Nasze magazyny
Przyzwyczailiśmy się do tego, że cukrzyca niszczy tak delikatne struktury, jak nerwy czy naczynia krwionośne, okazuje się jednak, że słodka choroba atakuje również stawy i kości.
Pacjenci z obydwoma typami cukrzycy są narażeni na znacznie większe ryzyko złamań niż osoby zdrowe. A ci, u których doszło do złamań, często doświadczają opóźnionego zrostu i/lub jego braku.
Około połowy wszystkich dorosłych chorych na cukrzycę cierpi na zapalenie stawów, a ponad jedna czwarta z nich zgłasza ograniczenia w wykonywaniu zwykłych czynności z powodu dolegliwości stawów.
Niedawny raport dotyczący dorosłych w wieku 18-64 lat wykazał, że częstość występowania zapalenia stawów u osób z cukrzycą typu 2 wynosiła 52% w porównaniu z 27% u zdrowych ludzi1. Inne badania dowodzą szkodliwego wpływu hiperglikemii na chrząstkę stawową, co może przyspieszać chorobę zwyrodnieniową.
Zaburzenia metaboliczne i ich wpływ na stawy
Dotychczas częste współistnienie choroby zwyrodnieniowej stawów oraz zapalenia stawów i cukrzycy typu 2 przypisywano tym samym czynnikom ryzyka, takim jak wiek i otyłość. Z upływem lat nie tylko zużywają się stawy – stare chondrocyty z większym prawdopodobieństwem niż młode wydzielają mediatory zapalenia zaangażowane w degradację chrząstki2 – ale również pogarsza się częściowo funkcja komórek beta trzustki3.
Ponadto starzenie się wynika również z osłabienia mitochondriów, a zdaniem naukowców, zaburzenie działania tych mini elektrowni jest jedną z pierwotnych przyczyn rozwoju zarówno cukrzycy, jak i degradacji chrząstki4.
Od dawna też wiadomo, że otyłość bierze udział w patogenezie cukrzycy typu 2. Próby kliniczne potwierdziły, że osoby otyłe wykazują zwiększoną częstość występowania bólu w stawach obciążonych i wyższą jego percepcję podczas aktywności5.
Prawdopodobnie zwiększony ból pośredniczy w nasilonym ogólnoustrojowym zapaleniu6. Teraz jednak kolejne badania przynoszą dowody na to, że bezpośredni wpływ na zdrowie chrząstki mogą mieć zmiany w metabolizmie lipidów i hiperglikemia związane z cukrzycą typu 2.
Cukrzyca typu 2 i choroba zwyrodnieniowa stawów. Jak wspólne czynniki ryzyka pogarszają stan zdrowia?
Wyniki trwającego 20 lat badania kohortowego z udziałem 927 osób sugerują, że cukrzyca typu 2 jest prognostykiem zarówno niewydolności stawów, jak i operacji endoprotezoplastyki stawu biodrowego i kolanowego, niezależnie od wieku, płci, i BMI8.
Ustalenia te potwierdza studium przeprowadzone w Puerto Rico, które wykazało, że u osób z cukrzycą typu 2 częściej rozpoznaje się chorobę zwyrodnieniową stawów kolanowych i rąk po uwzględnieniu wieku i BMI9.
Z kolei prowadzony przez doktora Martina C. Gulliforda zespół naukowców z londyńskiego College’u Królewskiego doszedł do zgoła innych wniosków. Akademicy przeanalizowali dane 644 495 pacjentów z Anglii i Walii.
Badacze zidentyfikowali 2 647 diabetyków, u których chorobę zdiagnozowano między listopadem 2003 a październikiem 2004 r. Następnie zebrali składającą się z 5 294 osób grupę kontrolną (dopasowaną pod względem wieku, płci oraz miejsca zamieszkania). Zapisy medyczne obejmujące okres 10 lat poprzedzających zdiagnozowanie cukrzycy analizowano pod kątem pierwszych objawów cieśni nadgarstka.
Po uwzględnieniu innych czynników ryzyka okazało się, że grupa przedcukrzycowa z większym o 36% prawdopodobieństwem niż grupa kontrolna przechodziła w przeszłości zespół cieśni nadgarstka.
Badacze zidentyfikowali wśród niej również osoby z paraliżem Bella (jednostronnym paraliżem mięśni twarzy, najczęściej spowodowanym wirusowym zapaleniem nerwu twarzowego)10.
Gulliford uważa, że podwyższone stężenie glukozy we krwi i związane z tym nieprawidłowości metaboliczne przyczyniają się do powstania zaburzeń w ramach nerwu pośrodkowego jeszcze przed zdiagnozowaniem cukrzycy.
Zdaniem uczonego problemy z nerwem pośrodkowym wyprzedzają niekiedy początek cukrzycy nawet o 10 lat! Jeśli zatem odczuwasz objawy zespołu cieśni nadgarstka, takie jak ból, drętwienie, kłucie czy osłabienie czucia w palcach, zacznij pilnować stężenia glukozy!
Cukrzyca i jej wpływ na stawy
Zdaniem niektórych ekspertów zmieniony metabolizm glukozy może być bezpośrednim łącznikiem między osteoartrozą a cukrzycą typu 211.
Badanie wpływu stężenia glukozy na czynność chondrocytów in vitro ujawniło, że u osób z chorobą zwyrodnieniową stawów nie były w stanie obniżać transportu glukozy w środowisku hiperglikemicznym w porównaniu z normoglikemicznym.
Ponadto w chrząstce wykryto wyższy poziom reaktywnych form tlenu w przeciwieństwie do ich stężenia w normalnych chondrocytach traktowanych pożywką o wysokiej zawartości glukozy. Wolne rodniki są szkodliwe dla tych komórek, ponieważ sprzyjają wytwarzaniu cytokin (np. IL-1β), które powodują procesy kataboliczne związane z degradacją i apoptozą komórek12.
Ci sami uczeni potwierdzili, że stężenie glukozy zwiększa ekspresję enzymów proteolitycznych, głównie metaloproteaz macierzy (MMP), które są odpowiedzialne za degradację chrząstki13.
W innym eksperymencie za pomocą rezonansu magnetycznego oceniano związek stężenia glukozy w surowicy na czczo ze zmianami strukturalnymi kolana u 179 zdrowych dorosłych. Wyniki wykazały, że utrata objętości chrząstki piszczelowej i częstość uszkodzeń szpiku kostnego były pozytywnie powiązane z wyższymi poziomami glukozy w surowicy na czczo u kobiet, ale nie u mężczyzn14. Zdaniem autorów różnice między płciami mogą wynikać z faktu, że u kobiet po menopauzie dochodzi do większej utraty chrząstki.
Hiperglikemia (przecukrzenie) sprzyja też wytwarzaniu końcowych produktów zaawansowanej glikacji (AGE) i ich akumulacji w chrząstce stawowej, co może sprzyjać degradacji chrząstki, sztywności stawów i rozwojowi ich choroby zwyrodnieniowej15. Wysokie wewnątrzkomórkowe stężenie glukozy w cukrzycy sprzyja tworzeniu się AGE.
Jak cukrzyca wpływa na zdrowie kości i stawów?
Cukrzyca ma również wpływ na zdrowie kości – prawie 20% chorych na cukrzycę typu 1 w wieku 20-56 lat spełnia kryteria osteoporozy! Długotrwałe narażenie na środowisko cukrzycowe prowadzi do zmian w metabolizmie kości i upośledzonej ich mikroarchitektury, a co za tym idzie znacząco je osłabia.
Zarówno pierwszy jak i drugi typ choroby powoduje zmiany w zakresie wytrzymałości kości, obrotu kostnego oraz różnicowania komórek macierzystych, które prowadzą do zmiany gęstości mineralnej kości (BMD) i ich struktury. Naukowcy zauważyli, że w długotrwałej chorobie dochodzi do zwiększonej adipogenezy szpiku.
Wykazali też, że u diabetyków gromadzą się szkodliwe produkty końcowe zaawansowanej glikacji (AGE)16. Mogą się one tworzyć, gdy cukry reagują nieenzymatycznie z białkami lub lipidami i najczęściej powstają w organizmach chorych, którzy słabo wykorzystują glukozę.
AGE powodują apoptozę mezenchymalnych komórek macierzystych, zapobiegając różnicowaniu osteoblastów, adipocytów i chrząstki17. Z kolei wysokie stężenia glukozy hamują syntezę białka osteokalcyny, co z czasem skutkuje słabym tworzeniem kości18.
W badaniach na myszach dowiedziono również, że przewlekła hiperglikemia wpływa na wszystkie etapy dojrzewania osteoblastów (komórek kościotwórczych)19. Co więcej, metaanaliza badań pokazuje, że cukrzyca typu 1 wpływa na mikroarchitekturę kości poprzez zmniejszenie gęstości mineralnej kości20.
Przypuszcza się, że jest to związane z różną ekspresją czynników wzrostu (IGF-1 i TGF-β1), której towarzyszy zmniejszony wzrost kości21. Choroba utrudnia tworzenie kości, a nawet sprzyja ich resorpcji22, co może prowadzić do osteopenii, a w skrajnych przypadkach do osteoporozy23.
Co ciekawe, kości pacjentów z cukrzycą typu 2 mają zwiększoną BMD, podczas gdy u osób z cukrzycą typu 1 jest ona obniżona. Chociaż może się to wydawać pozytywnym wynikiem, to niestety wyższa gęstość mineralna kości jest zgłaszana w połączeniu ze zmniejszeniem całkowitego obrotu kostnego24.
Hiperinsulinemia, z którą zmagają się chorzy cierpiący na cukrzycę typu 2, powoduje, że insulina wchodzi w interakcje z receptorem IGF-1 obecnym na osteoblastach25, może również przyczyniać się do wzrostu adipogenezy w niszy komórek macierzystych szpiku kostnego26.
Co więcej, otyłość, definiowana jako wskaźnik masy ciała (BMI)> 30, która jest ściśle związana z cukrzycą typu 227, ma dodatnią korelację z BMD. Tkanka tłuszczowa uwalnia leptynę, która hamuje proces kościogubny (osteoklastogenezę) i stymuluje mechanizmy kościotwórcze (osteoblastogenezę), indukując w ten sposób wzrost kości28.
Uczeni z San Francisco zastanawiali się, dlaczego osoby z cukrzycą typu 2 mają więcej złamań pomimo zwiększonej gęstości kości (BMD). Postanowili dosłownie prześwietlić problem. W tym celu zastosowali obwodowe ilościowe tomograficzne obrazowanie komputerowe w wysokiej rozdzielczości mikroarchitektury kości korowej i beleczkowej dystalnej kości piszczelowej oraz kości promieniowej u diabetyków).
Wykazało ono, że wyższej BMD towarzyszył istotny wzrost porowatości kości oraz objętości porów. Zdaniem badaczy, to może tłumaczyć zwiększoną częstość złamań związaną z cukrzycą typu 2. W obu typach słodkiej choroby niewłaściwa redystrybucja masy kostnej powoduje upośledzenie wytrzymałości kości29.
Co gorsza, gdy dojdzie już do złamania diabetycy muszą liczyć się z powikłaniami podczas gojenia. Pacjenci ci zwykle wykazują wyższe wskaźniki opóźnionego zrostu niż zdrowi ludzie30. Wynika to nie tylko z nadmiaru cukru we krwi, ale także z deficytu kolagenu i czynników wzrostu oraz szkodliwego działania AGE31.
Osłabiające leki
W niektórych przypadkach, by osiągnąć pożądany poziomu glukozy we krwi, diabetykom podaje się tiazolidynodiony, które zwiększają wrażliwość organizmu na insulinę. Dzieje się to jednak kosztem… kości. W trwającym 10 lat badaniu obejmującym kohortę 32 466 pacjentów z cukrzycą typu 2 stwierdzono, że istnieje zwiększone ryzyko złamań u chorych na cukrzycę stosujących tiazolidynodiony przez dłuższy okres, szczególnie kobiet w wieku poniżej 64 lat32. W badaniu ACCORD powiązano stosowanie tych leków u kobiet ze wzrostem liczby złamań33.
Jak chronić kości i stawy?
Jednym ze sposobów na zniwelowanie negatywnych skutków cukrzycy i jej leczenia dla zdrowia kości mogą być leki osteoporotyczne, które poprawiają ich wytrzymałość. Wykazano, że bisfosfoniany (szczególnie alendronian) na osteoporozę, są skuteczne w niektórych przypadkach cukrzycowej utraty masy kostnej34. Z kolei eksperymenty z Hong Kongu dowodzą, że połączenie witaminy K2 i kalcytriolu (forma witaminy D3) jest skuteczne w przywracaniu prawidłowej budowy i funkcji osteoblastów35.
Szereg zaburzeń związanych ze starzeniem się, chorobą zwyrodnieniową stawów i cukrzycą typu 2 rozwija się przez wiele lat w wyniku siedzącego trybu życia i złych nawyków żywieniowych.
Brak aktywności fizycznej przyczynia się do tych upośledzeń i staje się niejako wyzwalaczem błędnego koła. Tymczasem właśnie wprowadzenie ciała w ruch może przerwać tę pętlę i pozytywnie wpłynąć na wszystkie modyfikowalne zaburzenia związane zarówno z cukrzycą, jak i chorobami stawów.
Przede wszystkim wysiłek fizyczny obejmujący ćwiczenia aerobowe i ćwiczenia oporowe redukuje ból i ograniczenia funkcjonalne typowe dla osteoartrozy36. Regularna aktywność jest również jednym z głównych filarów leczenia w leczeniu cukrzycy typu 2. Wpływa ona bowiem metabolizm, poprawiając tolerancję glukozy37, ułatwia utrzymanie prawidłowej masy ciała i zmniejsza stan zapalny38.
Czy dieta ma wpływ na zdrowie kości?
Dr Jason Fung, specjalista w dziedzinie nefrologii i autor publikacji „Kod otyłości. Sekrety utraty wagi” oraz „Cukrzycę można wyleczyć” (Wydawnictwo Vital), jest zdania, że najszybszą metodą rozwiązania nadmiaru glukozy i insuliny we krwi jest post.
Powstrzymanie się od jedzenia hamuje wydzielanie hormonu, dzięki czemu zmagazynowany w tkance tłuszczowej nadmiar glukozy, może zostać wykorzystany. Post przerywany (pomijanie śniadania, spożywanie jednego posiłku dziennie, poszczenie przez 5-6 szesnastogodzinnych okresów tygodniowo bądź 2-3 dobowych lub dłuższych) przełącza organizm na tryb spalania tłuszczu.
Oczywiście jednak jeść kiedyś trzeba, dlatego warto zapoznać się z programem prof. Roya Taylora, specjalisty od metabolizmu. Jego niskokaloryczny plan dietetyczny pozwala na cofnięcie rozwoju cukrzycy typu 2 nawet u osób, które zmagają się z nią od dekady!
W przeprowadzonym przez niego eksperymencie diabetykom przez 8 tygodni podawano dietetyczne koktajle i warzywa (zaledwie 600-700 kcal dziennie). Następnie przez pół roku wdrożono im niskokaloryczne menu. W czasie trwającego 8 miesięcy badania uczestnicy odstawili wszystkie leki przeciwcukrzycowe czy insulinę39. Wszyscy stracili na wadzę ok. 14 kg, a u 45% cukrzyca się cofnęła. Uczony jest przekonany, że jeśli tylko diabetycy ograniczyliby jedzenie o 1/3 w stosunku do ilości spożywanej w czasie, gdy rozwinęła się choroba, przestaliby na nią cierpieć.
Nim zdecydujesz się na tak radykalne kroki, pomóc może cynamon (Cinnamonium cassia) oraz jego krewniak C. burmanii. Jak się okazuje obie rośliny mogą obniżać poziom glukozy u pacjentów z cukrzycą typu 2, u których jej kontrola była mało skuteczna.
Mogą również pomagać w obniżaniu poziomu insuliny, ciśnienia krwi i HbA1c, a także zmniejszać wytwarzanie produktów końcowych zaawansowanej glikacji, wiązanych z rozwojem przewlekłych schorzeń zapalnych40. Sugerowana dawka: 1000-2000 mg wysuszonej kory lub 200 mg ekstraktu dziennie. Wiele badań wykazało pozytywny wpływ suplementów na stan diabetyków.
- N-acetylocysteina (NAC) zmniejsza oporność insulinową, działając jako przeciwutleniacz zapobiegający oksydacyjnym uszkodzeniom wywoływanym przez glukozę41. Jest szczególnie pomocny w ochronie oczu przed cukrzycową degeneracją siatkówki42 oraz w osłanianiu nerek i komórek skóry przed uszkodzeniami43. Sugerowana dawka: 600-2400 mg dziennie.
- Kwas R-alfaliponowy (R-ALA) ten przeciwutleniacz zwiększa wrażliwość na insulinę i poprawia metabolizm glukozy u pacjentów z cukrzycą typu 244, a badania sugerują, iż może on również zapobiegać powikłaniom w nerwach, oczach i nerkach45. Sugerowana dawka: 300-1200 mg R-ALA dziennie, odpowiadające 600-2400 mg produktu oznaczonego jako ALA.
- Tauryna jest silnym czynnikiem hipoglikemicznym i może wzmacniać działanie insuliny. W jednym z eksperymentów dowiedziono, że podawanie jej pacjentom z cukrzycą przez miesiąc spowodowało konieczność obniżenia ich dawek insuliny w celu uniknięcia hipoglikemii. Po przyjmowaniu tauryny pacjenci wykazywali również obniżenie poziomu cholesterolu i trójglicerydów46. Sugerowana dawka: 500-1500 mg dziennie.
Jak widać sami możemy zapobiec uszkodzeniu kości i stawów przez cukrzycę. Jednak w tym celu musimy zrezygnować ze złych nawyków żywieniowych i zacząć się regularnie ruszać.
(Nie)słodkie dolegliwości
Staw Charcota zwany także artropatią neuropatyczną, występuje, gdy stan stawu (najczęściej zlokalizowanego w stopie) ulega pogorszeniu z powodu uszkodzenia nerwu – częstego powikłania cukrzycy. Artropatia zlokalizowana jest najczęściej jednostronnie, w stawach skokowych, śródstopnych i śródstopno-paliczkowych.
Początkowe zmiany wynikają z uszkodzenia włókien nerwowych, co objawiać się może zaburzeniami w obrębie czucia bólu, czucia głębokiego i aktywności współczulnej. Występuje u 1 diabetyka na 500. Pojawia się niezależnie od wieku i w równym stopniu dotyczy kobiet, jak i mężczyzn. Możesz odczuwać drętwienie i mrowienie lub utratę czucia w dotkniętych stawach. Mogą być ciepłe, zaczerwienione i spuchnięte oraz stać się niestabilne lub zdeformowane. Zajęty staw może nie być bardzo bolesny pomimo swojego wyglądu.
Wczesne wykrycie może spowolnić postęp choroby.
Zespół ręki cukrzycowej zwany również cheiroartropatią cukrzycową jest efektem ograniczenia ruchomości głównie stawów dłoni w wyniku zgrubienia pochewek ścięgien zginaczy. Jest to spowodowane ich zwłóknieniem, które nastąpiło na skutek patologicznego łączenia się glukozy włóknami kolagenowymi. Konsekwencją tego staje się usztywnienie dłoni i trudności z chwytaniem różnych przedmiotów, często je upuszcza. Zmiany te są niebolesne. Palce dłoni są lekko obrzęknięte, skóra zgrubiała i napięta, woskowata. Cheiroartropatią cukrzycowa najczęściej występuje u osób, które mają długą historię choroby. W usprawnieniu dłoni pomagają lepsza kontrola poziomu glukozy oraz fizjoterapia.
- MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2008;57(18): 486-489
- Annals of the rheumatic diseases. 2011 Aug;70(8):1354-1356
- Diabetes, Obesity, and Metabolism. 2001;13(Suppl 1):39-46
- Lancet. 1989 Mar 25;1(8639):637-639; Nature. 2006 Dec 14;444(7121):840-846
- Scand J Med Sci Sports. 2003 Apr;13(2):98-105; Obes Surg. 2005 Mar;15(3):378-81
- Ann Behav Med. Fall 1997;19(4):408-10
- Clin Geriatr Med. 2015 Feb; 31(1): 67-87.
- Tufts folia medica. 1961 Jan-Mar;7:13-19
- J Clin Rheumatol. 2013 Jan;19(1):1-6
- Diabetes Care 2006 Aug; 29(8): 1929-1930
- Arthritis Res Ther. 2009;11(3):R80; Front Med. 2013 Mar;7(1):81-90.
- Best Pract Res Clin Rheumatol. 2006 Oct;20(5):1003-25
- J Cell Biochem. 2011 Oct;112(10):2813-24
- Maturitas. 2012 Aug;72(4):373-8
- Arthritis Rheum. 2002 Jan;46(1):114-23; Arthritis Rheum. 2006 Jan;54(1):253-63
- Diabetes. 2003 Jun; 52(6):1502-10
- Med Hypotheses. 2005; 65(6):1013-5
- J Bone Miner Res. 1995 Jul; 10(7):1050-6
- J Cell Biochem. 2006 Oct 1; 99(2):411-24
- Osteoporos Int. 2007 Apr; 18(4):427-44
- Endocrinology. 2003 Jan; 144(1):346-52
- Nat Rev Endocrinol. 2012 Jan 17; 8(5):297-305
- Clin Calcium. 2004 Feb; 14(2):255-61
- Gynecol Endocrinol. 2003 Feb; 17(1):19-29; Front Endocrinol (Lausanne). 2013; 4():21
- J Clin Endocrinol Metab. 1998 Dec; 83(12):4257-62; Endocrinology. 2000 Jul; 141(7):2674-82
- Adipocyte. 2014 Oct-Dec; 3(4):263-72
- Ann Intern Med. 1995 Apr 1; 122(7):481-6
- J Bone Miner Res. 2002 Feb; 17(2):200-9
- J Clin Endocrinol Metab. 2010 Nov; 95(11):5045-55
- Clin Orthop Relat Res. 1988 Jul; (232):210-6
- J Bone Miner Res 22: 560-568
- PLoS One. 2015; 10(8):e0135530
- J Clin Endocrinol Metab. 2015 Nov; 100(11):4059-66
- Diabetes Metab. 2004 Sep; 30(4):355-8; J Cell Physiol. 2015 Aug; 230(8):1944-53
- Eur J Pharmacol. 2015 Nov 15; 767():30-40
- J Am Acad Orthop Surg. 2013 Sep;21(9):571-6
- Med Sci Sports Exerc. 2010 Dec;42(12):2282-303
- Cardiol Res Pract. 2011; 2011: 532620; Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2010 Oct;20(8):608-17
- Diabetes Care, 2016; 39: 808-15
- Ann Fam Med, 2013; 11: 452-9
- J Basic Clin Physiol Pharmacol, 2006; 17: 245-54
- Mol Biol Rep, 2012; 39: 3727-35
- Diabetes, 2003; 52: 499-505
- Free Radic Biol Med, 1999; 27: 309-14; Arzneimittelforschung, 1995; 45: 872-4
- Diabetes, 2004; 53: 3233-8; Rev Diabet Stud, 2009; 6: 230-6
- Amino Acids, 2012; 42: 1529-39; Exp Mol Med, 2012; 44: 665-73
- Cell. 2010 Jul 23;142(2):296-308
