Skąd bierze się migrena i jak sobie z nią radzić?

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Spis treści

• Migrena czy udar - jaka różnica?
• Czy migrena to choroba genetyczna?
• Skąd bierze się migrena?
• Bóle głowy a rola endokannabinoidów
• Naturalne spospoby na migrenę

Silny, pulsujący ból głowy, któremu towarzyszą nudności i wymioty, a także przeczulica wzrokowa i słuchowa, może oznaczać coś więcej niż klasyczną migrenę. Jeśli wraz z nimi pojawiają się inne objawy neurologiczne, przy­pominające udar mózgu, być może mamy do czynienia z migreną he­miplegiczną (hemiplegic migraine, HM) – chorobą rzadką, ale wyjątkowo brzemienną w skutkach dla pacjenta.

Migrena czy udar - jaka różnica?

Schorzenie charakteryzuje się wcze­snym początkiem (napady zaczynają się w pierwszej lub drugiej dekadzie życia, najczęściej w okresie dojrze­wania, czyli 12-17 lat), silnym bólem głowy i osłabieniem motorycznym, które mogą być związane z zaburzenia­mi świadomości, ataksją móżdżkową i niepełnosprawnością intelektual­ną¹.

Napad bólu poprzedza aura, ale jej przebieg różni się od tej znanej z tradycyjnej migreny (z nudnościa­mi, wrażliwością na światło i hałas). Obejmuje bowiem pojawienie się również martwych stref w polu wi­dzenia, migających świateł, zygzaków, diplopii (podwójne widzenie), a także drętwienia lub osłabienia jednej strony ciała, afazji, splątania, dezorientacji i senności.

Zwykle w pierwszym etapie pacjent doświadcza mrowienia i drę­twienia lub bólu, które przechodzą w osłabienie siły mięśniowej i paraliż połowiczny (hemiplegię – najbardziej charakterystyczny element). Objawy te rozwijają się najczęściej w ciągu 20-40 min, ale mogą też pojawić się nagle, naśladując udar niedokrwienny².

U pacjentów obserwuje się także nie­dowłady, zaburzenia równowagi i pro­blemy z chodzeniem. Wszystkie te obja­wy motoryczne trwają najczęściej mniej niż 72 godz. Towarzyszący im ból głowy jest często silny, a jego lokalizacja bywa zmienna: obustronna lub jednostron­na (z tej samej bądź przeciwnej strony w stosunku do objawów motorycznych).

Przebieg HM może być ciężki. Mi­grenom będą wówczas towarzyszyć napady drgawkowe, gorączka, długo­trwałe osłabienie lub też śpiączka³.

Stan pacjenta po takim napadzie powinien się wyrównać, jednak nawet przez kilka tygodni lub miesięcy mogą utrzymy­wać się zaburzenia pamięci i skupienia uwagi. Nieraz dochodzi do łagodnych, trwałych zaburzeń neurologicznych (ataksja, oczopląs), które z czasem po­stępują.

Co więcej, w przypadku nie­których mutacji genetycznych, które odpowiadają za rozwój choroby, zdarzają się przypadki nieodwracalnego uszko­dzenia mózgu z jego zawałem, deficy­tem funkcji poznawczych i śmiercią w następstwie ciężkich ataków HM⁴.

Migrena jest to rodzaj silnego bólu głowy, często towarzyszący nudnościom, wymiotom oraz nadwrażliwości na bodźce sensoryczne, takie jak światło czy dźwięk. Jest to zaburzenie neurologiczne, które może znacząco wpływać na jakość życia pacjentów, wymagając kompleksowego podejścia leczniczego.

Czy migrena to choroba genetyczna?

Wspomniane mutacje genetyczne są kluczowe, jeśli chodzi o przyczynę migreny hemiplegicznej. Może ona bowiem mieć charakter sporadyczny (sporadic hemiplegic migraine, SHM) lub rodzinny (familiar hemiplegic mi­graine, FHM). W tym drugim przypadku za wystąpienie choroby odpowiedzialne są mutacje w genach CACNA1A, AT­P1A2 i SCN1A, dziedziczone w sposób autosomalny dominujący. Niektórzy autorzy postawili hipotezę dotyczącą roli genu PRRT2 w patofizjologii mi­greny, ale jego specyficzne znaczenie w HM jest nadal przedmiotem dyskusji.

Na podstawie potwierdzonych mutacji choroba została podzielona na 3 typy, w zależności od przyczyny i momentu wystąpienia pierwszych objawów, a tak­że odrębnych przewlekłych objawów, które pojawiają się między atakami. Przykładowo w ok. 60% przypadków FHM typu 1 (FHM1, gen CACNA1A) po­wiązano zajęcie móżdżku z oczopląsem i postępującą ataksją, co występuje rzadko w FHM typu 2 (FHM2, AT­P1A2)⁵. Co więcej, niektóre mutacje CACNA1A lub ATP1A2 powiązano z upośledzeniem umysłowym i zaburze­niami funkcji poznawczych po ciężkich i nawracających epizodach⁶. Za główne czynniki ryzyka tego rodzaju powikłań uważa się ataki o wczesnym początku, pojawienie się śpiączki i drgawek.

Czynniki genetyczne mogą wpływać na skłonność do migreny, ale nie są to jedyne czynniki determinujące. Środowisko, styl życia i inne czynniki również mogą mieć wpływ na rozwój migreny.

W przypadkach SHM nie wykazano występowania żadnej z powyższych zmian. Zdaniem autorów ten typ choro­by może być spowodowany mutacjami we wciąż nieznanych konkretnych genach. Innym wyjaśnieniem jest to, że w SHM zachodzi złożona wieloge­nowa interakcja z efektami o małych rozmiarach, podobnie jak w przypadku powszechnych fenotypów migreny⁷.

Reasumując, z praktycznego punktu widzenia o sporadycznej migrenie he­miplegicznej możemy mówić, kiedy zo­staną spełnione kryteria migreny z aurą, ale trwa ona dłużej niż klasyczna oraz obejmuje niedowład połowiczy i objawy motoryczne. Jeśli zaś przy tych samych symptomach co najmniej jeden krewny pierwszego stopnia ma identyczne ataki, należy podejrzewać FHM⁸. Natomiast w każdym przypadku z wiekiem często­tliwość i nasilenie napadów stopniowo maleją, a wśród czynników najczęściej wyzwalających ataki wymienia się stres (zarówno emocjonalny, jak i fizyczny), infekcje wirusowe i urazy głowy⁹.

Ważne jest, by przed postawieniem rozpoznania przeprowadzić dokładną diagnostykę, aby wykluczyć inne po­tencjalne przyczyny dolegliwości: nie tylko pozostałe formy migreny, ale także wszelkie stany, które mogą powodować przejściowe objawy neurologiczne, choroby naczyń mózgowych, padaczkę z niedowładem połowiczym, choroby zakaźne lub zapalne oraz nowotwór.

Nie ma niestety konkretnych badań, które pozwolą jednoznacznie wykryć migrenę hemiplegiczną. Obrazowanie mózgu między napadami jest prawidło­we, z wyjątkiem pacjentów z FHM1 lub SHM1 z zanikiem móżdżku¹⁰.

Utrudnie­niem pozostaje też niejednolity przebieg choroby: napady mogą powtarzać się każdego dnia lub wystąpić jedynie kil­ka razy w życiu. Podstawą diagnostyki jest zatem dokładny wywiad kliniczny, który pomoże też dobrać farmakote­rapię w celu zmniejszające częstość i nasilenie ataków (np. werapamil, acetazolamid, ketamina)¹¹. To ważne, ponieważ przy HM nie stosuje się leków przeciwmigrenowych, takich jak trypta­ny i ergotamina (alkaloid sporyszu).

Niestety medycyna nie zna jeszcze remedium na samo schorzenie – podob­nie zresztą jak w przypadku klasycz­nej migreny z aurą lub bez, w której również umiemy jedynie zapobiegać atakom i łagodzić ich przebieg.

Rozproszone mutacje

Paradoksalnie w przypadku samej migreny, zarówno tej z aurą (dawniej zwanej klasyczną lub oczną), jak i bez niej (zwykłej), do dziś nie wskazano jednoznacznej przyczyny rozwoju choroby. Na chwilę obecną badania naukowe wskazują, że jest ona uwa­runkowana genetycznie i dziedziczna.

Względne ryzyko jej rozwoju u krew­nego pierwszego stopnia pacjentów z już zdiagnozowanym schorzeniem okazuje się 1,5-4 razy większe w po­równaniu z populacją ogólną, w zależ­ności od przebiegu napadów (rośnie wraz z punktacją bólu i częstotliwością ataków, wczesnym początkiem choro­by i w przypadku migreny z aurą)¹².

Otwarte pozostaje jednak pytanie, które mutacje są za to odpowiedzialne. Analiza asocjacyjna całego genomu (Genome Wide-Association Studies, GWAS) pozwoliła początkowo na zi­dentyfikowanie 44 niezależnych mu­tacji, które istotnie wiązały się z wy­stąpieniem migreny. Znajdują się one w 38 różnych obszarach genomu! Po­głębione analizy z 2022 r. wskazały już 123 obszary chromosomu, które wpły­wają na ryzyko wystąpienia migreny¹³.

Migrena może być spowodowana różnymi czynnikami, w tym zmianami hormonalnymi, stresorem środowiskowym, brakiem snu, pewnymi pokarmami i napojami, a także pewnymi czynnikami genetycznymi.

Zdaniem naukowców z udziałem wielu genów dochodzi do zaburzeń w funkcjonowaniu kanałów jonowych (wyspecjalizowanych białek błony ko­mórkowej, które biorą udział w trans­błonowym transporcie jonów) w komór­kach mózgu.

Analiza GWAS ujawniła, że posiadacz specyficznego warian­tu genetycznego, zlokalizowanego na chromosomie 8, między genami PGCP i MTDH/AEG-1, jest bardziej nara­żony na migrenę bez aury.

Wariant ten, zmieniając aktywność MTDH/AEG-1 (re­gulującego pracę białka EAAT2, zwią­zanego m.in. z epilepsją i schizofrenią), zamiast usuwać glutaminian z synaps mózgu, prowadzi do jego gromadzenia się¹⁴. Nadmiar tego neuroprzekaźni­ka uwrażliwia pacjenta na czynni­ki wywołujące napady migreny.

Skąd bierze się migrena?

Właśnie owe czynniki środowiskowe i styl życia stanowią drugą, równoważ­ną gałąź w patogenezie tego bolesnego schorzenia. Jako ważne wyzwalacze mi­greny wymienia się m.in. stres, zmiany hormonalne, niewłaściwą dietę, alkohol, zaburzenia snu, zmiany pogody czy intensywne zapachy¹⁵.

Zwykle pacjen­tom odradza się czekoladę, kawę, sery pleśniowe, wino, wermuty i piwo czy produkty zawierające glutaminian sodu. Niestety jednoznaczne ustalenie, który składnik spowodował kolejny atak mi­greny, jest trudne, bo reakcja naszego organizmu może być opóźniona nawet o 24 godz. Dlatego też najczęściej zaczy­na się od ścisłej diety eliminacyjnej, gdy nawet przez 10 tygodni nie spożywa się żadnego produktu z długiej listy. Następ­nie stopniowo wprowadza się artykuły będące czynnikami potencjalnie wyzwa­lającymi migreny, by odnaleźć te kon­kretne, na które pacjent jest wrażliwy – a o tym również decyduje układ genów.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że wyzwalaczem migren jest również głód. Badania pokazały, że po kilku­nastu godzinach bez jedzenia co drugi pacjent ma atak. Prawdopodobnie ma to związek z intensywnym wydzielaniem kortyzolu oraz gwałtownymi wahaniami w poziomie serotoniny, powodującymi rozszerzanie naczyń krwionośnych w mózgu¹⁵.

Pacjentom zaleca się więc, by nie stosowali postów i głodówek, a regularnie się odżywiali i nie byli dłu­go na czczo. Kluczem jest oczywiście rozsądek, ponieważ zarówno otyłość i nadwaga zwiększają prawdopodobień­stwo migren – kolejno aż o 27% i 13%¹⁶.

Kolejne dobrze poznane czynniki wy­zwalające ataki to stres i przemęczenie (zwłaszcza „huśtawki nastroju”) oraz nieregularny sen (zarówno zbyt krótki, jak i za długi). Do listy warto dopisać też stosowane leki: obniżające ciśnie­nie, przeciwzapalne, azotany, a także środki antykoncepcyjne i hormonalne terapie zastępcze.

Przewaga zachorowań na migrenę u kobiet jest uwarunkowa­na właśnie występowaniem żeńskich hormonów płciowych. Co więcej, wy­kazano, że mężczyźni zmagający się z tym schorzeniem charakteryzują się wyższym poziomem estradiolu (zatem niższym współczynnikiem testosteronu do estradiolu) niż zdrowi panowie¹⁷.

W głębokich strukturach mózgu znajduje się „generator migreny” (jądra szwu, miejsce sinawe i okołowodocią­gowa substancja szara), aktywowane przez wymienione wcześniej czynniki i uruchamiające kolejne reakcje. Główną rolę aktywującą układ trójdzielno-naczy­niowy pełni neuronalna depresja korowa (fala zmniejszonej aktywności bioelek­trycznej kory mózgu).

W konsekwencji dochodzi do tzw. zapalenia neurogen­nego (z zakończeń nerwowych uwal­niane są neurotransmitery, zwłaszcza CGRP, a z otaczających naczynia komó­rek tucznych – histamina, kininy i me­diatory zapalenia). To stymuluje recep­tory bólowe układu nerwu trójdzielnego.

W trakcie napadu migreny dochodzi też do nadmiernego uwalniania serotoniny z płytek krwi i następczego skurczu naczyń mózgowych oraz objawów aury. Obniżenie stężenia serotoniny w surowi­cy skutkuje natomiast rozkurczem tętnic z następowym tętniącym bólem głowy.

Migrena może objawiać się nie tylko silnym bólem głowy, ale także nudnościami, wymiotami, nadwrażliwością na światło i dźwięk oraz zaburzeniami wzroku, takimi jak migoczące światło czy widzenie plamek.

Bóle głowy a rola endokannabinoidów

Oczywiście mechanizm prowadzący do bolesnych napadów jest bardziej skomplikowany. Być może uczestniczy w nim tez więcej układów, niż sądzimy. Ostatnie badania sugerują przykładowo istotną rolę systemu endokannabinoido­wego. Obejmuje on bowiem substancje, które odgrywają ważną rolę w homeosta­zie organizmu: regulują reakcję na stres i nastrój, zachowania żywieniowe, bilans energetyczny i metabolizm, procesy im­munologiczne, a także odgrywają ważną rolę w kontrolowaniu przetwarzania bólu. Badania sugerują, że deficyt endo­kannabinoidów może przyczyniać się do rozwoju migreny i jej chroniczności¹⁸.

Mechanizm tej zależności wydaje się równie złożony, co genetyczne aspekty schorzenia. Wiadomo na pewno, że en­dokannabinoidy hamują reakcje nocy­ceptywne (bólowe) nerwu trójdzielnego, a w migrenie przewlekłej i bólu głowy wynikającym z nadużywania leków obserwowano zarówno obniżenie ich stężenia, jak i zmniejszoną aktywność enzymów rozkładających te związki¹⁹.

Prawidłowe funkcjonowanie układu endokannabinoidowego wpływa na stan zapalny, poziom serotoniny i innych neuroprzekaźników. Łączące się z nim składniki konopi (głównie CBD) oddzia­łują z receptorami bólu w mózgu i je ha­mują, a także aktywują wiele receptorów zaangażowanych w rozwój i leczenie migreny, m.in. związane z serotoniną. Potwierdzają to badania nad praktycz­nym wykorzystaniem konopi w terapii.

W jednym z nich opisano grupę 145 osób z migreną leczonych marihu­aną medyczną. 61% ochotników wska­zywało na zmniejszenie liczby napadów co najmniej o połowę w miesiącu w po­równaniu z okresem przed włączeniem terapii²⁰. W innym eksperymencie kono­pie wypróbowało 121 pacjentów, spo­śród których 40% odnotowało poprawę, głównie w postaci zmniejszenia liczby dni z bólem migrenowym z 10,4 do 4,6²¹.

Ciekawych wniosków dostarcza też inne badanie, w którym analizo­wano efekty stosowania marihuany medycznej zgłaszane poprzez aplika­cję elektroniczną.

W tym przypadku ponad 88% spośród 424 ochotników zaobserwowało zmniejszenie się obja­wów, przy czym lepsze efekty osiągnęli mężczyźni oraz osoby stosujące kon­centraty, a nie susz konopny. Co więcej, nie wykazano pojawienia się bólu głowy z nadużywania leków (wtórnego do dłu­gotrwałego użycia fitokannabinoidów), ale efekt ich działania zmniejszał się wraz z długotrwałym stosowaniem²².

Naturalne sposoby na migrenę

• Magnez U osób z migreną stwierdzono niskie stężenie tego pierwiastka w ślinie oraz surowicy w porównaniu z grupą kontrolną²³. Co jednak najważniejsze – w różnych badaniach potwierdza się, że stosowanie magnezu może znacząco złagodzić jej napady. W jednym z nich przyjmowanie 600 mg cytrynianu magnezu doustnie codziennie przez 3 miesiące zmniejszyło liczbę ataków o 41,6%, skróciło czas ich trwania oraz ograniczyło nasilenie bólu²⁴. Ten składnik odgrywa istotną rolę w utrzymaniu prawidłowego stężenia neuroprzekaźników, napięcia naczyń krwionośnych oraz poziomu tlenku azo­tu i innych czynników wpływających na częstotliwość i nasilenie migreny. Badania doświadczalne na szczurach dowodzą przykładowo, że w powsta­waniu depresji korowej biorą udział receptory NMDA, pobudzane przez niskie stężenie magnezu²⁵. Według oficjalnych wytycznych zalecana dzienna dawka w profilaktyce ataków migreny to 24 mmol dziennie²⁶.

Konopie to jedna z obiecujących opcji terapeutycznych dla osób zmagających się z migrenami, zwłaszcza jeśli sto­sowana farmakoterapia nie przynosi oczekiwanych efektów lub wywołuje wspomniane wtórne bóle głowy. Jed­nak istnieją również inne sposoby na poprawę jakości życia z tą dolegli­wością. W sukurs w pierwszej kolej­ności przychodzą nutraceutyki, czyli witaminy, suplementy oraz ekstrakty ziół wywierające udokumentowany i ko­rzystny wpływ na zdrowie poprzez ich udział w procesach metabolicznych.

• Koenzym Q10 W kilku badaniach wykazano skuteczność tego przeci­wutleniacza w profilaktyce migreny (zmniejszenie częstotliwości, nasilenia oraz czasu trwania ataków u doro­słych)²⁷. Zbiorcza analiza dostępnych randomizowanych badań klinicznych ujawniła, że suplementacja CoQ10 może zmniejszać częstość napadów, jednak nie wpływa na czas ich trwania ani nasilenie²⁸. Ma jednak inne działanie: to najważniejsza substancja wyrów­nująca deficyt bioenergetyczny w ko­mórkach mózgu, powstały na skutek ataku migreny. Wzmacnia też strukturę błon komórkowych i chroni komórki przed wolnymi rodnikami. Zalecana dzienna dawka to 300 mg CoQ10.
• Ryboflawina W jednym dużym ba­daniu randomizowanym z udziałem grupy kontrolnej wykazano, że codzien­na suplementacja 400mg witaminy B2 przez 3 miesiące doprowadziła do zmniejszenia liczby dni z migreną przynajmniej o połowę u 60% pacjen­tów i była skuteczniejsza niż placebo²⁹. Ryboflawina może odgrywać znaczą­cą rolę w szlakach zaangażowanych w rozwój migreny, w szczególności tych związanych ze stresem oksydacyjnym. Zalecana dzienna dawka profilaktyczna to 400 mg dziennie.

• Witamina D Choć nie pojawia się w oficjalnych zaleceniach, jej niedobór jest częściej obserwowany w grupie osób z migreną niż w populacji ogólnej. Wykazano również, że niskie stężenie tej witaminy koreluje z częstotliwością i nasileniem ataków³⁰. W trwającym 16 tygodni randomizowanym badaniu suplementacja 2 tys. j.m. D3 dziennie poprawiła punktację w skali Migraine Disability Assessment (MIDAS) i ob­niżyła stężenie peptydu związanego z genem kalcytoniny (CGRP) w surowicy w porównaniu z placebo³¹. W ostatniej metaanalizie 5 randomizowanych badań z udziałem grupy kontrolnej potwier­dzono, że suplementacja D3 wiązała się ze zmniejszeniem liczby dni oraz nasilenia ataków migreny w porów­naniu z grupą kontrolną³².
• Lepiężnik różowy (Petasites hybridus) W 2 randomizowanych badaniach kontrolowanych placebo wyka­zano skuteczność oczyszczonego wyciągu z tego surowca (w dawce 50-75 mg 2 razy dziennie) pod wzglę­dem zmniejszania częstości napadów migreny w porównaniu z placebo³³.

Złocień maruna (Tanacetum parthe­nium) W kilku badaniach wykazano bezpieczeństwo i skuteczność złocienia w profilaktyce migreny. Ziele tej rośli­ny, jak i sok ze świeżego ziela, dzięki zawartości partenolidu, przyczyniają się do hamowania agregacji płytek krwi i uwalniania serotoniny. Działanie to jest korzystne przy zapobieganiu bólom mi­grenowym. Dodatkowym efektem działa­nia tego surowca jest uniknięcie nudno­ści i wymiotów. Obecnie za skuteczną dzienną dawkę złocienia maruna uznaje się taką, która zawiera w przeliczeniu 0,6 mg partenolidu, dlatego ważne jest wybranie preparatu standaryzowanego na ilość tego składnika aktywnego.

• Melatonina W przeprowadzonych do­tychczas doświadczeniach wykazano, że hormon ten, jako przeciwutleniacz, bierze udział w wymiataniu wolnych rodników i regulacji enzymów uczestni­czących w patofizjologii migreny. Dowie­dziono ponadto, że wykazuje działanie przeciwzapalne, hamując m.in. syntezę prostaglandyny E2 zaangażowanej w rozwój okołonaczyniowego zapalenia neurogennego. Melatonina wywiera też wpływ na wydzielanie serotoniny oraz hamuje wytwarzanie neuroprzekaźni­ków zaangażowanych w procesie transmisji bólu w migrenie³⁵. W pewnym badaniu klinicznym stosowano 3 mg melatoniny w le­czeniu profilaktycznym migreny. Zakwa­lifikowano do niego ostatecznie tylko 34 osoby, ale aż 64% pacjentów zaobserwowało poprawę w zakresie natężenia dole­gliwości bólowych. U 25% pacjentów ustąpienie bólu głowy odnotowano po miesiącu od włączenia leczenia³⁶.

Różeniec górski czy ashwagandha pomagają naszemu orga­nizmowi odzyskać homeostazę i ada­ptować się do zmiennych, a zwłaszcza trudnych warunków – przede wszyst­kim w stresie i zmęczeniu. Wykazują działanie neuroprotekcyjne, prze­ciwdepresyjne, przeciwlękowe, i sty­mulujące OUN. Ponieważ adaptogeny regulują kluczowe mediatory reakcji na stres, w tym poziomy jego hormo­nów, mogą niwelować jeden z głów­nych wyzwalaczy ataków migreny.

• Probiotyki Ataki migreny charakte­ryzują się wystąpieniem dolegliwości takich jak nudności, wymioty i zaparcia, dlatego uszczelnienie bariery jelitowej i odbudowanie mikrobiomu mogą być pomocne. W jednym z badań przeanali­zowano wpływ 8-tygodniowego stosowa­nia preparatu wieloszczepowego (L. aci­dophilus W37, L. brevis W63, L. casei W56, L. salivarius W24, B. bidum W23, B. lactis W52, L. lactis W19 i L. Lactis W58) na ataki migreny u 1 020 pa­cjentów. Okazało się, że przyjmowa­nie probiotyków skróciło średni czas trwania objawów (z 2,07 do 1,38 dnia w tygodniu) i intensywność bólu (z 5,1 do 2,1 punktu na skali), a ponadto zredukowało o ponad 70% takie objawy jak nudności, wymioty, nadwrażliwość na światło i hałas czy niestrawność³⁷. ­­

Spis treści

• Migrena czy udar - jaka różnica?
• Czy migrena to choroba genetyczna?
• Skąd bierze się migrena?
• Bóle głowy a rola endokannabinoidów
• Naturalne spospoby na migrenę

Autor publikacji:

Redakcja Oczymlekarze.pl

Zobacz więcej artykułów tego eksperta