Dieta a alergie - jak żywienie wpływa na łagodzenie objawów?

Zachodnia dieta jest uznawana za środowiskowy czynnik ryzyka rozwoju tych chorób, podczas gdy dieta śródziemnomorska okazała się działać ochronnie. Dlatego też, ze względu na przeciwstawne skutki reakcji alergicznych, wywoływanych przez różne składniki pokarmowe, diety o różnym składzie odżywczym i różnych proporcjach określonych składników albo promują uczulenie i zaostrzają przebieg choroby, albo też chronią przed chorobami alergicznymi i łagodzą ich objawy. Rośnie zatem zainteresowanie badaniem związku między składnikami odżywczymi, ich metabolitami i tolerancją immunologiczną w stanach alergicznych. Artykuł jest skróconą i uproszczoną wersją publikacji naukowej.

Badania wykazały, że witaminy A, D i E, cynk i żelazo, błonnik pokarmowy, kwasy tłuszczowe i fitoskładniki odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu i wspomagają leczenie chorób alergicznych – tak działają metabolity wspomnianych składników odżywczych i metabolity mikroflory jelitowej.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie obecnego stanu wiedzy na temat wpływu diety i poszczególnych składników żywności na powstawanie alergii i jej przebieg oraz leczenie.

Jak dochodzi do rozwoju alergii?

Wszystkie choroby alergiczne wiążą się z wystąpieniem reakcji zapalnych, będących odpowiedzią na alergeny. Typowa reakcja alergiczna obejmuje fazę uczulenia, pamięci i fazę efektorową. Wśród alergenów środowiskowych wyróżnia się m.in. roztocza kurzu, grzyby, zwierzęta domowe i pyłki.

Podczas fazy uczulenia, alergeny przedostają się przez barierę nabłonkową, są wychwytywane przez komórki dendrytyczne (rodzaj białych krwinek, których zadaniem jest prezentowanie antygenów, czyli obcych organizmowi substancji, limfocytom, które z kolei decydują o dalszej odpowiedzi immunologicznej i prezentowane limfocytom T dziewiczym (czyli takim, które nie były jeszcze pobudzane przez antygeny)

Prowadzi to do wytworzenia specyficznych dla alergenu limfocytów Th2, które wytwarzają cytokiny. Komórki nabłonkowe wyczuwając zagrożenie także uwalniają cytokiny, które stymulują wytwarzanie wspomnianych limfocytów. Oprócz komórek nabłonkowych, również komórki zrębu mogą wyczuwać zmiany w poziomie metabolitów i wydzielać cytokiny.

Wysoki poziom dwóch z nich indukuje zmiany w limfocytach B, które zaczynają produkować duże ilości immunoglobuliny E (IgE). Immunoglobulina ta wiąże się poprzez receptory na powierzchni komórek tucznych i bazofilów (rodzaje białych krwinek). Na tym etapie powstaje pula limfocytów Th2 i B pamięci, specyficznych dla danego antygenu.

Podczas ostrej fazy efektorowej, spotkanie z alergenem wywołuje reakcję, prowadzącą do uwalniania mediatorów, w tym histaminy. Mediatory te oddziałują z czuciowymi komórkami nerwowymi, komórkami gruczołowymi i komórkami nabłonkowymi, generując objawy, takie jak świąd, kichanie, kaszel i biegunka.

W późniejszej fazie efektorowej następuje nagromadzenie powyższych mediatorów, uwalnianych przez komórki odpornościowe wraz z cytokinami wytwarzanymi m.in. przez limfocyty Th2, a także cytokinami pochodzącymi z komórek nabłonkowych. Przyczynia się to do utrzymania wysokiego poziomu IgE, swoistych dla danego antygenu i rekrutuje więcej białych krwinek do tkanki objętej stanem zapalnym, powodując jej uszkodzenie i przejście ostrego stanu zapalnego w stan przewlekły.

Najczęstsze rodzaje alergii

Alergiczny nieżyt nosa (ang. allergic rhinitis, AR) to stan zapalny błony śluzowej nosa, związany z odpowiedzią IgE-zależną od alergenów środowiskowych i charakteryzujący się świądem nosa, kichaniem, nieżytem i przekrwieniem błony śluzowej nosa.

AR często współwystępuje z astmą i zapaleniem spojówek. Jest to jeden z najczęstszych przewlekłych stanów zapalnych i globalny problem zdrowotny, dotykający ponad 500 milionów ludzi na całym świecie.

W Europie częstość występowania AR w niektórych krajach europejskich może sięgać nawet 50% populacji. Chociaż alergiczny nieżyt nosa nie zagraża życiu, to pogarsza jego jakość, obniża wydajność pracy i jakość snu, a zatem może powodować znaczne koszty ekonomiczne. Wiele badań epidemiologicznych i klinicznych potwierdziło rolę diety i odżywiania w etiologii, zapobieganiu i leczeniu alergicznego nieżytu nosa.

Astma alergiczna jest najczęstszą chorobą zapalną płuc, której towarzyszą objawy oddechowe, takie jak świszczący oddech, duszność, ucisk w klatce piersiowej i kaszel oraz nadreaktywność dróg oddechowych na wdychane alergeny. Częstość występowania astmy w krajach zachodnich ustabilizowała się na poziomie 10% w ostatnich dziesięcioleciach.

W przeciwieństwie do tego, częstość występowania astmy w krajach rozwijających się gwałtownie wzrosła w ostatnich latach, w przeciwieństwie do wcześniejszych znacznie niższych statystyk zachorowalności, co czyni z astmy globalny problem.

Oprócz stanu zapalnego, kolejną cechą astmy jest przebudowa dróg oddechowych, obejmująca zmiany strukturalne, takie jak pogrubienie podnabłonkowej błony podstawnej, zwłóknienie podnabłonkowe, przerost komórek kubkowych (wydzielających śluz) i mięśni. Przebudowa dróg oddechowych prowadzi do pogorszenia czynności płuc.

Żadna z obecnie stosowanych terapii lekowych nie jest w stanie zmienić naturalnego przebiegu astmy. Wpływ diety na tę chorobę został opisany, a większość badań w przeszłości koncentrowała się na związku między składnikami odżywczymi a stanem zapalnym dróg oddechowych.

Jednak ostatnie badania wykazały, że fitoskładniki diety, takie jak resweratrol i kemferol, mogą wpływać na stan zapalny dróg oddechowych, a także ich przebudowę, co sugeruje potencjalną wartość terapeutyczną w leczeniu astmy alergicznej. Niektóre badania in vitro wykazały również, że witamina D może odgrywać rolę w przebudowie dróg oddechowych w astmie.

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą zapalną chorobą skóry, charakteryzującą się intensywnym świądem i powstawaniem zmian wypryskowych. Choroba może rozwinąć się w każdym wieku. Jest to także jedna z najczęstszych przewlekłych chorób zapalnych, dotykająca 10–20% populacji w krajach rozwiniętych, a jej rozpowszechnienie w krajach rozwijających się stale rośnie.

Chociaż początkowo uważano, że jest to typowe zaburzenie alergiczne, odkryto, że dysfunkcja bariery skórnej jest kluczowym czynnikiem powodującym AZS, a kluczową rolę w etiologii, zapobieganiu i leczeniu AZS odgrywa dieta.

Jaka jest rola diety i stanu odżywienia w alergii?

Czynniki żywieniowe nie tylko wpływają na rozwój chorób alergicznych, ale także na ich przebieg i nasilenie. Posiłki o dużym ładunku energetycznym, bogate w tłuszcze nasycone i białko, a ubogie w błonnik, zwiększają ryzyko rozwoju astmy i alergicznego nieżytu nosa.

Z kolei wysokie spożycie warzyw i owoców, oliwy z oliwek i ryb, charakterystyczne dla diety śródziemnomorskiej, wiąże się z niższym ryzykiem astmy i AR. Najnowsze dowody naukowe sugerują, że wyższe spożycie błonnika pokarmowego zmniejsza nasilenie objawów astmy. Co więcej, odpowiednie spożycie mikroelementów powiązano z niższym ryzykiem chorób atopowych i złagodzeniem ich objawów.

Aminokwasy w diecie

Badania, przeprowadzone na modelach zwierzęcych dowodzą, że dieta wysokobiałkowa wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju alergii. Z kolei ograniczenie spożycia białka, przy zachowaniu prawidłowego bilansu energetycznego diety, prowadzi do unormowania poziomu IgE, a tym samym zmniejszenia nasilenia objawów alergii. Ważna jest przy tym nie tylko podaż białka ogółem, ale także zawartość poszczegolnych aminokwasów w pokarmach.

Jeden z aminokwasów, tryptofan, jest kluczowym regulatorem tolerancji immunologicznej. Tryptofan jest metabolizowany do kynureniny przez enzym, 2,3-dioksygenazę indolaminy (w skrócie IDO; enzym ten jest jednym z głównych czynników przeciwzapalnych w naszym organizmie.

Ekspresja IDO jest znacznie wyższa w węzłach chłonnych szyjnych, które odprowadzają chłonkę z nosa, w porównaniu z obwodowymi węzłami chłonnymi. Metabolizm tryptofanu ulega zmianom w wielu stanach alergicznych, a szlak IDO odgrywa tutaj kluczową rolę.

Wyższe stężenie tryptofanu w surowicy występuje u pacjentów z sezonowym alergicznym nieżytem nosa i u dzieci z astmą, a wyższe poziomy tryptofanu i kynureniny występują u dzieci z astmą i AR. U pacjentów z astmą i AR stwierdzono natomiast niską aktywność IDO.

L-glutamina to kolejny aminokwas, który odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu komórek odpornościowych. Chociaż nie jest niezbędna, to pełni rolę podstawowego paliwa dla komórek układu immunologicznego i jest konieczna dla ich podstawowych funkcji, w tym proliferacji limfocytów i produkcji cytokin.

Badania powiązały nieprawidłowy metabolizm glutaminy z chorobami alergicznymi. Dla przykładu, u pacjentów z zaburzeniami alergicznymi, w tym alergicznym nieżytem nosa, astmą i AZS obserwuje się zmniejszenie liczby limfocytów B, które hamują reakcje alergiczne, związane ze zmianami w metabolizmie glutaminy.

Ilość tłuszczów w diecie i rodzaj kwasów tłuszczowych wywierają wpływ na rozwój i nasilenie stanów zapalnych w organizmie. Wysoka zawartość tłuszczu ogółem, tłuszczu zwierzęcego, nasyconych kwasów tłuszczowych (SFA), cholesterolu, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6 i średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych (MCF) to czynniki ryzyka rozwoju alergii, podczas gdy jednonienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA) i wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA) omega-3 mają właściwości ochronne.

Wysoką zawartość tłuszczów zwierzęcych i SFA powiązano z alergicznym nieżytem nosa u dorosłych ludzi, podczas gdy wysokie spożycie MUFA wiąże się z niższym ryzykiem astmy. Z kolei wysokie spożycie oliwy z oliwek, bogatego źródła MUFA, wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem astmy u dorosłych i nastolatków.

W badaniach klinicznych uzyskano sprzeczne wyniki, dotyczące wpływu suplementacji długołańcuchowymi PUFA na przebieg astmy, alergicznego nieżytu nosa i atopowego zapalenia skóry. Wykazano, że kwasy omega-3, w tym kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA) hamują aktywność cytokin prozapalnych.

W przeciwieństwie do tego, długołańcuchowy kwas arachidonowy, przedstawiciel kwasów omega-6, zwiększa aktywność cytokin prozapalnych, co wspiera koncepcję, że zwiększony stosunek kwasów tłuszczowych omega-6 do omega-3 w diecie zachodniej działa prozapalnie.

Oliwa z oliwek, jako główny składnik diety śródziemnomorskiej, ma wiele zalet zdrowotnych, zawiera kwasy omega-3, omega-6 i omega-9, w odpowiednich proporcjach. Niedawno wykazano, że oliwa z oliwek zapewnia ochronę przed alergiami pokarmowymi poprzez poprawę integralności bariery śluzówkowej jelit.

Oliwa zwiększa również tolerancję na alergeny pokarmowe poprzez zmniejszenie ilości IgE, specyficznych dla antygenu, IgG specyficznych dla antygenu i histaminy w surowicy. Oliwa z oliwek korzystnie wpływa także na stan mikrobioty jelitowej.

Błonnik pokarmowy i mikrobiota

U pacjentów z AZS stwierdzona się często dysbiozę, charakteryzującą się zwiększeniem liczebności bakterii Faecalibacterium prausnitzii i zmniejszeniem zdolności mikrobiomu do wytwarzania maślanu (maślan sodu, jeden z krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, wytwarzanych przez bakterie jelitowe, który „odżywia” komórki nabłonka jelitowego i dba o integralność bariery jelitowej.

Stwierdzono, że poziom wytwarzanego przez mikrobiotę maślanu jest odwrotnie proporcjonalnie związany z poziomem IgE w przebiegu astmy (im więcej maslanu, tym mniej IgE i słabsze objawy ., wywołanej alergią na roztocze kurzu domowego u dzieci.

Co więcej, u niemowląt, u których w dzieciństwie rozwijają się alergie, stwierdzono obniżenie ilości enzymów bakteryjnych, rozkładających węglowodany i wytwarzających maślan.

Niedawne badanie kliniczne przeprowadzone w Japonii wykazało, że zdrowie mikrobioty jelitowej jest związane z alergicznym nieżytem nosa. Okazuje się, że względna liczebność bakterii Prevotella była niższa, a względna liczebność bakterii Escherichia wyższa u pacjentów z AR w porównaniu ze zdrowymi osobami z grupy kontrolnej.

Obfitość Prevotella odzwierciedla przy tym spożycie błonnika pokarmowego i jest związana z dietą opartą na pokarmach roślinnych, natomiast zwiększona liczebność Escherichia jest związana z dietą wysokobiałkową.

Wyższa liczebność Escherichia występuje również u dzieci z astmą i nieżytem nosa. Pomimo zaobserwowanych zmian w mikrobiocie jelitowej u osób z alergią, skuteczność leczenia probiotykami pozostaje do ustalenia. Zaleca się zatem kompleksowe postepowanie, które przywraca ogólny stan zdrowia mikrobiomu jelitowego poprzez modyfikację diety, co może dać nawet lepsze efekty niż stosowanie pojedynczego gatunku probiotyku.

Zarówno ilość, jak i rodzaj błonnika pokarmowego w diecie wpływają na podatność na alergiczne zapalenie dróg oddechowych i nasilenie stanu zapalnego.

Dieta wysokopektynowa (rozpuszczalny w wodzie i wysoce fermentowalny błonnik pokarmowy, którego źródłem są przede wszystkim owoce) zmniejsza podatność na alergiczne zapalenie dróg oddechowych, w porównaniu z dietą wysokocelulozową (nierozpuszczalny w wodzie błonnik pokarmowy, który nie jest fermentowany przez drobnoustroje jelitowe, którego źródłem są głównie produkty zbożowe i warzywa ., co wskazuje, że proces fermentacji pektyn w jelitach do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych jest kluczem do sukcesu.

Flawonoidy i inne fitoskładniki

Kwercetynę znajdziemy w wielu owocach i warzywach, w tym w cebuli, szalotce, jabłkach, jagodach, herbacie, pomidorach, winogronach i orzechach oraz nasionach.

Kwercetyna jest skuteczna w zmniejszaniu objawów alergii m.in. poprzez obniżanie poziomu IgE w surowicy i cytokin związanych z aktywnością limfocytów Th2, zmniejszenie infiltracji eozynofili, neutrofili i komórek tucznych do tkanek lokalnych, zmniejszenie grubości nabłonka w płucach oraz tłumienie aktywności cytokin prozapalnych.

• Kemefrol

Z kolei kemferol, występujący w wielu owocach, warzywach, ziołach, herbatach i roślinach leczniczych, również wykazuje właściwości przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwalergiczne oraz wspomaga leczenie i regenerację dróg oddechowych u astmatyków.

• Naryngenina

Naryngenina (flawonoid obecny w owocach cytrusowych) chroni tymczasem przed alergiami poprzez regulację aktywności limfocytów Th2. Dla antyalergicznego działania niektórych flawonoidów kluczowe znaczenie mają także metabolity pochodzące z mikrobioty jelitowej. Dla przykładu, diosmetyna, czyli bakteryjny metabolit diosminy (flawonoid obecny m.in.w owocach cytrusowych), hamuje wydzielanie cytokin prozapalnych.

• Resweratrol

Niektóre fitoskładniki inne niż flawonoidy również wykazują silne właściwości antyalergiczne. Resweratrol, najlepiej przebadany polifenol (jego źródłem są m.in. ciemne winogrona, owoce jagodowe, czerwone wino) hamuje aktywację komórek tucznych i wykazuje potencjał w leczeniu stanów alergicznych.

Analizowanie fitoskładników i ich metabolitów pod kątem potencjału antyalergicznego stanowi nowy kierunek zainteresowania specjalistów i potrzeba więcej badań klinicznych, aby zweryfikować ich działanie u ludzi.

Witaminy i minerały

Witaminy i minerały od dawna znane są ze swojej roli immunomodulującej (czyli posiadania zdolności regulowania funkcji układu odpornościowego). Witaminy A, D i E oraz pierwiastki śladowe, takie jak cynk i żelazo, są szczególnie ważnymi czynnikami dietetycznymi, wpływającymi na alergiczny stan zapalny i rozwój alergii.

• Witaminy A i D

Suplementacja witaminami E i D, samodzielnie lub w połączeniu, zmniejsza nasilenie objawów AZS. Poziom witaminy D w surowicy jest ponadto czynnikiem determinującym remisję w przypadku standardowej terapii AZS.

Witamina D wykazuje również potencjał w zarządzaniu przebudową dróg oddechowych w astmie, w oparciu o szereg badań in vitro wykazujących hamujący wpływ tej witaminy na komórki mięśni gładkich dróg oddechowych, ludzkie astmatyczne fibroblasty oskrzeli i ludzkie fibroblasty oskrzeli.

• Cynk i żelazo

Ostatnie badania sugerują także, że niedobory żelaza, cynku i witamin przyczyniają się do rozwoju AZS u dzieci, a suplementacja mikroelementami jest uważana za niezbędną w leczeniu zmian atopowych i hamowaniu postępu choroby. Nawet w przypadku dorosłych przybywa dowodów na rolę mikroelementów w rozwoju lub leczeniu chorób atopowych. Na poziomie komórkowym i molekularnym mikroelementy są bowiem niezbędne do prawidłowego wzrostu i funkcjonowania wszystkich komórek odpornościowych.

Witaminy A i D są szczególnie ważne w utrzymaniu tolerancji immunologicznej na alergeny poprzez regulowanie funkcji limfocytów Treg.

Niedobory mikroelementów działają na ludzki organizm podobnie, jak infekcje i prowadzą do aktywacji komórek odpornościowych, a tym samym przygotowują gospodarza do odpowiedzi przy pomocy limfocytów Th2 w przypadku napotkania alergenu.

Na przykład, niedobór żelaza jest związany z podwyższonym poziomem IgE, a funkcjonalny niedobór żelaza wystarczy do wywołania degranulacji komórek tucznych (uwalniają one wtedy m.in. histaminę). Dlatego odpowiednie spożycie mikroelementów przyczynia się do wytworzenia tolerancji immunologicznej poprzez zwiększenie odporności alergicznej, promowanie aktywności limfocytów Treg i utrzymanie równowagi pomiędzy limfocytami Th1 a Th2.

Cynk jest z kolei niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, a jego niedobór jest często powiązany z alergiami. Wykazano, że suplementacja cynkiem jest skuteczna w łagodzeniu astmy, ale nie jest korzystna dla pacjentów z AZS.

Na poziomie komórkowym korzystny wpływ cynku na alergiczne reakcje immunologiczne obejmuje głównie różnicowanie i proliferację limfocytów T, specyficznych dla antygenu.

Żelazo jest kolejnym pierwiastkiem śladowym, który został powiązany z etiologią chorób atopowych. Jako najczęstsze zaburzenie odżywiania, niedobór żelaza jest związany z niedokrwistością, która dotyka około jednej trzeciej światowej populacji.

Niedobór żelaza może objawiać się niskim poziomem hemoglobiny we krwi lub niskim poziomem metabolicznie aktywnego żelaza, pomimo prawidłowego magazynowania ferrytyny (białko, będące nośnikiem żelaza . w organizmie.

Podczas gdy większość zapotrzebowania na żelazo w organizmie człowieka jest zaspokajana przez recykling ze starzejących się czerwonych krwinek przez makrofagi śledziony i redystrybucję do innych komórek, spożycie żelaza w diecie zapewnia tylko około jednej dziesiątej dziennego zapotrzebowania. Dlatego regulacja puli żelaza i jego metabolizmu przez makrofagi jest bardzo ważna, co determinuje stan aktywacji układu odpornościowego.

Gdy mobilizacja żelaza zostaje zablokowana, niedobór żelaza w komórkach odpornościowych jest postrzegany jako sygnał zagrożenia i prowadzi do nieprawidłowej aktywacji i degranulacji komórek tucznych. Hepcydyna, białko ostrej fazy, wydzielane w stanie zapalnym, wpływa na poziom żelaza w krążeniu poprzez blokowanie wchłaniania tego pierwiastka i mobilizacji żelaza z makrofagów, prowadząc w ten sposób do funkcjonalnego niedoboru żelaza u pacjentów z ASZ.

Wykazano także, że β-laktoglobulina, pochodząca z surowego mleka, jako nośnik kompleksów flawonoidowych żelaza, skutecznie dostarcza żelazo do ludzkich komórek odpornościowych i upośledza prezentację antygenów alergenów.

Przeprowadzono nawet badanie, w którym przez 6 miesięcy podawano uczestnikom (kobiety uczulone na pyłki traw i brzozy) suplement, zawierający żelazo, polifenol, kwas retinowy i cynk. W grupie badanej poprawę w zakresie objawów AR zaobserwowało aż 42% badanych pań, a w grupie placebo jedynie 13%, niezależnie od alergenu.

Przyjmowanie suplementu znacząco poprawiło poziom żelaza w komórkach szpikowych, na co wskazuje zwiększony poziom hematokrytu i zmniejszona szerokość dystrybucji czerwonych krwinek oraz zwiększony poziom żelaza w niektórych białych krwinkach.

Badanie to podkreśliło znaczenie niedoboru żelaza w rozwoju alergii i konieczność korygowania niedoboru mikroelementów w komórkach odpornościowych, jako skuteczną terapię w leczeniu alergii.

Warto także wspomnieć, że z metabolizmem żelaza związana jest miedź. Zawierająca miedź ferroksydaza (ceruloplazmina) bierze udział w mobilizacji żelaza podczas ostrej fazy stanu zapalnego, a jej podwyższony poziom wskazuje na niedobór żelaza. Niedawne badanie kliniczne wykazało, że wiele czynników żywieniowych i mikrobiologicznych jelit jest związanych z AR.

Cztery składniki pokarmowe: retinol, witamina A, kryptoksantyna i miedź okazały się być kluczowe dla zapobiegania alergicznemu nieżytowi nosa, a w innym badaniu dowiedziono, że poziom niski miedzi w osoczu jest związany z występowaniem AR u dzieci w wieku 9–12 lat.

• Selen

Selen jest kolejnym niezbędnym pierwiastkiem śladowym, bardzo ważnym dla optymalnego funkcjonowania układu odpornościowego. W wielu populacjach świata stwierdza się poważne niedobory tego pierwiastka. Podczas gdy niedobór selenu prowadzi do upośledzenia odpowiedzi immunologicznej, jego suplementy zwiększają kompetencje immunologiczne.

Selen jest także niezbędnym składnikiem peroksydazy glutationowej, kluczowego enzymu przeciwutleniającego, który chroni nas przed stanem zapalnym i nadmiernym uszkodzeniem błon komórkowych wskutek stresu oksydacyjnego (stan, w którym ilość wolnych rodników tlenowych zaczyna zagrażać komórkom). Niższy poziom selenu w surowicy powiązano również ze zwiększonym ryzykiem rozwoju astmy.

Czy alergia może powodować tycie?

Dowiedziono przy tym, że interwencje dietetyczne, prowadzące do utraty masy ciała u otyłych pacjentów, skutecznie zmniejszają nasilenie objawów astmy.

Utrata masy ciała dzięki diety o niskiej wartości energetycznej jest wspomaga również leczenie astmy i zmniejsza stan zapalnego dróg oddechowych u otyłych pacjentów. Nawet normokaloryczna dieta o obniżonej zawartości tłuszczu, szczególnie tłuszczów nasyconych, wiązała się ze zmniejszeniem masy ciała i poprawą jakości życia u chorych na astmę otyłych nastolatków w okresie dojrzewania.

Pomimo bardzo ograniczonej liczby badań wykazano, utrata masy ciała wiąże się z zmniejszeniem nasilenia objawów także atopowego zapalenia skóry i umożliwia zmniejszenie dawek leków oraz znacząco poprawia wygląd skóry chorego.

Efekt redukcji masy ciała takich diet można zatem przypisać zmniejszonej ilości kalorii i niskiemu spożyciu tłuszczu. Ponadto zwiększone spożycie białka roślinnego i zmniejszone spożycie białka zwierzęcego wiąże się ze spadkiem masy tkanki tłuszczowej. Dlatego diety roślinne są odpowiednie pod względem odżywczym, jeśli są dobrze zbilansowane.

Jednak w dłuższej perspektywie ich stosowanie może budzić obawy, co wykazano w badaniu wpływu diety wegańskiej na utratę wagi u kobiet z nadwagą w okresie postmenopauzalnym.

Stosowanie niskotłuszczowej diety wegańskiej przez 14 tygodni doprowadziło u nich bowiem do zmian w spożyciu makroskładników – zmniejszenie spożycia tłuszczu ogółem, tłuszczów nasyconych i cholesterolu, białka oraz zwiększenie spożycia węglowodanów i błonnika.

Jeśli chodzi o mikroelementy, dieta wegańska zwiększyła spożycie witaminy A, β-karotenu, witaminy B1, witaminy B6, kwasu foliowego, witaminy C, magnezu i potasu, ale zmniejszyła spożycie witaminy D, witaminy B12, wapnia, fosforu, selenu i cynku. W takim przypadku pomocna może być wzbogacona żywność lub suplementy diety.

Pomimo ograniczonej ilości dostępnych danych, diety roślinne wydają się być niezwykle skuteczne w leczeniu astmy i atopowego zapalenia skóry. Po rocznej interwencji dietetycznej pacjenci stali się bowiem bardziej tolerancyjni na różne bodźce środowiskowe, takie jak kurz, dym i kwiaty. Znaczące zmniejszenie nasilenia objawów astmy i poprawa zmiennych klinicznych spowodowały zmniejszenie także zapotrzebowania na leki.

Podobne wyniki otrzymano w badaniu wpływy diety wegetariańskiej na hamowanie objawów atopowego zapalenia skóry. W przeciwieństwie do diety zachodniej, która zawiera duże ilości prozapalnych składników odżywczych, diety roślinne są bogate w mikroelementy i flawonoidy, związane z silnym działaniem przeciwzapalnym i przeciwalergicznym.

Dieta roślinna może być zatem szczególnie przydatna w leczeniu ciężkich chorób alergicznych związanych z otyłością. Konieczne są jednak dalsze badania kliniczne w tym zakresie.

Podsumowując, dieta i odżywianie odgrywają kluczową rolę w rozwoju i przebiegu chorób alergicznych poprzez regulację homeostazy tkankowej i immunologicznej.

Nadmiar kalorii, wysokie spożycie białka i nasyconych kwasów tłuszczowych lub brak błonnika pokarmowego i mikroelementów w diecie mogą uruchomić mechanizm obronny układu odpornościowego i predysponować do reakcji alergicznych. Dlatego ograniczenie kalorii, w połączeniu z odpowiednią ilością błonnika pokarmowego i spożyciem makroskładników odżywczych, ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania tolerancji immunologicznej na alergeny.

Diety roślinne, które zakładają wysokie spożycie owoców i warzyw, zbóż i roślin strączkowych, przy jednoczesnym unikaniu lub ograniczaniu pokarmów pochodzenia zwierzęcego, powiązano ze zmniejszeniem stanu zapalnego i utratą masy ciała.

Badania dowodzą, że terapia żywieniowa jest bardzo obiecująca w zmniejszaniu objawów alergii, zarówno jako terapia podstawowa, jak i wspomagająca leczenie farmakologiczne. Ocena stanu odżywienia i analiza mikrobioty gospodarza mogą stać się niebawem ważnymi elementami diagnostycznymi, łączącymi odżywianie i alergię.