Czym jest neuropatia cukrzycowa? Bóle mięśni i stawów u diabetyków.

Naukowcy z University of Sydney twierdzą, że diabetycy są narażeni na większe o 35% ryzyko bólów krzyża i o 24% bólów karku niż osoby zdrowe. Te liczby robią wrażenie, gdy uświadomimy sobie, że aż 382 mln ludzi na całym świecie choruje na cukrzycę.

Wcześniejsze doniesienia sugerują, że ta przewlekła choroba metaboliczna może predysponować pacjentów do rozwoju choroby krążka lędźwiowego w wyniku wtórnej mikroangiopatii krążków lędźwiowych, a – jak pokazują badania na zwierzętach – nagromadzenie zaawansowanych produktów końcowych glikacji (AGE) w cukrzycy wiąże się ze zwiększonym tempem reakcji katabolicznych w komórkach krążka międzykręgowego, wyższą sztywnością jego tkanki oraz jego zmniejszonym nawodnieniem, co prowadzi do zwyrodnienia tej struktury¹.

Czy BMI diabetyka ma wpływ na występowanie bólu pleców?

Otyłość i brak ruchu mogą przyczyniać się zarówno do rozwoju cukrzycy, jak i bólów mięśniowo-szkieletowych. Osoby chore na cukrzycę rzadziej uprawiają regularną aktywność fizyczną, przez co są bardziej narażone na rozwój przewlekłych schorzeń układu ruchu.

Potwierdza to, niedawne badanie kohortowe z udziałem ponad 39 tys. uczestników, które wykazało, że diabetycy są znacznie bardziej zagrożeni wystąpieniem bólu mięśniowo-szkieletowego, w tym w obrębie pleców i szyi².

Wiadomo też, że 18-letni mężczyźni z wyższym BMI (> 35) są ponad 9 razy bardziej narażeni na rozwój cukrzycy niż ich rówieśnicy z niedowagą (< 18,5), a osoby z wyższym BMI są również o 30% bardziej narażone na rozwój przewlekłego bólu krzyża w okresie 10 lat³.

Nadwaga prawdopodobnie predysponuje ludzi do rozwoju tych 2 schorzeń różnymi drogami, np. poprzez utrzymujący się stan zapalny o niskim stopniu nasilenia, jak również poprzez obciążenie stawów. Otyłość jest też niezależnym czynnikiem ciężkiego bólu krzyża w populacji ogólnej.

Jednak część badań wykazuje istotny związek między bólem krzyża a cukrzycą, niezależnie od BMI⁴. W związku z tym uczeni z Australii i Brazylii dokonali przeglądu 11 badań, w których łącznie u 165 445 uczestników oceniano związek między cukrzycą a bólem szyi, pleców lub kręgosłupa. W badaniach odnotowano dane z Kanady, Finlandii, Iranu, Hiszpanii, Danii i Stanów Zjednoczonych.

Ta zbiorcza analiza wykazała, że diabetycy znacznie częściej zgłaszają bóle pleców, szyi i kręgosłupa niż zdrowi ludzie. Zdaniem jej autorów można zauważyć korelację między nasileniem problemów a ciężkością cukrzycy (tj. wyższą hemoglobiną glikowaną, wskazującą na gorszą kontrolę glikemii), czasem trwania choroby oraz wyższym średnim BMI.

W jednym badaniu oceniano związek między cukrzycą a bólem pleców i stwierdzono, że cukrzyca zwiększa o 102% prawdopodobieństwo przyjęcia do szpitala w ciągu 2 lat po wystąpieniu bólu pleców⁵!

Hiperglikemia sprzyja bólom mięśni i stawów

Możliwe są również inne możliwe wyjaśnienia związku między cukrzycą, bólem szyi, krzyża i kręgosłupa. Na przykład hiperglikemia i dyslipidemia sprzyjają uszkodzeniom tkanek, głównie ze względu na szkodliwy wpływ na naczynia krwionośne. Jest zatem prawdopodobne, że to właśnie biochemiczne środowisko cukrzycy może być bezpośrednio związane z bólem⁶.

Słabo kontrolowana cukrzyca może również zmniejszać przepływ krwi w mięśniach, zwiększać prawdopodobieństwo zapalenia chrząstki oraz zwyrodnienia krążków międzykręgowych, a w konsekwencji zwężenie kanału kręgowego⁷, które są częstymi przyczynami bólu krzyża i szyi.

Z uprzednich badań wynika, że diabetycy są bardziej narażeni na leczenie z powodu przepukliny krążka międzykręgowego zarówno kręgosłupa szyjnego, jak i lędźwiowego.

Wiadomo również, że cukrzyca wiąże się z utratą masy i siły mięśniowej oraz ze zwiększonym ryzykiem sarkopenii, której towarzyszą bóle mięśniowo-szkieletowe.

Skutki uboczne leków przeciwcukrzycowych

Środki przeciwcukrzycowe mogą wpływać na ból, najprawdopodobniej poprzez kontrolę glikemii (czyli poziomu hemoglobiny glikowanej i glukozy), która wpływa na powikłania makroi mikronaczyniowe oraz dzięki swoim właściwościom przeciwbólowym⁸. Niestety bywa też odwrotnie.

W 2015 r. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) ostrzegła, że leki przeciwcukrzycowe typu 2 z grupy inhibitorów dipeptydylopeptydazy- 4 (DPP-4) mogą powodować silny ból stawów.

Leki te kontrolują poziom cukru we krwi, blokując enzym dipeptydylopeptydazę- 4 i umożliwiając organizmowi wytwarzanie większej ilości insuliny. Pierwszym zatwierdzonym lekiem z tej klasy jest sitagliptyna, która pojawiła się na rynku w 2006 r. i szybko stała się zdecydowanie najpopularniejszym lekiem DPP-4, a jej sprzedaż przynosi producentom ok. 7,1 mld dolarów rocznie.

W ciągu 6 lat od wprowadzenia tego leku na rynek FDA odnotowało 28 przypadków silnego, powodującego niesprawność bólu stawów. Ponadto stwierdziło, że "pacjenci ci zgłaszali objawy, które mogą być wynikiem reakcji immunologicznej, w tym: wysypkę, dreszcze, gorączkę i obrzęk". Objawy pojawiły się w ciągu około miesiąca od zażycia leku.

5 innych przypadków dotkliwego bólu stawów było związanych z innym inhibitorem DPP- 4 – saksagliptyną, a 2 z linagliptyną. Zażywając te popularne środki, trzeba liczyć się, z naprawdę poważnymi skutkami ubocznymi – w tym niskim poziomem cukru we krwi oraz zapaleniem trzustki⁹.

Czym jest dystalna symetryczna polineuropatia?

Dystalna symetryczna polineuropatia (DPN) jest najczęstszą postacią neuropatii cukrzycowej, która może dotyczyć nawet 50% pacjentów¹⁰ i jest głównym czynnikiem ryzyka owrzodzeń stopy cukrzycowej, prowadzących do nieurazowych amputacji.

Chociaż u dużej liczby diabetyków DPN może przebiegać całkowicie bezobjawowo, to u ok. 15-25% występuje ból neuropatyczny (określany jako bolesna dystalna symetryczna polineuropatia), który często prowadzi do bezsenności, zaburzeń nastroju i złej jakości życia. Nie jest jasne, dlaczego u tych pacjentów pojawia się ból neuropatyczny, podczas gdy inni z podobnym stopniem neuropatii go nie odczuwają.

W badaniu EURODIAB Prospective Complications Study obserwowano 1 172 pacjentów z cukrzycą typu 1 bez neuropatii, aby określić czynniki ryzyka rozwoju tego powikłania.

Okazało się, że prócz złej kontroli glikemii, sprzyjały mu nadciśnienie, podwyższony poziom trójglicerydów, otyłość i palenie papierosów. Podobne naczyniowe czynniki ryzyka stwierdzono także w cukrzycy typu 2¹¹. To jednak zaledwie czubek góry lodowej.

Na liście podejrzanych o warunkowanie rozwoju bolesnej neuropatii jak dotąd znalazły się:

• wiek,
• podwyższony poziom hemoglobiny glikowanej (HbA1c),
• czas trwania cukrzycy,
• otyłość,
• choroby makro- i mikronaczyniowe,
• wysokie spożycie alkoholu.

W ostatnich dużych badaniach zasugerowano również nefropatię oraz płeć żeńską jako czynniki ryzyka bolesnego DPN. Rzeczywiście, choć próba była mieszana, dolegliwość zdiagnozowano jedynie u kobiet. Uczeni wiążą to z faktem, że nasilenie bólu neuropatycznego zazwyczaj jest silniejsze u kobiet¹².

Przyczyny polineuropatii

Być może pewną rolę odgrywa tu kanał sodowy Nav 1.7, który jest zaangażowany w sygnalizację bólu. Jak wiadomo mutacje "wzmocnienia funkcji" jego kodującego genu, SCN9A, powodują rzadkie zaburzenia bólowe.

W badaniach zidentyfikowano mutacje Nav 1.7 w idiopatycznej neuropatii małych włókien i bolesnej polineuropatii. Gdy akademicy przyjrzeli się związkowi między wariantami Nav 1.7 a bolesnym DPN, stwierdzili, że nikt z cierpiących na bezbolesną postać neuropatii nie miał tego wariantu genetycznego¹³.

Natomiast u 10% pacjentów z bolesnym DPN zidentyfikowali 12 rzadkich wariantów Nav 1.7. Mimo krótszego czasu trwania cukrzycy odczuwali oni silniejszy piekący ból niż pozostali.

W innych badaniach zwrócono uwagę na fakt, że u pacjentów z neuropatią cukrzycową wywołaną leczeniem, u których występuje wyjątkowo silny ból, dochodzi do proliferacji naczyń krwionośnych na powierzchni nadnerczy – stają się one uderzająco podobne do tych występujących w proliferacyjnej retinopatii cukrzycowej¹⁴.

W kolejnych wykazano, że regulacja obwodowego przepływu krwi jest zmieniona u pacjentów z bolesnym DPN. Co więcej, dowiedziono, złagodzenie bólu po miejscowym zastosowaniu leków rozszerzających naczynia¹⁵.

Kolejne doniesienia pokazują jedynie złożoność i wielowarstwowość problemu. Badania z wykorzystaniem cierpiących na cukrzycę gryzoni wykazały, że u podłoża powstawania bólu neuropatycznego znajdują się liczne szlaki metaboliczne – w tym aktywność kinazy białkowej C i zwiększone końcowe produkty glikacji (AGE). Zwłaszcza te ostatnie mają negatywny wpływ na nerwy obwodowe i komórki Schwanna, w tym stan zapalny i stres oksydacyjny¹⁶.

Jednak problem może wiązać się również z deficytami składników odżywczych, np. witaminy D. Od dawana wiadomo, że z jej stężenie jest predyktorem wielu chorób przewlekłych, w tym cukrzycy, polineuropatii i przewlekłego bólu.

Badania przedkliniczne wskazują, że niedobór witaminy D może mieć znaczenie w zespołach bólu neuropatycznego. U pacjentów z bolesnym DNP jej poziom był znacznie niższy w porównaniu do grupy z bezbolesną dystalną symetryczną polineuropatią. Co więcej, korelacją między stężeniem 25-hydroksywitaminy D w surowicy a oceną bólu była istotna¹⁷.

Jak obniżyć ryzyko bólu mięśni i stawów u diabetyków?

Już dawno dowiedziono, że regularna aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko zarówno bólu krzyża, jak i cukrzycy typu 2, zwłaszcza w połączeniu z dietą¹⁸. Warto też wystawiać twarz do słońca, by stymulować organizm do wytwarzania witaminy D.

Wysoki poziom glukozy w surowicy krwi może powodować utratę wielu składników – takich jak cynk, chrom i magnez – poprzez nerki, a niektóre leki przyjmowane przez pacjentów (np. metformina i inhibitory pompy protonowej) obniżają wchłanianie substancji odżywczych w jelitach, wywołując ich niedobory.

Badania wykazały, że suplementy mogą pomagać w zmniejszeniu częstotliwości epizodów hipoglikemicznych i hiperglikemicznych, obniżeniu glukozy na czczo i po posiłkach oraz w redukcji wartości HbA1c (hemoglobiny glikowanej – podstawowego wskaźnika długofalowego wyrównania cukrzycy).

Zmniejszają również poziom cholesterolu i trójglicerydów. W niektórych próbach przedklinicznych i klinicznych wykazano, że terapie z zastosowaniem przeciwutleniaczy zmniejszają ból.

Suplementy dla diabetyków

Chrom pomaga w regulacji poziomu cukru we krwi

Chrom jako pierwiastek śladowy niezbędny do przetwarzania węglowodanów i tłuszczów wspomaga również regulację poziomu cukru we krwi, współdziałając z insuliną, tak by usprawnić transport glukozy do komórek.

Opracowany w 2017 r. przegląd 28 badań wykazał, że suplementacja chromem obniżyła stężenie glukozy we krwi i poprawiła profil cholesterolowy diabetyków z cukrzycą typu 2¹⁹.

Sugerowana dzienna dawka: nie należy przekraczać 1000 mg suplementu z chromem ze względu na jego potencjalną toksyczność.

Magnez - niedobór zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2

Magnez odgrywa główną rolę w utrzymywaniu insulinowrażliwości i regulacji poziomu glukozy we krwi. Niedobór tego pierwiastka powiązano z cukrzycą typu 2 i powikłaniami diabetologicznymi.

W jednym z przeglądów opublikowanych badań stwierdzono, że ryzyko wystąpienia cukrzycy obniża się o 15% wraz z każdymi 100 mg przyjmowanego codziennie magnezu²⁰.

Sugerowana dzienna dawka: 250- 600 mg tlenku magnezu.

Benfotiamina łagodzi neuropatię cukrzycową

Jak wykazano, ta rozpuszczalna w tłuszczach forma tiaminy (znana również jako allitiamina) redukuje tworzenie produktów końcowych zaawansowanej glikacji, wiązanych z rozwojem powikłań cukrzycowych²¹.

Wchłaniana lepiej niż rozpuszczalna w wodzie tiamina, benfotiamina zwiększa produkcję pirofosforanu tiaminy – związku chemicznego blokującego uszkodzenia wywoływane przez glukozę. Jak udowodniono, łagodzi ona retinopatię, nefropatię i neuropatię²².

Sugerowana dzienna dawka: 150-450 mg.

Acetylo-L-karnityna działą przeciwbólowo

Wykazano, że ten nutraceutyk łagodzi ból i degenerację nerwów, a także poprawia percepcję wibracyjną u pacjentów z przewlekłą neuropatią cukrzycową²³.

Sugerowana dzienna dawka: 1,5-3 g dziennie.

Berberyna zmniejsza poziom glukozy we krwi

Eksperyment, przeprowadzony na ludziach, wykazał, że dorównuje metforminie pod względem działania u pacjentów z cukrzycą. W badaniu pilotażowym ten alkaloid wspomagał komórkowy wychwyt glukozy z krwi, obniżał jej poziom i zmniejszał oporność insulinową.

Będąca przeciwutleniaczem berberyna może pomagać we wzmacnianiu trzustkowych komórek beta oraz w zapobieganiu nadmiernej produkcji glukozy²⁴. Pacjentom zaleca się powolne zwiększanie dawek, a także przyjmowanie leku tuż po posiłku.

Sugerowana dzienna dawka: 1-1,5 g.

L-karnozyna na powikłania cukrzycy

Produkt ten wykazał potencjalne korzyści w zmniejszaniu oporności insulinowej i obniżaniu ryzyka powikłań cukrzycowych²⁵.

Sugerowana dzienna dawka: 1 g.

Sulforafan a cukrzyca

Ten przeciwutleniacz występuje w warzywach krzyżowych, takich jak brokuły. Oprócz jego dobrze udokumentowanych własności przeciwrakowych stwierdzono również znaczącą zdolność do obniżania poziomu glukozy na czczo i HbA1c u otyłych pacjentów z cukrzycą typu 2.

Może on chronić przed uszkodzeniami naczyń krwionośnych wywoływanymi przez stres oksydacyjny, co pomaga zapobiegać powikłaniom cukrzycowym²⁶.

Sugerowana dzienna dawka: 30-200 mg.

Ziołowa pomoc w cukrzycy 

Stosowanie ziół może ułatwić kontrolę glukozy u diabetyków. Literatura przedmiotu potwierdza ich skuteczność w poprawie odpowiedzi glikemicznej wraz z obniżeniem poposiłkowych poziomów zarówno glukozy, jak i insuliny, jak również zdolność do blokowania wchłaniania glukozy z jelit. Wiele z nich ma przy tym działanie przeciwzapalne oraz przeciwutleniające.

Czarnuszka siewna (Nigella sativa) na cukrzycę

Jej nasiona to tradycyjne ludowe lekarstwo na cukrzycę. Najnowsze dowody z Arabii Saudyjskiej wskazują na znaczącą poprawę kontroli glukozy u diabetyków z cukrzycą typu 2, którzy przez rok przyjmowali 2 g ekstraktu z czarnuszki siewnej²⁷.

Sugerowana dzienna dawka: 500 mg 4 razy.

Gurmar (Gymnema sylvestre) pomaga obniżyć poziom glukozy we krwi

Gurmar – w medycynie ajurwedyjskiej znany też jako "niszczyciel cukru" – niezmiennie przynosi korzyści pacjentom z cukrzycą. Najbardziej aktywnymi składnikami rośliny są glikozydy zwane kwasami gymnemowymi I-IX (GA).

Analizy pokazały, że gurmar może być pomocny w obniżaniu poziomów glukozy oraz w blokowaniu wchłaniania jej z jelit. Wykazano również, że zapobiega odkładaniu się tłuszczu w wątrobie i we krwi, a także obniża wagę ciała²⁸.

Zazwyczaj stosuje się go w kapsułkach lub – u niektórych pacjentów – w postaci płynnej.

Sugerowana dzienna dawka: w postaci kapsułek 0,4-2,4 g, a w formie naparu do 5 g ziela.

Ekstrakt z czarnych jagód poprawia poziom cholesterolu

Badania nad zastosowaniem u diabetyków borówek, bogatych w antocyjanozydy z klasy bioflawonoidów, wykazały, że wywołują one wyraźną poprawę odpowiedzi glikemicznej wraz z obniżeniem poposiłkowych poziomów zarówno glukozy, jak i insuliny.

Mogą również przynosić korzyści w postaci poprawy poziomu cholesterolu i trójglicerydów, na co wskazują rezultaty badań na zwierzętach²⁹.

Sugerowana dzienna dawka: 100-350 mg.

Zielona herbata poprawia tolerancje glukozy

Zawiera bioflawonoid o nazwie galusan epigallokatechiny (EGCG), będący, jak udowodniono, bezpiecznym i skutecznym przeciwutleniaczem. W badaniach klinicznych stwierdzono, że zielona herbata obniża ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2.

Z kolei u pacjentów już zmagających się z tą chorobą może poprawiać tolerancję glukozy, obniżać jej produkcję i nadmierne wydzielanie w wątrobie, a także poprawiać wchłanianie. Jak podają doniesienia naukowe, ma również działanie chroniące przed retinopatią cukrzycową i odgrywa rolę w zapobieganiu miażdżycy³⁰.

Sugerowana dzienna dawka: 200-400 mg ekstraktu lub picie organicznej zielonej herbaty.

Kurkuma (Curcuma longa) działa antyoksydacyjnie

Zawarta w niej kurkumina okazała się wybitnym inhibitorem reaktywnych form tlenu, przyczyniających się do oksydacyjnych uszkodzeń komórek.

W badaniach laboratoryjnych kurkumina obniżała poziom cząsteczek odgrywających rolę w rozwoju stanów zapalnych, takich jak czynnik martwicy nowotworów alfa (TNF-alfa) wywołujący oporność insulinową oraz NF-KB - białko nasilające ekspresję cząsteczek sygnalizujących stan zapalny.

Stwierdzono również, że kurkumina poprawia funkcjonowanie trzustkowych komórek beta, a także obniża glukozę, HbA1c i oporność insulinową³¹. Kurkumina dodawana do potraw jest trudno przyswajalna, lecz jej wchłanianie zwiększa się po zmieszaniu z czarnym pieprzem.

Sugerowana dzienna dawka: 0,2-3 g dziennie.

Żeń-szeń (Panax ginseng i quinquefolium) obniża poziom glukozy na czczo

Badania wykazały, że zarówno azjatycki, jak i amerykański obniżają poziom glukozy na czczo i wagę ciała, a także poprawiają poziom HbA1c oraz nastrój³².

Sugerowana dzienna dawka: 200 mg.

Niektóre osoby z czasem mogą wykazywać hormonalne reakcje uboczne na przyjmowanie żeń-szenia, jeżeli więc dostrzeżesz u siebie tego typu zmiany, powiadom o tym swojego lekarza.

Przepękla ogórkowata (Momordica charantia) - poprawia tolerancję glukozy

Ta odmiana melona, spotykana często na azjatyckich targowiskach, słynie z tego, że poprawia tolerancję glukozy i obniża poziom HbA1c³³. Najlepiej przyjmować ją w postaci płynu lub ekstraktu.

Sugerowana dzienna dawka: 200-800 mg ekstraktu.

Bazylia azjatycka (Ocimum tenuiflorum) - obniża poziom glukozy po posiłku

Roślina ta obniża poziom glukozy na czczo i po posiłku³⁴.

Sugerowana dzienna dawka: 200 mg dziennie.

Lagerstremia wspaniała (Lagerstroemia speciosa) pomaga obniżyć masę ciała

To drzewo znane jest również pod nazwą banaba. Preparaty z jego suszonych liści od wieków wykorzystywane są powszechnie na Filipinach ze względu na właściwości poprawiające gospodarkę cukrową.

Głównym składnikiem liści banaba jest kwas korozolowy, który aktywuje GLUT 4 – białko transportujące glukozę do wnętrza komórki. Liczne badania kliniczne potwierdzają, że kwas korozolowy jest skuteczny zarówno u diabetyków, jak i osób ze stanem przedcukrzycowym.

W jednym z nich po 2 tygodniach przyjmowania ekstraktu banaba wystandaryzowanego do 18% kwasu korozolowego u pacjentów zauważono spadek glukozy po posiłku o 12%³⁵. Odnotowano u nich również utratę wagi o prawie 1,5 kg.

Sugerowana dzienna dawka: do 3 mg w podzielonych dawkach, według wskazówek producenta.

Czosnek (Allium sativum) dla diabetyków

Jak udowodniono, poprawia on poziom glukozy na czczo, a także fruktozaminy, cholesterolu i trójglicerydów u osób z cukrzycą typu 2³⁶. Warto regularnie dodawać go do potraw czy to w postaci sproszkowanej, czy w ząbkach.

Ananas (Ananas comosus) leczy zapalenie stawów

Mieszkańcy Ameryki Środkowej i Południowej wierzą, że ten owoc może pomóc w leczeniu stanów zapalnych stawów. Dzisiaj naukowcy odkryli, że tajemnica ananasa tkwi w bromelainie: obecnym w nim enzymie proteolitycznym (trawiącym białko).

Składnik ten działa silnie przeciwzapalnie, przeciwbólowo, przeciwbakteryjnie i wzmacniająco na odporność. Jest jeszcze lepiej: bromelaina może łagodzić ból i poprawiać funkcjonowanie stawów porównywalnie do większości niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ)!

Wiemy to dzięki badaniu obejmującym 90 pacjentów ze zwyrodnieniami stawów, w którym porównano działanie suplementu zawierającego bromelainę (90 mg) wraz z enzymem trzustkowym trypsyną (48 mg) i bioflawonoidem rutyną (100 mg) z popularnym lekiem (50 mg).

Po 6 tygodniach okazało się, że w łagodzeniu bólu i sztywności stawów oraz poprawy ich funkcjonowania suplementacja enzymami jest równie skuteczna, jak farmaceutyk, przy czym pacjenci lepiej ją tolerują³⁷.