Zapalenie stawów. Jak pozbyć się bólu?

W ludzkim ciele znajduje się aż 360 stawów, które łączą ze sobą kości i umożliwiają nam ruchy w wielu płaszczyznach. Z wiekiem i przyrostem kilogramów niektóre z nich stają się bardziej obciążone niż inne. Z tego też względu procesy zwyrodnieniowe najczęściej obejmują kolana, biodra i plecy. Na szczęście jest kilka rzeczy, które możemy zrobić, aby zapobiec rozwojowi stanu zapalnego, który jest przyczyną wielu schorzeń reumatycznych oraz nie dopuścić do postępu choroby zwyrodnieniowej. A jak pokazują badania, wyeliminowanie bólu i wygaszenie stanów zapalnych może zatrzymać postęp choroby.

Ból sprzyja rozprzestrzenianiu się stanu zapalnego na kolejne stawy

Naukowcy z University of Rochester w Anglii udowodnili, że w przypadku zapalenia stawów docierająca do mózgu informacja o bólu może powodować powstawanie zmian także w kolejnych stawach, pierwotnie nieobjętych chorobą. Ich zdaniem przyczyną tkwi w sposobie przetwarzania i rozsyłania informacji w centralnym układzie nerwowym.

Istotą reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) jest proces zapalny rozpoczynający się w ich obrębie. Nieznany czynnik stymuluje błonę maziową wyścielającą staw do odpowiedzi zapalnej. Dochodzi do jej powiększania się i niszczenia przylegających struktur (chrząstki, kości, więzadeł, ścięgien). W odpowiedzi na uszkadzający bodziec uwalniane zostają mediatory bólowe. Są to: bradykinina, odszczepiana od białek tkankowych przez enzymy kalikreiny, histamina, adrenalina czy serotonina (uwalniana z płytek krwi).

Wytwarza się wówczas więcej prostaglandyn z przemian kwasu arachidonowego, które obniżają próg pobudliwości receptorów bólowych i wzmagają reakcję bólową. Dodatkowo substancja P pobudza makrofagi do uwalniania cytokin Il-1 i TNF. Przejawami tego są początkowo ból, sztywność oraz obrzęk zajętego stawu, a następnie nieodwracalne zniszczenie i utrata ruchomości stawu. Uszkodzenie chrząstki i innych struktur stawu przez proces zapalny sprzyja powstawaniu wtórnych zmian zwyrodnieniowych.

Dotychczas sądziliśmy, że ból towarzyszący zapaleniu stawów jest objawem tej choroby, jednak okazuje się, że jednocześnie jest on też istotnym czynnikiem powodującym jej rozwój.

Jaka może być przyczyna zapalenia stawów?

Tego nieznanego czynnika indukującego chorobę, naukowcy bezskutecznie szukają od ponad 50 lat. Z tego powodu część badaczy zaczęła wątpić, czy hipoteza zakładająca jego istnienie jest słuszna. Tym bardziej że kolejne prace naukowe wskazują na istotne znaczenie zaburzeń układu odpornościowego w rozwoju reumatologicznego zapalenia stawów. Tezę tę wydają się potwierdzać badania chorych stawów – dochodzi w nich do produkcji cytokin prozapalnych, a także proliferacji limfocytów CD4+, które zaczynają pomagać innym komórkom swoistego układu odpornościowego – limfocytom CD8+ i limfocytom B. W obrębie zmienionej błony maziowej i tzw. łuszczki (która powstaje w przebiegu choroby) nagromadzone są komórki układu odpornościowego, a ich działalność odbija się niszcząco na tkankach chrząstek i kości¹. Czego konsekwencją są bóle, obrzęki oraz usztywnienie chorego stawu, z czasem utrudniające poruszanie nim.

U osób stosujących przeciwzapalną dietę uzyskano widoczny spadek aktywności choroby oraz znacząco niższy poziom OB w 28 stawach

Jak nie dopuścić do tych procesów, a jeżeli już się rozpoczęły, to jak je powstrzymać? Nad tym pytaniem głowią się reumatolodzy na całym świecie. Czy pokonanie stanu zapalnego i bólu za pomocą mechanizmów, w które wyposażyła nas natura, bez zażywania leków, jest rzeczywiście możliwe? W laboratoriach uniwersyteckich badane jest wpływ różnych czynników na parametry choroby. Na podstawie ich doniesień przygotowaliśmy 5 sposobów, które pozwolą ograniczyć, a niekiedy całkowicie wyeliminować ból. Warto je wprowadzić w życie, zanim pojawią się kłopoty ze stawami – to pozwoli utrzymać sprawność ruchową na długie lata.

5 sposbów na ograniczenie bólu przy zapaleniu stawów

1. ADIRA - dieta przeciwzapalna

W randomizowanym, podwójnie zaślepionym, kontrolowanym badaniu krzyżowym Szwedzcy uczeni chcieli określić wpływ diety przeciwzapalnej (Anti-inflammatory Diet In Rheumatoid Arthritis, ADIRA), zawierającej pokarmy bogate w kwasy tłuszczowe omega-3, błonnik, przeciwutleniacze i probiotyki na aktywność choroby wśród pacjentów z RZS. W tym celu przez 10 tygodni dostarczali im na zasadach cateringu posiłki antyzapalne lub zbliżone do typowej szwedzkiej diety. Dania pokrywały 50% zapotrzebowania na energię. Po 4 miesiącach przerwy uczestnicy zmieniali jadłospis².

Olejek eteryczny pozyskany z liści laurowych ma działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne porównywalne z referencyjnymi środkami przeciwbólowymi i niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi: morfiną i piroksykamem

U osób stosujących przeciwzapalną dietę uzyskano widoczny spadek aktywności choroby oraz znacząco niższy poziom OB (sedymentacji erytrocytów) w 28 stawach. Zaproponowana chorym ADIRA była bardzo podobna do diety śródziemnomorskiej. Warto przy tym wspomnieć, że wyniki innego szwedzkiego badania, w którym uczestnikom serwowano jadłospis typowy dla basenu Morza Śródziemnego, były bardzo zgodne z uzyskanymi w opisywanym eksperymencie³.

Jednym ze składników diety ADIRA, który odróżnia ją od diety śródziemnomorskiej, jest żywność wzbogacona kulturami bakterii. Pacjenci z RZS wydają się mieć mniej zróżnicowany skład mikroflory niż osoby zdrowe⁴, a probiotyki mają zdolność do zmiany mikrobiomu i zmniejszenia odpowiedzi immunologicznej⁵. Zdaniem uczonych suplementacja kwasów tłuszczowych omega- 3 na RZS wydaje się zmniejszać stężenie mediatorów stanu zapalnego⁶.

Jako alternatywę dla suplementów omega-3 w programie ADIRA zaproponowano zwiększenie spożycia ryb. Dane obserwacyjne sugerują, że jedzenie ich co najmniej 2 razy w tygodniu wiąże się z niższymi stanami zapalnymi i procesami reumatycznymi⁷. Co więcej, poziom CRP jest dodatkowo redukowany przez każdą dodatkową porcję. A przy okazji pozyskiwana jest witamina D. W opracowanej przez Szwedów diecie przeciwzapalnej znajdowały się też owoce (zwłaszcza granaty i borówki) obfitujące w antyoksydanty.

2. Ruch pomaga obniżyć ból przy zapaleniu stawów

Najlepszym sposobem na wzmocnienie stawów i odroczenie naturalnego procesu starzenia się chrząstki stawowej jest aktywność fizyczna. Dlatego warto zadbać o to, by regularnie się ruszać, ale jednocześnie podczas ćwiczeń nie przeciążać stawów, ponieważ zbyt intensywna i wyczynowa aktywność fizyczna też im nie sprzyja⁸. Tym bardziej że naukowcy dowiedli, że sposób chrząstka ulega atrofii przy braku mechanicznej stymulacji. U chorych, którzy z powodu uszkodzenia rdzenia kręgowego nie mają normalnego obciążenia stawów, chrząstka staje się cieńsza niż u osób z chorobą zwyrodnieniową stawów⁹. Trening aerobowy o niewielkim natężeniu (spacery, jazda na rowerze, pływanie lub inne ćwiczenia w wodzie) zalecany jest cierpiącym z powodu choroby zwyrodnieniowej stawów¹⁰.

Rola terapii ruchowej była przedmiotem przeglądu systematycznego, w którym stwierdzono, że istnieją dowody na korzystne efekty jej stosowania u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego¹¹. Większość schematów wzmacniających zaleca się rozpoczynać od ćwiczeń izometrycznych, a następnie przechodzić do izotonicznych ćwiczeń oporowych.

3. Zioła na zapalenie stawów

Istnieje całkiem sporo leków ziołowych, które w badaniach dają obiecujące rezultaty w leczeniu chorób stawów.

• Wawrzyn szlachetny (Laurus nobilis) ze względu na działanie przeciwzapalne ta przyprawa jest powszechnie stosowana w leczeniu bólu mięśni i stawów. Liście laurowe mają zdolność do hamowania denaturacji białek, która jest dobrze udokumentowaną przyczyną stanów zapalnych¹². Również olejek eteryczny pozyskany z wawrzynu ma działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne porównywalne z referencyjnymi środkami przeciwbólowymi i niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi: morfiną i piroksykamem¹³.
• Kurkuma (Curcuma longa), od dawna używana jest w ajurwedzie w leczeniu zapalenia stawów ze względu na zdolność powstrzymywania procesów niszczenia chrząstek i zmniejszanie stanu zapalnego¹⁴. Ogółem w ponad 50 badaniach klinicznych wykazano silne właściwości przeciwzapalne zawartej w niej kurkuminy.
• Dzika róża (Rosa canina) - Udowodniono, że proszek z owoców tego krzewu łagodzi objawy choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych i biodrowych, takie jak ból, sztywność i ograniczenia ruchowe, jak również zmniejsza ogólną intensywność objawów¹⁵.
• Imbir (Zingiber officinale) ma właściwości zbliżone do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), m.in. zdolność zakłócania ścieżki prowadzącej do przewlekłych stanów zapalnych¹⁶.
• Kadzidłowiec indyjski (Boswellia serrata) - Oparty na nim preparat ziołowy testowano w kilku badaniach z podwójnie ślepą próbą na pacjentach z chorobą zwyrodnieniową stawów, uzyskując znaczące zmniejszenie bólu i poprawę mobilności¹⁷. Naukowcy wykazali, że pacjenci, którzy na 12 tygodni dołączyli go do swej standardowej farmakoterapii, byli w stanie znacznie wydłużyć dystans pokonywany na bieżni treningowej, jak również rzadziej korzystali z leków i opieki medycznej¹⁸.
• Konopie siewne (Cannabis sativa) - Zawarty w nich kannabidiol (CBD) łagodzi stany zapalne i ból bez skutków ubocznych, ale CBD jest hydrofobowe i ma słabą biodostępność po podaniu doustnym. W związku z tym uczeni postanowili podawać go przez skórę. Już po 4 dniach transdermalny żel CBD znacznie zmniejszył obrzęk stawów, ból oraz naciekanie komórek odpornościowych i pogrubienie błony maziowej w sposób zależny od dawki¹⁹.
• Papryka kajeńska (Capsicum annuum) - Kapsaicyna uzyskiwana z suszonych ostrych papryczek znosi ból poprzez ograniczanie w organizmie ilości substancji P – chemicznego składnika komórek nerwowych, przekazujących sygnały bólowe do mózgu. W jednym z badań plastry z kapsaicyną okazały się znacznie skuteczniejsze niż placebo u pacjentów z przewlekłym bólem pleców²⁰. Badania wykazały również, że ta metoda zmniejsza nawet do 40% ból i tkliwość u osób cierpiących na chorobę zwyrodnieniową stawów rąk²¹.

4. Akupunktura na zapalenie stawów

Tradycyjna medycyna chińska uważa, że przyczyną chorób są blokady lub nadmierne ilości energii chi w określonych punktach i narządach organizmu. Można je zrównoważyć poprzez wkłuwanie niezwykle cienkich igieł w punkty akupunkturowe. Ze względu na sprawdzone działanie przeciwbólowe akupunktura znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu artretyzmu. Spektakularne rezultaty uzyskali skandynawscy lekarze u pacjentów z tak ciężkim zwyrodnieniem stawów, że kwalifikowano ich do zabiegu chirurgicznego. Wystarczył zaledwie miesiąc, by złagodzić ból aż o 80%, co było wielkim zaskoczeniem ze względu na stopień zaawansowania przypadków²².

Wibroterapia pobudza receptory czucia głębokiego i wywiera wpływ bezpośrednio na układ nerwowy, co likwiduje odczuwanie bólu

Niektórzy akupunkturzyści nakładają jad pszczeli na końcówki igieł przed wkłuciem ich w ciało. Eksperymenty prowadzone na cierpiących na artretyzm szczurach laboratoryjnych potwierdziły skuteczność tego podejścia w łagodzeniu bólu i zmniejszaniu obrzęków stawów. U pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego stosowanie akupunktury z jadem pszczelim przez 4 tygodnie okazało się bardziej skuteczne w zmniejszaniu bólu niż tradycyjna akupunktura igłowa²³.

Inne badania sugerują, że akupunktura może również pomagać pacjentom cierpiącym na bóle barków, dysfunkcję stawu skroniowo-żuchwowego, chorobę zwyrodnieniową stawów kolanowych, łokieć tenisisty oraz i inne bolesne schorzenia, związane ze stanem zapalnym stawów²⁴.

5. Wibroterapia w walce z bólem przy zapaleniu stawów

W latach 40. ubiegłego wieku stwierdzono, że masaż wibracyjny o częstotliwości 50-60 Hz łagodzi ból w miejscu, gdzie dolegliwości są najsilniej odczuwane. Kolejne doświadczenia pokazały, że terapia wibracjami podnosi u pacjentów próg odczuwania bólu²⁵. Potwierdzają to badania przeprowadzone w 2015 r. na University of Quebec w Montrealu (UQAM), dzięki którym naukowcy dowiedli, że wibracje w zakresie od 20 do 230 Hz są w stanie zmniejszyć wrażliwość na ból²⁶.

Jak się okazuje, wibroterapia pobudza receptory czucia głębokiego i wywiera wpływ bezpośrednio na układ nerwowy, co likwiduje odczuwanie bólu. Ta metoda wiąże się również z innymi korzyściami dla organizmu. Otóż jedną z reakcji na długotrwały stres oraz ból jest napięcie mięśni całego ciała, szykujące nas do walki z zagrożeniem, ale też intensyfikujące odczuwanie bólu. Wibroterapia przynosi ulgę przez relaksację napiętych mięśni i ścięgien. Rozluźnienie sprzyja psychicznemu odprężeniu pacjenta, który wtedy lepiej znosi ból.

Badacze z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi dowiedli, że terapia z wykorzystaniem drgań okazała się skuteczna w przypadku pacjentów z dolegliwościami kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym. U chorych stosujących tę technikę odnotowano zmniejszenie intensywności bólu ostrego o 88%, a chronicznego o 50%. Ponadto dzięki wibroterapii ograniczyli oni przyjmowanie środków przeciwbólowych (odpowiednio o 87 i 55%). Zauważono również znaczną poprawę w zakresie aktywność ruchowej i wykonywania codziennych czynności²⁷.