Nasze magazyny
W ostatnich latach odnotowano duże zainteresowanie badaniami nad antynowotworowymi właściwościami substancji pozyskiwanych z produktów naturalnych – z uwagi na względne bezpieczeństwo stosowania, są one atrakcyjną alternatywą dla konwencjonalnych terapii przeciwnowotworowych.
Rośnie także zainteresowanie medycyną komplementarną w leczeniu i zapobieganiu nowotworom. Jedną z substancji naturalnych, która trafiła pod lupę naukowców, jest miód.
Został on dogłębnie przebadany zarówno na modelach zwierzęcych, jak i w badaniach z udziałem ochotników. Stwierdzono, że ma on szeroki zakres właściwości terapeutycznych – działa m.in. przeciwutleniająco, przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, przeciwgrzybiczo, przeciwcukrzycowo, przeciwzapalnie, przeciwarytmicznie, obniża ciśnienie krwi, przyspiesza gojenie się ran i chroni wątrobę. Niniejszy artykuł ma na celu przegląd roli naturalnego miodu w zapobieganiu i leczeniu nowotworów.
Nowotwór jest chorobą charakteryzującą się zaburzeniami w funkcjonowaniu naturalnych mechanizmów kontrolujących długość życia, proliferację, czyli namnażanie i różnicowanie komórek. Proces progresji nowotworu składa się z trzech podstawowych etapów: inicjacji, promocji i progresji. Pierwszy etap, czyli inicjacja choroby nowotworowej, związany jest z nieodwracalnymi uszkodzeniami genetycznymi, które charakteryzują się nagromadzeniem zmutowanego DNA. W drugim etapie, promocji, dochodzi do namnożenia zmutowanych komórek i powstawania dalszych zmian w ich genomie, co prowadzi do powstania masy nieprawidłowych komórek, określanej jako guz. Rozrost guza, rozprzestrzenianie się komórek nowotworowych po organizmie i tworzenie przerzutów do odległych miejsc poprzez układ limfatyczny lub krwionośny to trzeci etap – progresja.
Jak wygląda leczenie nowotworów?
Szybki rozwój wiedzy w dziedzinie biologii nowotworów i analiza zmian genomu komórek nowotworowych w tysiącach próbek, uzyskanych od pacjentów, doprowadziły do lepszego zrozumienia ewolucji molekularnej komórek nowotworowych i odkrycia konkretnych celów terapeutycznych – mechanizmów, w które należy zaingerować, by zniszczyć komórki nowotworowe. Są to m.in. wewnątrzkomórkowe szlaki sygnałowe, szlaki śmierci komórki (apoptozy), receptory czynników wzrostu, unaczynienie guza, procesy epigenetyczne, defekty naprawy DNA i mechanizmy ucieczki układu odpornościowego. Chirurgia, radioterapia i chemioterapia celują w ten procesy i są standardowymi metodami leczenia raka, jednak wszystkie te procedury mają poważne skutki uboczne.
Leczenie raka za pomocą leków chemioterapeutycznych wiąże się z opornością na wiele leków i szeregiem skutków ubocznych. Oprócz tych ograniczeń, dostępność leków do chemioterapii w niektórych częściach świata, zwłaszcza w krajach rozwijających się, nadal nie jest niska. Dlatego naukowcy zainteresowali się opracowaniem mniej toksycznych i nowatorskich metod leczenia nowotworów.
Względne bezpieczeństwo substancji pochodzących z żywności czyni je atrakcyjną alternatywą dla konwencjonalnych leków przeciwnowotworowych. Ważne jest także to, że większość osób preferuje stosowanie medycyny komplementarnej i alternatywnej (CAM) w leczeniu rozmaitych chorób. Uwage badaczy przyciągnął ostatnio miód, a niniejszy artykuł ma na celu przegląd kluczowych właściwości miodu i jego zastosowania w zapobieganiu i leczeniu najczęstszych nowotworów.
Co kryje się w miodzie?
Smak, kolor i zapach każdego z nich zależy od rodzaju surowca, jaki pszczoły wykorzystały do wytworzenia miodu. Naturalny miód zawiera ponad 200 różnych substancji, w tym aminokwasy, witaminy, minerały i enzymy, jednak jego głównymi składnikami są cukier i woda.
W związku z tym cukry w miodzie stanowią około 95–99% jego suchej masy. Wśród węglowodanów zawartych w miodzie najwięcej jest fruktozy (32,56 do 38,2%) i glukozy (28,54 do 31,3%), ponadto miód zawiera aż 22 inne węglowodany. Znajdziemy w nim także białka, pigmenty, związki lotne, flawonoidy i kwasy fenolowe.
Z miodu wyizolowano 26 aminokwasów, wśród których prolina stanowi aż 50–85%, a także witaminy, w tym witaminy z grupy B i witaminę C. Jeżeli zaś chodzi o mikroelementy, to najwięcej jest w miodzie potasu, a ponadto znajdziemy w nim magnez, wapń, sód, siarkę i fosfor. Kwasy organiczne to kolejny ważny składnik, a wśród nich warto zwrócić uwagę na kwas octowy, masłowy, glukonowy, mlekowy, cytrynowy, bursztynowy i jabłkowy.
Czy miód może być pomocny w walce z nowotworami?
Negatywne skutki uboczne chemioterapii mogą wpływać na jakość życia pacjentów. Dlatego pożądane są metody leczenia, które mogą zapobiegać progresji nowotworu złośliwego, obniżyć dawkę leków przeciwnowotworowych i zmniejszać nasilenie ich działań niepożądanych.
W modelu kancerogenezy u szczurów, miód manuka i miód tualang podano zwierzętom na 7 dni przed indukcją nowotworu i zauważono, że rozwój guza uległ zahamowaniu, podobnie jak angiogeneza (tworzenie naczyń krwionośnych w obrębie guza).
W badaniu zbadano także wpływ miejscowego stosowania irańskiego miodu naturalnego na nowotwory skóry u myszy – miejsce posmarowane uprzednio miodem poddano następnie działaniu substancji kancerogennej.
Grupa leczona miodem wykazała znaczne zahamowanie występowania nowotworów w porównaniu z grupą kontrolną, za co, zdaniem naukowców, odpowiadały właściwości przeciwutleniające miodu.
Z kolei działanie miodu kolendrowego zbadano na modelu raka puchlinowego Ehrlicha – stosowanie miodu obniżyło objętość płynu i zmniejszyło liczbę żywych komórek nowotworowych. Zaobserwowano także zahamowanie utleniania i wzrost poziomu antyoksydantów po podaniu miodu, co wskazuje, że aktywność przeciwnowotworowa miodu kolendrowego wynikała z jego działania przeciwutleniającego. Wykazano, że leczenie miodem hamuje żywotność komórek nowotworowych i ich proliferację oraz wyraźnie zmniejsza rozmiar guza.
Profilaktyczne leczenie miodem zwiększyło również poziom limfocytów szpiku kostnego i makrofagów otrzewnowych u tych zwierząt, co wskazuje, że miód wzmacnia układ odpornościowy poprzez aktywację makrofagów i funkcji limfocytówT i B oraz pobudzenie wydzielania przeciwciał. Z kolei miód akacjowy wykazał zdolność zahamowania proliferacji komórek czerniaka.
Miód kontra nowotwory
Spójrzmy zatem, jak miód działa na poszczególne rodzaje nowotworów.
Rak piersi
W jednym z badań naukowcy ocenili wpływ greckiego miodu tymiankowego, jodłowego i sosnowego na modulację aktywności estrogenowej i żywotność komórek raka piersi MCF-7 (linia komórkowa hormonozależnego raka piersi). Stwierdzili oni, że próbki miodu zachowywały się dwufazowo, w zależności od ich stężenia.
Chociaż w obecności estradiolu miód sosnowy i tymiankowy wykazują aktywność antyestrogenową, ekstrakt z miodu jodłowego zwiększa aktywność estrogenów w komórkach MCF-7.
Dodatkowo, miód sosnowy i tymiankowy nie miały wpływu na żywotność komórek MCF-7, jednak miód jodłowy zwiększał żywotność tych komórek. Te podwójne efekty są prawdopodobnie spowodowane obecnością w ekstraktach dużych ilości związków fenolowych, takich jak kwercetyna i kemferol.
Wiele wcześniejszych badań wykazało takie podwójne działanie związków fenolowych i innych fitoestrogenów. Miód tualang działał za to cytotoksycznie (tzw. niszczył komórki) na linie komórkowe ludzkiego raka piersi, w tym MCF-7 i MDA-MB-231, indukował w nich również apoptozę i zmniejszał potencjał błony mitochondrialnej.
W innym badaniu na zwierzętach dowiedziono, że rozwój nowotworu rozpoczynał się znacznie wcześniej u zwierząt nieleczonych (kontrolnych) w porównaniu z grupą leczoną miodem tualang.
Ponadto miód ten zwiększał apoptotyczne działanie tamoksifenu, jednego z leków przeciwnowotworowych, na linie komórkowe ludzkiego raka piersi (komórki reagujące i niereagujące na estrogeny). W porównaniu do podawania samego tamoksyfenu, połączenie tamoksyfenu z miodem tualang nasilało apoptozę w linii komórkowej MCF-7.
Podobnie na komórki tej linii działał miód akacjowy. W eksperymentalnym modelu raka piersi u myszy odnotowano aktywność antymetastatyczną (przeciw przerzutom) miodu akacjowego, stosowanego przed wprowadzeniem do organizmu zwierząt eksperymentalnych komórek nowotworowych. Efekt ten może być spowodowany obecnością flawonoidów,
takich jak chryzyna, w składzie miodu.
Rak wątroby
Badania wykazały, że miód może wyraźnie zmniejszyć liczbę żywych komórek ludzkiego raka wątrobowokomórkowego (HepG2) i jednocześnie zwiększyć całkowity status antyoksydacyjny.
W odniesieniu do tych danych wydaje się, że przeżywalność komórek HepG2 zależy od reaktywnych form tlenu, dlatego zmniejszenie ich liczby i poprawa obrony antyoksydacyjnej przez miód prowadzi do zahamowania proliferacji i zmniejszenia liczby komórek nowotworowych.
Wykazano ponadto, że ekstrakty z miodu mają działanie cytotoksyczne, antyangiogenne i antymetastatyczne. Jednak intensywność tych efektów różni się w zależności od rodzaju użytego miodu.
Miód gelam o wysokiej zawartości polifenoli, które unieszkodliwiają wolne rodniki, zapobiega nowotworom, a także niektórym innym chorobom. Wyniki badań nad antyproliferacyjnym działaniem miodu gelam na komórki HepG2 wykazały, że jego 50% stężenie hamujące wynosiło tylko 25% dla tych komórek i 70% dla normalnych ludzkich komórek wątroby, miód ten hamował także proliferację komórek HepG2 i indukował w nich apoptozę.
W innym badaniu, przeprowadzonym na linii komórkowej HepG2, zbadano wpływ trzech próbek miodu kwiatowego (wrzosowego, rozmarynowego i wielokwiatowego) na pękanie nici DNA.
Wyniki wykazały ochronny wpływ miodu na uszkodzenia DNA wywołane przez mutageny dietetyczne, ale nie na uszkodzenia wywołane przez N-nitrozodimetyloaminę – to substancja wykorzystywana w przemyśle. Badanie wykazało również związek między wysoką zawartością fenoli w miodzie a ochroną przed HepG2.
W innym eksperymencie, badającym rozwój i progresję raka wątroby wywołanego podaniem wspomnianej substancji szczurom stwierdzono, że po 6 miesiącach wątroby szczurów, które nie otrzymywały miodu, były obrzęknięte, doszło u nich do zniszczenia tkanki tłuszczowej z przemieszczeniem jąder komórkowych, pojawił się zapalny naciek limfocytarny, uszkodzeniu uległy komórki wątroby i zaobserwowano u tych zwierząt obecność komórek nowotworowych w wątrobie. Aktywacji uległy także geny, odpowiedzialne za powstawanie przerzutów. Jednak te nieprawidłowości były o wiele mniej nasilone u szczurów leczonych miodem.
Rak jelita grubego
Antyproliferacyjne działanie miodów jednokwiatowych nenas i gelam na komórki raka jelita grubego wykazano w liniach komórkowych.
Ponadto, obie próbki miodu w sposób zależny od dawki indukowały uszkodzenia DNA i tłumiły stan zapalny wywołany przez rodniki tlenowe w komórkach raka okrężnicy. Badania potwierdziły także apoptotyczne i antyproliferacyjne działanie miodów na linie komórkowe raka okrężnicy, przy czym warto zauważyć, że efekt ten zależy był od kompozycji substancji fenolowych obecnych w miodzie.
Badania na mysim modelu raka okrężnicy wykazały, że jeśli miód zostanie użyty przed pojawieniem się w organizmie komórek nowotworowych, będzie miał działanie antymetastatyczne, czyli zapobiegnie przerzutom.
Co więcej, miód gelam w połączeniu z wodnym ekstraktem z imbiru wzmacnia efekt terapeutyczny 5-fluorouracylu, jednego z leków przeciwnowotworowych, na komórkach raka okrężnicy.
Rak pęcherza moczowego
W oparciu o globalne statystyki dotyczące nowotworów, rak pęcherza moczowego występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet, co plasuje go na 10. miejscu wśród najczęstszych nowotworów złośliwych, z szacowaną liczbą około 200 tysięcy zgonów i niemal 500 tysiącami nowych przypadków rocznie.
Proliferację ludzkich linii komórkowych raka pęcherza moczowego, a także mysiej linii komórkowej raka pęcherza moczowego można znacząco zahamować poprzez stosowanie miodu. Wykazano także, że doustne podawanie miodu znacznie hamuje wzrost guza.
Rak trzustki
Rak trzustki jest znany jako 7. najbardziej śmiertelny nowotwór u mężczyzn i kobiet, z około 500 tysiącami zgonów na całym świecie rocznie. Badania dowodzą, że doustne podawanie kwercetyny (związku fenolowego i ważnego flawonoidu występującego w miodzie) hamuje wzrost ludzkich linii komórkowych raka trzustki w warunkach in vivo i in vitro.
Co więcej, naringenina, naturalny flawanon zidentyfikowany w miodzie, o strukturze podobnej do chryzyny, zmniejsza przerzuty i inwazję w liniach komórkowych raka trzustki. Ponadto stwierdzono, że naringenina może zmniejszać odporność komórek raka na niektóre leki przeciwnowotworowe.
Rak płuc
Badania wykazały, że miód akacjowy w wysokim stężeniu powodował wzrost poziomu cytokin TNF-α i IL-1β, co naukowcy powiązali z zaobserwowanym efektem apoptotycznym na liniach komórkowych raka płuc.
Czerniak
Naukowcy ocenili wpływ miodu akacjowego na komórki ludzkiego czerniaka i mysie komórki czerniaka B16-F1. Okazało się, że miód może wpływać na aktywność metaboliczną obubadanych komórek w sposób zależny od dawki i czasu.
Właściwości przeciwnowotworowe miodu manuka, w odniesieniu do czerniaka, zbadano z kolei w modelu mysim. Wykazano, że miód manuka może hamować wzrost komórek czerniaka także w sposób zależny od czasu i dawki oraz indukować ich apoptozę.
Rak nerki
W 2018 roku na całym świecie zdiagnozowano ponad 403 tysięcy nowych przypadków raka nerki, a 175 tysięcy pacjentów zmarło z powodu tej choroby. Aby określić wpływ miodu na nowotwory nerek, wykorzystano ludzkie komórki raka nerki.
Wyniki wyraźnie wykazały zależne od dawki i czasu antyproliferacyjne właściwości miodu, a ponadto wysokie stężenie miodu (20%) spowodowało skurczenie się i zmiany strukturalne komórek, co jest cechą apoptozy.
W innym badaniu sprawdzono wpływ kemferolu (flawonoidu występującego w miodzie) na wzrost komórek ludzkiego raka nerkowokomórkowego. Stwierdzono, że doszło do zahamowania wzrostu komórek, indukcji apoptozy i zatrzymania cyklu komórkowego w komórkach traktowanych komferolem.
Białaczka
Naukowcy zbadali antyproliferacyjne i apoptotyczne działanie trzech rodzajów hiszpańskiego miodu (rozmarynowego, wrzosowego i wielokwiatowego) w linii komórkowej białaczki promielocytowej ludzkiej krwi obwodowej. Stwierdzili zależną od czasu i stężenia indukcję apoptozy na skutek działania miodu.
Ponadto wykazano, że efekt apoptotyczny był zależny od zawartości fenoli w próbkach miodu. W liniach komórkowych ostrych i przewlekłych białaczek, ich proliferacja była hamowana przez miód tualang w sposób zależny od czasu i dawki. Po 24 godzinach leczenia tym rodzajem miodu, zaobserwowano nasilenie zarówno wczesnej, jak i późnej apoptozy w komórkach.
Inne rodzaje nowotworów
W wielu innych typach nowotworów, takich jak niedrobnokomórkowy rak płuc, rak szyjki macicy, rak endometrium, kostniakomięsak i rak płaskonabłonkowy jamy ustnej, miód indukuje apoptozę, hamuje proliferację komórek, zmienia cykl komórkowy i depolaryzuje błonę mitochondrialną. Stwierdzono także, że różne stężenia miodu tualang (1-20%) są skuteczne w leczeniu raka płaskonabłonkowego jamy ustnej.
Zbadano także aktywność przeciwnowotworową dwóch próbek tego miodu o wysokiej i niskiej zawartości fenoli przeciwko rakowi puchlinowemu Ehrlicha i stwierdzono, że miód bogaty w związki fenolowe jest w stanie zahamować wzrost komórek skuteczniej, niż inne odmiany miodu i nasila działanie przeciwnowotworowe niektórych leków.
Zbadano także, na modelu zwierzęcym, właściwości przeciwnowotworowe i immunologiczne nigeryjskiego miodu leśnego. Zaobserwowano, że liczba komórek układu odpornościowego wzrosła w grupie leczonej miodem.
Neutrofile zidentyfikowano w grupie leczonej miodem za pomocą analizy cytometrii przepływowej i stwierdzono, że miód leśny pobudza chemotaksję neutrofili, czyli ich zdolność do przemieszczania się w kierunku zagrożenia. Co więcej, częstość występowania i masa guzów zmniejszyły się u myszy otrzymujących miód.
Niekorzystne działanie miodu
Nadmierne spożycie miodu może spowodować odwodnienie tkanek, które można zrekompensować solą fizjologiczną. Teoretycznie ryzyko podwyższenia poziomu glukozy we krwi u pacjentów z cukrzycą jest wysokie, gdy miód jest stosowany na duże otwarte rany. Podczas produkcji, zbierania lub przetwarzania miód może zostać zanieczyszczony mikroorganizmami pochodzącymi od pszczół, roślin i kurzu.
Aby zagwarantować jego wysoką jakość, przedłużyć okres przydatności do spożycia i zachować świeżość, miód jest zwykle przetwarzany przez ogrzewanie lub sterylizację.
Podgrzewanie prowadzi jednak do powstawania niebezpiecznych dla ludzkiego zdrowia substancji, potencjalnie rakotwórczych, mutagennych i cytotoksycznych. Ponieważ pszczoły mają kontakt z powietrzem, glebą i wodą, poziom metali ciężkich w miodzie może odzwierciedlać rzeczywistą ilość tych metali w środowisku.
Miód zawiera niektóre potencjalnie toksyczne metale ciężkie, takie jak Pb, Hg, Co, Cr, As i Cd, z których wszystkie mają szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi. Dlatego warto sięgać po miód ze sprawdzonych źródeł i certyfikowanych pasiek.
- Adv Pharm Bull. 2022 Mar; 12(2): 248–261.
- Źródło: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9106964/
