Fitoterapia - zioła i przyprawy w leczeniu nowotworów

Fitoterapia w leczeniu nowotworów

Utarło się, że stosowanie fitote­rapii utrudnione bywa przez brak danych dotyczących źró­deł autentycznych leczniczych materiałów roślinnych, weryfikacji gatunku, zbyt małą ilość upraw z wyko­rzystaniem protokołów dobrej praktyki rolniczej oraz brak ustandaryzowanych metod i technologii ekstrakcji roślin lub przygotowania mieszanek. Problemów nastręczają też bardzo złożone spersona­lizowane recepty lub preparaty do sto­sowania niektórych tradycyjnych leków (np. w medycynie chińskiej). Ponadto spora część prac naukowych nie spełnia rygorystycznych wymagań, procedur i protokołów potrzebnych do opracowa­nia leków. Jednak pomimo tych wszyst­kich trudności onkolodzy coraz częściej sięgają po zasoby matki natury.

Jednym z powodów tego stanu rzeczy jest fakt, że leki antynowotworowe często celują w pojedynczy gen lub szlak wewnątrz komórki rakowej, co znaczy, że docie­rają do guza tylko w jeden konkretny sposób. Tymczasem rak to skompliko­wana choroba, o wielowarstwowym podłożu, w której postęp zaangażo­wanych jest wiele genów i szlaków, zatem, aby go pokonać, potrzebne jest podejście wielokierunkowe. Dlatego medycy coraz częściej przyglądają się związkom pochodzenia roślinnego, które mają zdolność do kontrolowa­nia wielu ścieżek jednocześnie.

Atak na nowotwór przeprowadzony z kilku kierunków jednocześnie zmniejsza jego zdolność rozwoju i przetrwania. Nic więc dziwnego, że rośnie liczba badań klinicznych, które wykazały korzystny wpływ preparatów zioło­wych – stosowanych w połączeniu z konwencjonalnymi lekami – na przeżycie, modulację immunolo­giczną i jakość życia chorych.

Ziołowe wsparcie terapii nowotworowej

Rak piersi

• Witamina A W randomizowanym kontrolowanym badaniu 2 972 pacjentek z inwazyj­nym lub nieinwazyjnym rakiem piersi otrzymywało 200 mg preparatu wita­miny A (Fenretynid) dziennie lub nie otrzymywało żadnej terapii. Po 97 mie­siącach od leczenia zaobserwowano istotne zmniejszenie częstości nawro­tów miejscowego raka piersi u kobiet przed menopauzą. Nie wykazano jednak istotnej różnicy w przerzutach ani całkowitym czasie przeżycia¹.
• Zupa miso Fitoestrogeny dzielą się na rozpusz­czalne w wodzie izoflawony i ligna­ny lipofilowe. Izoflawony występują w dużych ilościach w ziarnach soi, a lignany znajdziemy w siemieniu lnia­nym, pszenicy, owocach i warzywach². Uczeni z Tokio zauważyli, że spożycie zupy miso oraz izoflawonów niepo­chodzących z produktów sojowych było odwrotnie proporcjonalne do ry­zyka zachorowania na raka piersi³.
• Przeciwzapalna kurkumina Z kolei w 6 innych badaniach wykaza­no, że zioła stosowane w tradycyjnej medycynie chińskiej bogate w alkalo­idy, kumaryny, flawonoidy, polifenole, terpenoidy, chinony oraz pochodne artemizyny (artemizyniny) wykazują silną aktywność przeciwnowotworową. Niestety mechanizmy ich działania wciąż nie są znane. Jednak możemy mówić o pewnym postępie – niektóre z występujących w ziołach fitochemika­liów, takich jak kurkumina i artemizyna, zostały już całkiem dobrze poznane i w licznych badaniach udowodniono ich skuteczność w walce z rakiem.

Wielu ekspertów przyznaje, iż nowo­twór jest chorobą wynikającą z przewle­kłego (chronicznego) zapalenia. Stan taki zwykle nie daje objawów, jednak to nie znaczy, że nie wyrządza szkód. Dr Ajay Goel nazywa go wręcz cichym zabójcą, gdyż powoduje on powsta­wanie cukrzycy, choroby Alzheimera i wielu innych schorzeń uznawanych za związane z wiekiem. Poza ty zaburza działanie systemu immunologicznego, prowadząc do uszkodzenia komó­rek, co pozwala na niekontrolowaną ich reprodukcję i rozwój nowotworu. Zatem zawarte w ziołach substancje czynne o działaniu przeciwzapal­nym mogą być na wagę złota w pro­filaktyce nowotworów i nie tylko.

• Kurkumina pozyskiwana z kłącza ostryżu długiego, popularnie nazywane­go kurkumą, jest zarówno doskonałym środkiem profilaktycznym, jak i jednym z najskuteczniejszych narzędzi, jakie posiadamy wspomagających lecze­nie nowotworów. Hinduscy badacze zwracają uwagę na fakt, że wskaźnik zachorowań na raka jest w Indiach bardzo niski (1 na 12 tys. osób) w po­równaniu do krajów zachodnich, gdzie, wskaźnik ten jest 30 razy wyższy! Ich zdaniem wynika to z faktu, że Hin­dusi kilka razy dziennie spożywają potrawy doprawione kurkumą, a więc zawierające kurkuminę. Związek ten hamuje szlaki stanu zapalnego związa­ne z COX 2 i NF-kB oraz usuwa wolne rodniki przyczyniające się do wzrostu kwasu arachidonowego – hormonu na­zywanego „matką zapalenia”.

Ponadto kontroluje produkcję cytokin – białek, które służą jako molekularni posłańcy między komórkami. Gdy powstaje zbyt wiele prozapalnych cytokin, konse­kwencją jest przewlekły stan zapalny. Dodatkowo kurkumina spowalnia produkcję enzymów, takich jak kinazy białkowe, które nasilają zapalenie⁴.

Ponadto związek ten pomaga kontro­lować ekspresję genów – m.in. usypia te odpowiedzialne za wywołanie raka, a reaktywuje geny hamujące rozrost guza. Przy okazji wywołuje apoptozę komórek rakowych oraz blokuje procesy angiogenezy tkanek nowotworowych⁵. Zwieńczenie tej listy stanowią bada­nia, które wykazały, że kurkumina pod­nosi skuteczność chemioterapeutyków (w tym paklitakselu i 5-FU), otwiera im drogę do komórek rakowych, a przy tym chroni zdrowe narządy⁶, szczegól­nie wątrobę, nerki, serce i śluzówkę jamy ustnej przed toksycznymi skut­kami chemioterapii i naświetlań⁷.

• Artemizyniny Związki te wykazują silne działa­nie terapeutyczne przeciwko wielu typom nowotworów, w tym rakowi piersi. Zdaniem badaczy zawdzię­czają to specyficznej strukturze na­zywanej mostkiem nadtlenkowym. Okazuje się, że – podobnie jak kurkumina – artemizyniny działają na komórki rakowe różnymi droga­mi, takimi jak indukowanie apoptozy i ferroptozy poprzez wytwarzanie reaktywnych form tlenu, a także in­dukcję autofagii i apoptozy oraz za­trzymanie cyklu komórkowego⁸.

W komórkach raka piersi artesunat spowodował zatrzy­manie cyklu komórkowego fazy G2/M poprzez regulację autofagii. W ten sam sposób hamował proliferację komórek rakowych. Ponadto uwrażliwił komórki raka piersi na che­mioterapię epirubicyną. W rezultacie artesunat został uzna­ny za kandydata terapeutycznego w leczeniu raka piersi⁹. Niestety, jak piszą autorzy przeglądu opublikowanego w grudniu 2021 r. na łamach Frontiers in Pharmacology: „choć większość badań wykazała skuteczność przeciwno­wotworową artemizynin in vitro i in vivo, do tej pory prze­prowadzono ograniczone badania kliniczne na ludziach”.

Rak prostaty

Nałogowi palacze, powinni rozważyć codzienne przyjmo­wanie 100 j.m. witaminy E. Zdaniem uczonych z Harvardu powoduje ono zmniejszenie ryzyka śmiertelnego lub za­awansowanego raka prostaty o 56% w porównaniu z oso­bami palącymi, lecz niestosującymi tej witaminy¹⁰.

• Więcej sosu pomidorowego! Stosowanie ziół leczniczych i ekstraktów ziołowych zawie­rających liczne związki polifenolowe może przyczynić się do mniejszej częstości występowania raka gruczołu krokowego. Związek między zmniejszonym ryzykiem raka prostaty a spo­życiem produktów pomidorowych doprowadził do szczególne­go skupienia uwagi na zastosowaniu i działaniu likopenu¹¹. Ze­spół akademików z Chicago oceniał oksydacyjne uszkodzenia DNA tkanek prostaty. Badacze zauwa­żyli, że ryzyko raka prostaty jest niższe u mężczyzn, którzy zgłaszają większe spożycie produktów z pomidorów za­wierających wysoki poziom likopenu. 32 pacjentom z miejscowym gruczola­korakiem prostaty, którzy czekali na za­planowaną radykalną prostatektomię, przez 3 tygodnie serwowali dania z ma­karonu na bazie sosu pomidorowego (30 mg likopenu dziennie). Okazało się, że po interwencji dietetycznej stężenie likopenu w prostacie i w surowicy wzro­sły w porównaniu z poziomami przed leczeniem, natomiast uszkodzenia ok­sydacyjne zmniejszyły się, znacznie też obniżył się poziom PSA w surowicy¹².

• Tarczyca bajkalska (Scutellaria baicalensis) Ta roślina z rodziny jasnotowatych zawiera bardzo wysokie poziomy bajkaliny, glikozydu flawonowego, który hamuje enzymatyczną syntezę eikozanoidów, będących ważnymi mediatorami stanu zapalnego i pro­liferacji komórek guza prostaty¹³.
  Bajkalina upośledza też proliferację niezależnych od androgenów komórek raka prostaty PC-3 i DU145 oraz wywo­łuje apoptozę. Co więcej, w klinicznie osiągalnych stężeniach drastycznie hamuje ekspresję swoistego receptora androgenowego w raku prostaty¹⁴.

Pisząc o tarczycy bajkalskiej, nale­ży wspomnieć o ekstrakcie ziołowym PC-SPES, który 30 lat temu był polecany jako preparat dbający o „zdrowie pro­staty”. W jego skład prócz tarczycy baj­kalskiej wchodziły, ekstrakty z lukrecji uralskiej, palmy sabałowej, chryzantemy wielokwiatowej, urzetu barwier­skiego, reishi, żeń­-szenia fałszywego i Rabdosia rubescens. Zostały one wybrane na podstawie ich zastosowania w chińskiej terapii problemów z układem moczowym lub ich skuteczność przeciwnowotworową wobec linii komórek nowotworowych¹⁵. Ponadto w serii badań klinicznych opisano efekty i mechanizmy działa­nia PC-SPES¹⁶. Chociaż terapeutyczne zastosowanie preparatu wydawało się obiecujące, to niestety został wycofa­ny z rynku, ponieważ niektóre partie testowych próbek były skażone.

• Genisteina Wykazano, że genisteina, dominujący izoflawon występujący w soi, hamuje tworzenie się komórek rakowych. Ma też właściwości prze­ciwutleniające i jest powszechnie znana jako fitoestro­gen, który celuje w szlak sygnałowy, w którym pośredniczą estrogeny i an­drogeny w procesach karcynogenezy. Ponadto stwierdzono, że genisteina jest silnym inhibitorem angiogenezy i przerzutów. Zarówno badania in vi­tro, jak i in vivo, wykazują, że związek ten jest obiecującym środkiem do che­moprewencji i/lub leczenia raka¹⁷.
• Wedelia chinensis Badacze z Tajwanu wykazali, że Wedelia chinensis – orientalne zioło lecznicze zawierające m.in. indolo-3-karbok­sylaldehyd, wedelolakton, luteolinę i apigeninę, jest zdolne do tłumienia aktywności androgenów. Ponadto do­ustne podawanie ekstraktu z niego hamowało nowotwory raka prostaty. Ich koledzy z tej samej placówki prze­testowali inny zestaw fitochemikaliów ekstrahowanych wedelii i dowiedli, że może jej nadawać silną i specyficzną bioaktywność przeciwzapalną. Dlatego Tajwańczycy są zdania, że badania nad zastosowaniem zioła w chemoprewencji lub jako leku uzupełniającego prze­ciwko rakowi prostaty u ludzi są uza­sadnione i należy je przeprowadzić¹⁸.

Na raka płuc

To jeden z najbardziej śmiercionośnych nowotworów. Niestety płuca są też częstym miejscem przerzutów nowo­tworów z innych tkanek organizmu. Standardowe schematy chemioterapii często mają ograniczone korzyści w za­kresie przeżycia z powodu ciężkiej toksyczności różnych leków przeciwno­wotworowych, takich jak gemcytabina, paklitaksel, docetaksel, etopozyd i winorelbina¹⁹. Jednak ostatnie donie­sienia sugerują, że leki ziołowe i zawarte w nich fitochemika­lia mogą stanowić atrakcyjną strategię leczenia raka płuc. Klinicznie odsetek pa­cjentów stosujących je jako środki wspomagające obok konwen­cjonalnego leczenia tego nowotworu (np. chemioterapii) wynosi aż 77%²⁰.

Zioła są stosowane głównie w celu zmniejszenia toksyczności terapii i objawów związanych z rakiem, bądź w podniesienia skuteczności leków przeciwnowotworowych. Australijczycy dokonali przeglądu badań klinicznych, w których w leczeniu raka płuc były stosowane takie rośliny ziołowe, jak:

• rozwar wielokwiatowy,
• morwa biała,
• morela pospolita,
• pachnotka bazylio­wata,
• podbiał pospolity,
• głodek żółty,
• stemona japonica
• wosk ze skórki owoców sumaka lakierodajnego.

Na podstawie zebranych dowodów uznali, że roślinne środki mogą wy­kazywać skuteczność w leczeniu raka płuc, a ich połączenie z chemioterapią lub radioterapią może być addytywne albo synergistyczne w kontrolowaniu tego nowotworu. Ponadto mogą zmniej­szać niektóre działania niepożądane związane z zastosowanym leczeniem. Uznali też, że leki ziołowe mogą być korzystne dla poprawy jakości życia i wydłużenia czasu przeżycia²¹.

• Złagodzenie skutków ubocznych W 2014 r. badano wpływ kurkuminy na stan pacjentów z rakiem jajnika, płuc, okrężnicy, wątroby, nerki i żołąd­ka. 80 chorych otrzymało 500 mg kur­kuminy jednocześnie z radioterapią. Czas trwania tego badania wynosił 60 dni. W grupie leczonej zarówno ra­dioterapią, jak i kurkuminą zmniejszyła się częstość występowania działań nie­pożądanych, takich jak zmiany skórne, owrzodzenia jamy ustnej i gardła, pro­blemy z połykaniem, nudności, wymio­ty, zmęczenie, osłabienie nudności, bie­gunki, zaparcia oraz utrata masy ciała²².

Na raka wątroby

W Chinach, Japonii i innych częściach Azji 3 zioła lecznicze są już używane jako oficjalne leki na raka wątrobowoko­mórkowego (HCC). Tamtejsi onkolodzy dowodzą, że związki ziołowe mogą wpływać na wszystkie fazy HCC, w tym inicjację, promocję i progresję²³.

• Zioła wątrobowe Wiele doniesień klinicznych wskazuje na terapeutyczne działanie jednego z tradycyjnych japońskich leków Sho saiko-to (TJ-9). To kombinacja 7 ziół tradycyjnie stosowanych w leczeniu chorób wątroby (m.in. imbiru, lukrecji, tarczycy bajkalskiej oraz dzwonko­wa kosmatego)²⁴. W długotermino­wym (5-letnim) randomizowanym badaniu kontrolowanym, pacjenci z dodatnim wynikiem na obecność antygenu powierzchniowego wirusa zapalenia wątroby typu B otrzymy­wali dawkę 7,5 g/dzień wodnego eks­traktu TJ-9 razem ze standardowym leczeniem interferonem. Po obserwacji stwierdzono, że u leczonych osób skumulowany rozwój raka wątrobo­wokomórkowego (HCC) był znacznie niższy niż w grupie kontrolnej, która nie otrzymywała Sho saiko-to²⁵.
  Niestety przeciwwskazaniem do za­żywania TJ-9 jest marskość wątroby lub ostrą niewydolność oddechowa, ponieważ u niektórych z tych pa­cjentów stwierdzono śródmiąższowe zapalenie płuc po podaniu leku²⁶.

Od tysiącleci, rośliny są stosowane jako lekarstwa i środki lecznicze w więk­szości kultur ludzkich. Jak dowodzi tego ten przegląd, medycyna konwen­cjonalna (a wraz z nią pacjenci) może wiele zyskać, korzystając z bogactwa empirycznych, ale niekompletnych da­nych z różnych zapisów i dokumentów zgromadzonych przez zielarzy i natu­roterapeutów z całego świata. W rośli­nach kryje się osobny świat aktywnych związków o licznych właściwościach prozdrowotnych. Wystarczy zakasać rękawy i pochylić się nad mikroskopem.