej papryce, selerze, rumianku i tymianku, należy do najważniejszych bioaktywnych flawonoidów, mających silne właściwości neuroprotekcyjne.

Badania przedkliniczne ujawniły jej właściwości przeciwutleniające. Ponadto substancja ta wycisza stan zapalny w tkankach mózgu i reguluje różne szlaki sygnałowe komórek. A ponieważ "zarówno stres oksydacyjny, jak i stan zapalny odgrywają kluczową rolę w rozwoju chorób neurodegeneracyjnych i śmierci komórek nerwowych, antyoksydanty i substancje przeciwzapalne, takie jak luteolina, mogą być stosowane jako nowatorskie rozwiązania terapeutyczne w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych"²⁵.

Adaptogeny - ziołowe leki na stres

Czynnikiem obciążającym funkcjonowanie układu nerwowego jest stres. Aby go zmniejszyć, możemy sięgnąć po adaptogeny, czyli substancje wzmacniające odporność na stres i zmniejszające jego negatywny wpływ na organizm. Są one dostępne w postaci preparatów ziołowych, których działanie polega m.in. na łagodzeniu zaburzeń wywołanych przez stres, a powiązanych z dwoma układami: neuroendokrynnym i immunologicznym. Zwiększają one m.in. zdolność do koncentracji uwagi.

Adaptogeny można podzielić na:

• złożone związki fenolowe - przypominają budową mediatory układu współczulno-nadnerczowego, który jako pierwszy ulega aktywacji w sytuacji stresowej
• triterpenoidy tetracykliczne - przypominają zaś kortykosteroidy, hormony kory nadnerczy przygotowujące organizm na stres i pobudzające go do walki

Według badań na zwierzętach i komórkach nerwowych adaptogeny mają działanie neuroprotekcyjne, antydepresyjne, przeciwlękowe i nootropowe (czyli poprawiają funkcje poznawcze), a także zmniejszają zmęczenie i stymulują funkcjonowanie centralnego układu nerwowego.

Liczne badania kliniczne wykazały, że substancje te poprawiają wydolność umysłową, zwiększają tolerancję na wyczerpanie psychiczne i wzmacniają uwagę w warunkach stresu i zmęczenia. Efekt ten potwierdzają badania farmakologiczne nad adaptogenami, których antystresowy mechanizm działania ma związek m.in. z osią podwzógrze-przysadka-nadnercza i regulacją głównych mediatorów odpowiedzi na stres (np. kortyzolu i tlenku azotu).

Substancje te chronią przed zmęczeniem w ten sposób, że zwiększają uwagę i wytrzymałość w sytuacji zmniejszonej wydajności organizmu, a z drugiej strony łagodzą zaburzenia wywołane przez stres, związane z funkcjonowaniem struktur mózgu i obwodowego układu nerwowego.

Co więcej, jeśli zostaną włączone do terapii jako preparaty wspomagające, mogą poprawiać jakość życia pacjentów z chorobami przewlekłymi, takimi jak astenia, niewydolność serca czy przewlekła obturacyjna choroba płuc.

Autorzy przeglądu z 2010 r. sugerują, że adaptogeny mogłyby znaleźć zastosowanie w usuwaniu zaburzeń związanych z procesem starzenia (np. w schorzeniach neurodegeneracyjnych i chorobach układu sercowo-naczyniowego), co przyczyniałoby się również do zachowania zdrowia i poprawienia jakości życia, a nawet do jego wydłużenia²⁶.

Żelazo wspiera komórki nerwowe

Do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego niezbędne jest żelazo. Bierze ono udział w licznych procesach biologicznych zachodzących w mózgu, takich jak transport tlenu, synteza DNA, oddychanie mitochondrialne i wytwarzanie osłonek mielinowych wokół aksonów (włókien nerwowych), co warunkuje skuteczne przewodzenie impulsów nerwowych33.

Pierwiastek ten uczestniczy także w syntezie i metabolizmie neuroprzekaźników, jest np. potrzebny do prawidłowego metabolizmu dopaminy, która odpowiada za motywację do działania, skupianie uwagi czy myślenie analityczne, a ponadto wpływa na ciśnienie tętnicze krwi, napięcie mięśniowe, koordynację ruchową, wydzielanie hormonów i procesy emocjonalne.

Żelazo oddziałuje również na przemiany i funkcje serotoniny, hormonu regulującego przebieg procesów poznawczych, a także zwiększającego naszą motywację do działania i poprawiającego nam nastrój.

Wykazano, że odpowiednia podaż żelaza w okresie wczesnego i późnego dzieciństwa jest niezbędna do prawidłowego rozwoju mózgu, a niedobór żelaza upośledza inteligencję, funkcje poznawcze i zdolności motoryczne.

Zmiany, które zaszły w tkance mózgu w okresie wczesnego rozwoju, są nieodwracalne. Dodajmy, że mózg należy do narządów zużywających bardzo dużo tlenu, niezbędnego do jego prawidłowego funkcjonowania, a żelazo wchodzi w skład hemoglobiny, która wypełnia czerwone krwinki i zapewnia transport tlenu z płuc do pozostałych tkanek, w tym także do mózgowia²⁷.

Suplementy chroniące mózg przed stresem oksydacyjnym

Pierwsze objawy nadmiaru wolnych rodników tlenowych w organizmie to:

• uczucie zmęczenia i wyczerpania
• bóle głowy
• senność
• pogorszenie koncentracji
• utrata siły mięśniowej

Jeśli zostaną one zbagatelizowane, mogą stać się przyczyną problemów zdrowotnych, takich jak osłabienie tkanki łącznej, zaburzenia pracy układu pokarmowego, bóle mięśniowe czy choroba Hashimoto. Jak nie dopuścić do wyniszczającego organizm działania wolnych rodników?

Witamina C działa antyoksydacyjnie

Mózg, ze względu na swoją budowę i fizjologię, jest szczególnie podatny na działanie wolnych rodników. Stres oksydacyjny w tym organie wiąże się zaś z zaburzeniami funkcji poznawczych i nastroju, a także z problemami behawioralnymi. By chronić mózg przed reaktywnymi formami tlenu, możemy sięgać po antyoksydanty. Szczególnie ważna jest witamina C.

W przeglądzie badań z 2017 r. czytamy, że stosowanie przeciwutleniaczy, a zwłaszcza kwasu askorbinowego i witaminy E, "okazało się skuteczne w zwalczaniu objawów powiązanych z ograniczeniem zdolności poznawczych i symptomów stresu oksydacyjnego".

W badaniu z udziałem osób w starszym wieku suplementacja witaminą C wiązała się z mniejszym występowaniem poważnych zaburzeń funkcji poznawczych, choć bez wpływu na wysławianie się. Jednym z markerów stresu oksydacyjnego jest poziom homocysteiny w naszym ciele. Duże stężenie tej substancji we krwi, jeśli dotyczy osób z alzheimerem, sugeruje, że zdolność organizmu do walki z wolnymi rodnikami uległa zmniejszeniu.

Glutation - najlepszy przeciwutleniacz endogenny

Drugi ważny dla mózgu związek antyoksydacyjny, choć o wiele mniej znany niż witamina C, to glutation. Jest on trójpeptydem złożonym z kwasu glutaminowego, cysteiny i glicyny, wytwarzanym w organizmie.

Pełni ważną funkcję w zapobieganiu schorzeniom neurodegeneracyjnym, takim jak choroba Parkinsona i alzheimer, ponieważ uczestniczy w ochronie mitochondriów przed uszkodzeniami, a także w zapobieganiu śmierci komórek i w procesach patogenezy centralnego układu nerwowego.

Niedawno naukowcy zaobserwowali, że nawet niewielkie zmniejszenie stężenia glutationu w organizmie może zaburzyć aktywność tlenku azotu, a wtedy dochodzi do nitracji białek – procesu będącego zwiastunem chorób neurodegeneracyjnych.

Zauważono również, że z wiekiem obniża się poziom glutationu w potylicznej korze mózgowej (przy niezmienionym poziomie witaminy C). Ten problem dotyczy również osób z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi, chorobą Alzheimera, autyzmem, chorobą afektywną dwubiegunową, poważną depresją i schizofrenią²⁸. W jednym z badań wykazano, że donosowe podawanie glutationu podnosi poziom tej substancji w mózgu u pacjentów z chorobą Parkinsona²⁹.

Selen zwalcza wolne rodniki

Niezwykle ważnym dla mózgu przeciwutleniaczem jest selen. Z badań na zwierzętach i z udziałem ludzi wynika, że pierwiastek ten, chroniąc organizm przed stresem oksydacyjnym, wpływa na funkcje poznawcze i nastrój. Oddziałuje on także na pracę tarczycy i poprawia funkcje poznawcze u osób z niedoczynnością tego narządu³⁰.

W metaanalizie z 2014 r. czytamy, że wiele badań potwierdza znaczenie selenu w rozwoju mózgu i ochronie tkanki nerwowej, ale jeśli chodzi o pacjentów neurologicznych, to rezultaty przyjmowania selenu są ewidentne tylko u osób, które miały niski poziom tego pierwiastka w organizmie lub u których stwierdzono zaburzenia genetyczne metabolizmu selenu³¹.

Co ciekawe, szkodliwy dla układu nerwowego jest nie tylko niedobór selenu, ale także jego nadmiar.

Tarczyca bajkalska - roślinny przeciwutleniacz

Wolne rodniki skutecznie zwalcza również tarczyca bajkalska (Scutellaria baicalensis Georgi), roślina występująca nad jeziorem Bajkał oraz w Chinach, Korei i Japonii. Udało się zidentyfikować ponad 40 występujących w niej substancji aktywnych biologicznie, a najważniejszą z nich jest bajkalina.

Według przeglądu badań z 2018 r. flawonoid ten jest silnym antyoksydantem i ma potwierdzone badaniami in vitro i in vivo właściwości neuroprotekcyjne, skutecznie zapobiega zwłaszcza chorobom neurodegeneracyjnym. Bajkalina wykazuje ponadto działanie antyekscytotoksyczne (ekscytotoksyczność to szkodliwy proces, w którym neurony są uszkadzane i niszczone przez związki chemiczne, takie jak np. glutaminian), przeciwzapalne, przeciwdziałające naturalnej śmierci komórek, stymulujące neurogenezę i ekspresję czynników chroniących neurony.

Może więc być przydatna w przypadku zaburzeń neuroplastyczności (udar niedokrwienny, alzheimer, choroba Parkinsona). Działa też przeciwlękowo i przeciwdepresyjnie.

Badania nad bajkaliną wciąż trwają. Naukowcy dążą do potwierdzenia jej potencjału jako substancji odbudowującej zdolności poznawcze, która w przyszłości mogłaby być stosowana w profilaktyce i leczeniu chorób neurodegeneracyjnych³².

W tarczycy bajkalskiej występują ponadto takie flawonoidy jak bajkaleina, wogonozyd i wogonina oraz olejki eteryczne, terpenoidy i polisacharydy. Według chińskiego przeglądu badań z 2019 r. tarczyca bajkalska jest przydatna w leczeniu udaru niedokrwiennego.

Podawanie wyciągu z tej rośliny szczurom znacznie poprawiało ich pamięć. Wogonina, również w badaniu na zwierzętach, wpływała zaś korzystnie na sen i sprawność w testach typu labirynt, a ponadto działała przeciwdrgawkowo.

Przypuszcza się, że niezwykłe właściwości neuroprotekcyjne tarczycy bajkalskiej wiążą się z tym, że sprzyja ona regeneracji konkretnych podtypów neuronów. Autorzy przeglądu podsumowują, że może być ona stosowana w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych przebiegających z utratą pamięci³³.

Jak widać, istnieją substancje, dostępne także w postaci suplementów diety, które wspierają funkcjonowanie mózgu i nasze zdolności poznawcze. Niektóre z nich wymagają jeszcze dalszych badań, inne możemy stosować już teraz. Odpowiednia suplementacja, przebiegająca pod kontrolą lekarza, może przedłużyć młodość mózgu, a tym samym korzystnie wpłynąć na jakość naszego życia.