Mikroplastik jest niebezpieczny dla naszego zdrowia. Czy można go unikać?

Kiedy historycy spoglądają wstecz, równie dobrze mogą nazwać obecną cywilizację erą plastiku. Od lat 50. XX w. narody świata wyprodukowały ponad 9 mld ton plastiku. Oczekuje się, że do 2025 r. roczna światowa produkcja tworzyw sztucznych osiągnie 500 mln ton¹.

Problematyczne są nie tylko nieestetyczne plastikowe torby, butelki, sieci rybackie, grzebienie, jednorazowe maszynki do golenia, niedopałki papierosów, maseczki na twarz i nitko-wykałaczki dentystyczne.

Tworzywa sztuczne nie ulegają łatwo rozkładowi, ponieważ są wykonane z ropy naftowej zawierającej propylen – substancję chemiczną, która po rafinacji do plastiku tworzy w nim łańcuchy cząsteczek zwanych polimerami.

Mikroorganizmy glebowe i wodne nie rozpoznają spajających je wiązań i dlatego nie mogą ich rozbić, tak jak ma to miejsce w przypadku materiałów organicznych.

Ale na co „rozpada się” plastikowa torba lub maszynka do golenia? Może rozkładać się na cząstki mikroplastiku, które mają mniej niż 5 mm długości i są wyraźnie widoczne, lub nanoplastiku – o wielkości mniejszej niż jedna milionowa metra (0,000001 m), których nie można zobaczyć nawet pod zwykłym mikroskopem. Te maleńkie cząsteczki plastiku składają się z polimerów i innych substancji chemicznych dodawanych w procesie produkcyjnym. Mikroplastik przyciąga i wiąże także inne zanieczyszczenia przemysłowe, w tym metale ciężkie i barwniki⁴.

Jakie są źródła mikroplastiku?

Mikroplastik dzieli się na 2 kategorie: pierwotny i wtórny. Pierwotny jest celowo wytwarzany do wykorzystania w produktach konsumenckich, takich jak farmaceutyki, kosmetyki i środki owadobójcze. Wtórny mikroplastik powstaje, gdy większe tworzywa sztuczne rozkładają się w wyniku recyklingu i utylizacji odpadów oraz pod wpływem ekspozycji na działanie promieni UV, deszczu i innych warunków pogodowych.

Podczas produkcji i transportu wyrobów z plastiku do środowiska uwalniane są mikro- i nanocząstki tworzyw sztucznych, które trafiają do powietrza i ścieków. Niestety systemy filtracyjne instalowane w nowoczesnych oczyszczalniach ścieków nie są przystosowane do odfiltrowywania ich z wody przed jej ponownym wypuszczeniem do środowiska.

Współczesne praktyki rolnicze w ogromnym stopniu przyczyniają się do obciążenia mikroplastikowymi zanieczyszczeniami. Komercyjni hodowcy często pokrywają np. ogromne połacie ziemi plastikową powłoką, aby ograniczyć wzrost chwastów i traw w sadach oraz wokół upraw warzyw i owoców.

Uwalnia ona mikroplastik do wód gruntowych. Uwalniają go również plastikowe rury irygacyjne. Granulki nawozów sztucznych są powlekane mikroplastikiem, aby zapewnić wolniejsze uwalnianie substancji chemicznych do gleby. Tworzywa te stosowane są także jako środki barwiące i przeciwzbrylające.

Przemysłowe osady z zakładów utylizacji odpadów górniczych, wykorzystywane jako nawóz w rolnictwie, zawierają cząsteczki mikroplastiku, które przedostają się do wód gruntowych i unoszą w powietrzu wraz z wiatrem.

Nawet biliony nanocząsteczek plastiku trafiają do kanalizacji, jeśli stale korzysta się z gorącej wody do mycia plastikowych toreb i butelek w celu ich ponownego wykorzystania w domu⁵.

Oprócz wszystkich używanych opakowań i pojemników na żywność innymi źródłami mikroplastiku w domach są środki czyszczące, farby, kleje, podłogi i meble. Nawet urządzenia elektroniczne i przewody elektryczne uwalniają do powietrza jego toksyczne cząsteczki.

Inną formą mikroplastiku pierwotnego są mikrogranulki – maleńkie kawałki plastiku, które producenci dodają do peelingów, płynów do mycia ciała, past do zębów i innych produktów do higieny osobistej, aby nadać im siłę czyszczącą.

Mikrogranulki o średnicy ok. 1 mikrometra są zdecydowanie za małe, aby je zobaczyć. Badania pokazują, że przy każdym użyciu peelingu złuszczającego można uwolnić do wody od 4,5 do 94,5 tys. mikrogranulek plastiku. W przypadku jednorazowego mycia zębów problematyczną pastą jest to ok. 4 tys. Wiele z tych mikrogranulek zostaje połkniętych⁴.

Jak mikroplastik wpływa na zdrowie?

Mikroplastik jest wszechobecny – znajduje się spoiwach i klejach, artykułach biurowych, wnętrzach samochodów i oponach, sztucznej skórze, barwnikach, zabawkach i farbach drogowych.

Mikro- i nanoplastik mogą być połykane, wdychane i wchłaniane przez skórę¹¹. Nawet w minimalnych dawkach są toksyczne zarówno dla ludzi, jak i zwierząt, ponieważ uszkadzają funkcje komórek, zaburzają odpowiedź układu odpornościowego oraz wywołują stres oksydacyjny i mutacje genetyczne.

Mikro- i nanoplastik pochłaniają oraz wiążą inne szkodliwe substancje chemiczne powszechnie stosowane w produkcji tworzyw sztucznych, takie jak bisfenole i ftalany, dioksyny, polibromowane etery difenylowe, związki perfluorowane, metale ciężkie, polichlorowane etery difenylowe i zanieczyszczenia organiczne. Następnie niosą je ze sobą, gdy dostają się do organizmu¹². Skutki towarzyszących mikro- i nanoplastikowi substancji chemicznych są przytłaczająco negatywne.

• Bisfenole i ftalany to znane czynniki zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego i negatywnie wpływające na produkcję hormonów, czynności tarczycy oraz układ rozrodczy. W efekcie są przyczyną niepłodności, jak również chorób autoimmunologicznych i metabolicznych¹³.
• Dioksyny to znana przyczyna chorób układu krążenia¹⁴.
• Polibromowane etery difenylowe mogą gromadzić się w organizmie i powodować nowotwory, zaburzenia równowagi hormonów tarczycy oraz problemy neurorozwojowe¹⁵.
• Związki perfluorowane zaburzają pracę układu odpornościowego, tarczycy i wątroby. Powodują rozregulowanie gospodarki lipidowej i insulinowej, choroby nerek oraz nowotwory¹⁶.
• Metale ciężkie powodują uszkodzenia DNA i nowotwory. Zakłócają także procesy naturalnego wzrostu oraz śmierci komórek¹⁷.
• Polichlorowane bifenyle gromadzą się w tkance tłuszczowej. Są powiązane z zaburzeniami pracy wątroby i serca, cukrzycą typu 2, chorobami zapalnymi, problemami endokrynologicznymi i być może rakiem¹⁸.

Narażenie na mikroplastik w łonie matki i po urodzeniu jest czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń ze spektrum autyzmu²². Nagromadzenie mikro- i nanoplastiku powoduje stres oksydacyjny, który może prowadzić do nieprawidłowości mózgu i różnych zmian w zachowaniu²³.

Badanie wpływu mikroplastiku na mózg wykazało, że po 3 tygodniach narażenia nań w wodzie pitnej zaczął się on gromadzić w każdym narządzie, łącznie z mózgiem, co wywoływało u myszy objawy przypominające demencję²⁴.

Mikroplastik zakłóca działanie receptorów hormonów i gruczołów. Ma to negatywny wpływ na przysadkę mózgową, tarczycę, podwzgórze i nadnercza, a także jądra i jajniki¹².

To działanie zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego łączy mikro- i nanoplastik z obecną eksplozją otyłości w krajach zachodnich, zwłaszcza w USA. W badaniach uznano mikroplastik za „gen otyłości”, ponieważ uważa się, że – wskutek narażenia w okresie prenatalnym lub na wczesnym etapie życia – niszczy naturalne mechanizmy kontroli masy ciała w organizmie²⁵.

Produkty zwierające mikroplastik

Niestety mikroplastik jest obecny niemal we wszystkim, czego używamy, i w każdym miejscu, w którym przebywamy na co dzień. Oto niektóre z jego najgorszych nośników.

Produkty do domu i pielęgnacji ciała

Głównymi źródłami mikroplastiku pierwotnego (komercyjnych produktów wykorzystujących mikroplastik) w domu są detergenty, kosmetyki, produkty do higieny osobistej, farmaceutyki i środki owadobójcze. Chociaż w USA ustawa o wodzie wolnej od mikrogranulek z 2015 r. zakazuje produkcji zawierających je „kosmetyków do spłukiwania”, prawo nie zaczyna poważnie podchodzić do tego problemu.

Przeciętny złuszczający żel pod prysznic zawiera tyle plastiku w postaci mikrogranulek, ile jest go w jego plastikowym opakowaniu. Stwierdzono, że niektóre komercyjne marki detergentów uwalniają 2,5 mln mikrogranulek na ładunek prania.

Odkryto, że nawet organiczne detergenty zawierają mikroplastik, chociaż w mniejszych ilościach26. Płyny i proszki do mycia naczyń również uwalniają jego cząsteczki – im dłuższy cykl zmywania i im gorętsza woda, tym będzie ich więcej²⁷. Mikroplastik stosuje się jako spoiwo chemicznych dodatków w kosmetykach, szamponach, kremach i pudrach do twarzy, co ma na celu zwiększenie ich wodoodporności. Pokrywa on włosy i skórę, dzięki czemu są miękkie i gładkie w dotyku.

Akrylany/C10-30 i krospolimer akrylanu alkilu to syntetyczne polimery stosowane jako substancje poprawiające konsystencję, emulgatory oraz środki powlekające i zagęszczające. Tego rodzaju mikroplastik można znaleźć przede wszystkim w następujących produktach, takich jak:

• tusz do rzęs,
• szminka i błyszczyk do ust,
• podkład do twarzy,
• rozświetlacz,
• puder do twarzy,
• żel antybakteryjny,
• sztuczne rzęsy,
• szczoteczki do zębów,
• pasta do zębów,
• środki do mycia twarzy i rąk,
• produkty do golenia,
• krem z filtrem przeciwsłonecznym.

Listę ponad 500 składników mikroplastiku powszechnie stosowanych w produktach do higieny osobistej można znaleźć na stronie internetowej: beatthemicrobead.org/guide-to-microplastics.

Leki

Aby zapewnić szybsze i skuteczniejsze dostarczanie leków, w wielu preparatach leczniczych często stosuje się cząstki tworzyw sztucznych i polimery jako stabilizatory i wzmacniacze. Chociaż obowiązują obecnie zasady dotyczące etykietowania i zgłaszania obecności dodawanego do farmaceutyków mikroplastiku, nie ma przepisów zakazujących ich wykorzystywania.

Źródła pokarmowe

Plastikowe opakowania są niewątpliwie największym winowajcą, jeśli chodzi o przedostawanie się mikroplastiku do zasobów żywności. Jednakże jest on powszechny w komercyjnych paszach dla zwierząt gospodarskich (wiele worków na paszę jest plastikowych), a obecnie wykrywa się go we krwi żywego inwentarza oraz w mleku trafiającym do łańcucha pokarmowego, a następnie do człowieka.

Redukcja ekspozycji na mikroplastik

Oprócz przeprowadzki na odległą farmę w Patagonii lub do najdalszych zakątków Mongolii i hodowli własnej żywności poniższe kroki to najlepsze działania, jakie może podjąć każdy, aby zminimalizować narażenie na toksyczny mikroplastik w codziennym życiu.

Żywność

• Załóż własny ogród warzywny na swoim podwórku.
• Używaj filtrowanej wody z kranu.
• Wyeliminuj plastikowe pojemniki na żywność – do użytku domowego korzystaj wyłącznie ze szklanych.
• Nie kupuj żywności zapakowanej w folię lub plastikowe pojemniki.
• Nigdy nie podgrzewaj ani nie wkładaj do kuchenki mikrofalowej żywności w plastiku.

• Ogranicz spożycie owoców morza.
• Kupuj lokalny miód.
• Unikaj soli morskiej.
• Używaj herbaty liściastej zamiast tej w torebkach. Wiele dostępnych na rynku torebek z herbatą zawiera plastik.
• Unikaj konserw i napojów w puszkach. W epoksydowych powłokach puszek zastosowano BPA i PVC.
• Przestań żuć gumę. Podstawą dostępnej na rynku gumy do żucia jest mieszanka różnych tworzyw sztucznych, w tym polietylenu, syntetycznych barwników i chemicznych aromatów.
• Kupuj mleko i śmietanę w szklanych butelkach. Większość „papierowych” kartonów ma powłokę z tworzywa sztucznego.
• Unikaj żywności w kartonach zapewniających trwałość podczas przechowywania. Składają się one średnio w 74% z papieru, w 22% z tworzywa sztucznego i w 4% z aluminium.
• Unikaj dostępnych na rynku tanich „suplementów diety” i napojów sportowych. Wiele z nich zawiera estrogenne substancje zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego.
• Unikaj zestawów do dostarczania posiłków, które zawierają dużo plastikowych opakowań (większość z nich!).

Produkty do pielęgnacji ciała

• Sprawdzaj etykiety i kupuj produkty organiczne z prostymi i naturalnymi składnikami w przyjaznych środowisku opakowaniach.
• Szukaj marek z logo „Zero Plastic Inside” („Nie zawiera plastiku”) organizacji Plastic Soup Foundation.
• Stosuj naturalne środki złuszczające, takie jak peelingi cukrowe lub piaskowe.
• Wyeliminuj sztuczne substancje zapachowe
• Odzież, pościel, meble
• Przestań używać materiałów syntetycznych.

• Jeśli kupujesz polar i inną odzież syntetyczną, postaw na wysoką jakość. Dobrej jakości polar gubi mniej włókien.
• Używaj ekolistków piorących zamiast mydeł do prania w plastikowych butelkach.
• Czytaj etykiety i unikaj detergentów zawierających tworzywa sztuczne.
• Używaj pralki ładowanej od przodu zamiast od góry. Maszyny ładowane od góry bardziej dynamicznie wirują i powodują większe uszkodzenia włókien.
• Pierz w zimnej wodzie. Pranie w gorącej powoduje uwalnianie większych ilości mikroplastiku z odzieży.
• Unikaj kul piorących, które powodują większe uszkodzenia włókien w cyklu prania.
• Spróbuj użyć worka na pranie Guppyfriend (en.guppyfriend.com lub guppyfriend.us) lub kuli Cora Ball (coraball.com), aby usunąć mikroplastik z prania.
• Rzadziej pierz ubrania, zwłaszcza te z tworzyw sztucznych.
• Używaj pieluch wielorazowych. Artykuły jednorazowe to głównie tworzywa sztuczne.

Inne działania

• Często odkurzaj i ścieraj kurze.
• Unikaj dotykania „papierowych” paragonów w sklepach – większość z nich zawiera duże ilości BPA, który wchłania się przez skórę.
• Na zakupach korzystaj z toreb wielokrotnego użytku z naturalnych włókien.
• Wyeliminuj plastikowe słomki.
• Nie używaj plastikowych naczyń ani przyborów kuchennych.
• Kup staromodną metalową maszynkę do golenia i samodzielnie wymieniaj ostrza.
• Kupuj kubki i bidony wielokrotnego użytku wykonane z ceramiki, szkła lub stali nierdzewnej.
• Zamiast jednorazowych plastikowych zapalniczek używaj zapałek lub metalowej zapalniczki wielokrotnego użytku.

Odtruwanie z mikroplastiku

Jednym z najbardziej bezpośrednich sposobów na stwierdzenie zatrucia mikroplastikiem jest poddanie się odpowiednim testom. Profil GPL-TOX firmy Mosaic Diagnostics (mosaicdx.com) to badanie moczu, które wykrywa 173 toksyny środowiskowe, w tym wiele tworzyw sztucznych i substancji chemicznych, z którymi się wiążą.

Jeśli test wykaże wysoki poziom mikroplastiku w organizmie lub jeśli sądzisz, że może tak być, poprawa diety jest pierwszym krokiem na drodze do lepszego stanu zdrowia. Można podjąć także inne działania.

Odtruwająca dieta

• Wybieraj nieprzetworzoną żywność organiczną.
• Spożywaj dużo warzyw kapustnych i krzyżowych: brokułów, kapusty, jarmużu, kalafiora, brukselki, kapusty pastewnej, rukoli, rzepy, brukwi i rzodkiewki.
• Szparagi, ananas, czerwone winogrona i cytrusy również wspomagają detoksykację.

• Jedz posiłki bogate w błonnik, w tym dużo zielonych sałatek.
• Do sałatek używaj organicznego niefiltrowanego octu jabłkowego.
• Czarna herbata zmniejsza toksyczność BPA. Pij liściastą.
• Jagody acai i inne są bogate w przeciwutleniacze. Wypróbuj borówkę brusznicę, czarne maliny, czarny bez, agrest i dzikie czarne jagody.
• Z drugiej strony unikaj rafinowanych cukrów i mąk oraz wszelkiej przetworzonej żywności, która sprzyja mikroorganizmom żywiącym się cukrami prostymi, tworzywami sztucznymi, metalami ciężkimi i innymi toksynami.

Protokoły detoksykacji Nie ma badań wskazujących na to, że powszechne protokoły detoksykacji, takie jak stosowanie substancji oczyszczających jelita, np. glinki bentonitowej i spożywczej ziemi okrzemkowej, w celu wyprowadzenia toksyn z jelit, będą skuteczne w przypadku mikroplastiku. Logiczne jest jednak to, że zdrowe oczyszczenie jelit również pomoże pozbyć się go z organizmu.

Sauny dalekiej podczerwieni Ponieważ mikroplastik może przedostać się do organizmu przez skórę, może go również tą drogą opuścić. Ciepło z saun – zwłaszcza tych na podczerwień – rozszerza naczynia włosowate i krwionośne, co zwiększa przepływ krwi i wyprowadza uwalniane przez komórki toksyny z organizmu wraz z potem. Według ekspertki w dziedzinie medycyny funkcjonalnej dr Sarah Myhill 50 sesji w saunie dalekiej podczerwieni zmniejszy obciążenie toksynami mniej więcej o połowę²⁹.