Zwyrodnienie stawów biodrowych - kiedy endoproteza biodra jest koniecznością?

Wszystkiemu winny jest czas. I tryb życia. Waga… i dieta. Zacznijmy jednak od początku, kiedy staw w biodrze działa pięknie. Główka, czyli głowa kości udowej, idealnie wpasowuje się w panewkę znajdującą się w kości miednicznej. Silne więzadła przytrzymują całość i koordynują zakres ruchu. Panewka składa się z powierzchni księżycowatej oraz dołu panewki, wypełnionego tkanką tłuszczową. Ponadto jest ona pogłębiona chrząstką – obrąbkiem stawowym, którego 2 brzegi łączy więzadło poprzeczne panewki. Dla wzmocnienia całości, cały staw otacza gruba i mocna torebka stawowa.

Jakie zmiany zachodzą w stawach?

Powierzchnię stawu, zarówno główki, jak i panewki, pokrywa tkanka zwana chrząstką szklistą. Jest ona nie tylko bardzo odporna na ścieranie, ale również może podlegać remielinizacji. Komórki owej chrząstki, chondrocyty, znajdują się w jamkach istoty podstawowej tkanki szklistej. Syntetyzują one między innymi glikozaminoglikany (GAG) i białka. Między chondrocytami znajdują się nieregularnie ułożone włókna kolagenowe. Sama istota podstawowa jest złożona z makrocząsteczek proteoglikanów i kwasu hialuronowego. Siarczan chondroityny i siarczan keratanu, GAG wchodzące w skład wspomnianych makrocząsteczek, doskonale wiążą wodę. To dzięki nim woda stanowi aż 70% masy tkanki szklistej, co zapewnia jej odpowiednią sprężystość. Niestety, z upływem czasu, chrząstka szklista w sposób naturalny się zmienia.

Po pierwsze, chondrocyty przestają się rozmnażać, co jest podstawowym mechanizmem regeneracji chrząstki u dzieci i młodzieży. U osób dorosłych proces odnowy następuje jedynie przez odkładanie się chrząstki. Po drugie, z wiekiem w istocie podstawowej wzrasta liczba włókien kolagenu w stosunku do makrocząsteczek wiążących wodę, co oznacza też jej mniejsze nawodnienie i sprężystość. Trzecim problemem jest odżywienie chrząstki szklistej. Nie ma ona bowiem naczyń krwionośnych i odżywiana jest przez dyfuzję odpowiednich substancji z krwiobiegu. Proces ten nie zawsze przebiega sprawnie ze względu na fakt, że większość wody jest związana przez glikozaminoglikany. W praktyce oznacza to, że głębiej znajdujące się chondrocyty stopniowo zamierają, co pogarsza sprawność chrząstki szklistej.

Jak zbudowana jest torebka stawowa?

Warto jeszcze wspomnieć o specyficznej budowie samej torebki stawowej. Pełni ona nie tylko rolę stabilizacyjno-wzmacniającą. Od wewnątrz jest wyścielona błoną maziową, zawierającą m.in. kosmki maziowe, czyli swoiste wypustki wydzielające maź stawową. Stanowi ona idealny smar – to gęsta i lepka substancja o konsystencji białka kurzego, która ułatwia ruch, zmniejsza tarcie w stawach i je nawilża. Niestety właściwości te są zależne od tego, co jemy i co trafia do niej przez naczynia znajdujące się m.in. w kosmkach. Inaczej mówiąc, o ile za wspomniane wcześniej zmiany w funkcjonowaniu chrząstki szklistej odpowiada głównie czas, o tyle za jakość mazi, owego idealnego smaru – odpowiadamy w dużej mierze my sami¹.

Przyczyny powstawania zwyrodnienia stawów biodrowych

Nadwaga – czynnik zapalny

Nieprawidłowa dieta to nie wszystko. Staw biodrowy, tak jak i inne stawy, ponosi koszty prowadzonego przez nas trybu życia. Grzechem głównym, za który płacimy, jest brak ruchu. Jest on nie tylko ważny dla utrzymania właściwej siły i elastyczności stawu. To właśnie on powoduje zwiększanie się wydzielania w kosmkach mazi, a zatem zwiększa ochronę stawu przed niszczącą siłą tarcia. Drugim grzechem wynikającym z trybu życia jest nadwaga. I tu warto się na chwilę zatrzymać. Zazwyczaj powiązanie nadwagi i stawów, w tym stawu biodrowego, kojarzymy ze zwiększaniem obciążeń, którym poddawane są struktury stawowe. Jest to rzeczywiście problem, w końcu każdy dodatkowy kilogram to konieczność podołania większym naciskom i wzrost prawdopodobieństwa mechanicznych uszkodzeń stawu².

Jednocześnie ostatnie badania wykazują, że związek między otyłością a stanami zapalnymi stawów oraz osteoartrozą, czyli chorobą zwyrodnieniową (OA) wykracza poza sam mechanizm obciążenia. W patogenezie OA ważną rolę odgrywają czynniki ogólnoustrojowe, takie jak mediatory zapalne, cytokiny, adipokiny, czynniki wzrostu, proteazy i mechanizmy regulacyjne (w tym interleukina-1, czynnik martwicy nowotworów alfa – TNF-α, interferon γ, transformujący czynnik wzrostu beta – TGF-β, metaloproteinazy macierzy i reaktywne formy tlenu). Te komponenty zwiększają podatność stawów na OA poprzez bezpośrednie uszkodzenie tkanek lub poprzez upośledzenie procesu naprawy w uszkodzonych strukturach. Uważa się, że czynniki te mają większe znaczenie w patogenezie OA stawu biodrowego i dłoniowego niż kolanowego.

Niestety, istnieje też bezpośredni związek między otyłością a poziomem wspomnianych mechanizmów prozapalnych. Kluczową rolę odgrywa w tym kontekście tkanka tłuszczowa. To ona bowiem jest głównym źródłem cytokin, chemokin i metabolicznie aktywnych mediatorów zwanych adipokinami. Wykazano zaś, że to właśnie te ostatnie, w tym adiponektyna i leptyna, regulują zapalne odpowiedzi immunologiczne w chrząstce. Ponadto zwierzęta i ludzie otyli wykazują wyższy poziom w surowicy czynnika martwicy nowotworów TNF-α, interleukiny – IL-1β i IL-6, które są produkowane przez makrofagi pochodzące z tkanki tłuszczowej³. Jak też zauważono, każdy spadek wagi powoduje poprawę funkcjonowania stawu biodrowego, zmniejsza stan zapalny i ból⁴.

Kobiece problemy - wpływ hormonów na zdrowie stawów

Aż połowa kobiet w czasie perinomenopauzalnym doświadcza bólu stawów. Bolą dłonie, plecy ale – nade wszystko również biodra. Wszystkiemu winna nasza kobieca natura i hormony – a właściwie estrogen. To on pozwala przez wiele lat utrzymać w zdrowiu chrząstki, receptory estrogenowe są bowiem obecne w tkankach stawowych. Pełni on funkcje chondroprotekcyjne częściowo dzięki syntezie GAG, które są ważnym elementem tkanki łącznej. Hamuje również ekspresję mRNA cyklooksygenazy 2 w chondrocytach stawowych, jak również w innych tkankach, co prowadzi do ochrony przed uszkodzeniem chondrocytów indukowanym przez reaktywne formy tlenu. Tym samym estrogeny zmniejszają uszkodzenia chrząstki, pomagają też w naturalnej wymianie masy kostnej w naszym organizmie. Oznacza to, że odgrywa ważną rolę w zapobieganiu zapaleniu i bólowi stawów.

Kiedy poziom estrogenów naturalnie spada w okresie menopauzy, ta ochrona stawów może czasem ulec osłabieniu, powodując ich bolesność i sztywność⁵. Niestety, nie oznacza to, że hormonalna terapia zastępcza pozwoli powstrzymać zachodzące w stawach zmiany. Badania dotyczące podawania estrogenów kobietom w fazie perimenopauzalnej póki co dają w tym względzie sprzeczne informacje. Oznacza to ni mniej, ni więcej, że konieczne są dalsze badania nad rolą hormonów w utrzymaniu zdrowia stawów.

Wpływ wieku na problemy ze stawami

Bóle stawów, które pojawiają się razem ze starzeniem organizmu, nie zawsze muszą być związane ze zmianami wynikającymi z menopauzy. Wiek i starzenie się organizmu oznacza pojawianie się schorzeń wpływających na metabolizm i tryb życia. Mowa tu nie tylko o osteoporozie niszczącej samą tkankę kostną. Zarówno choroby układu krążenia (miażdżyca, udary, zakrzepica żył), jak i choroby neurologiczne (parkinson, alzheimer), czy cukrzyca nie sprzyjają zachowaniu aktywności fizycznej. Do tego trzeba dorzucić jeszcze problem depresji, dotykającej aż 1/3 seniorów. To ona bardzo często sprawia, że zamykają się w 4 ścianach, rezygnują z jakiejkolwiek aktywności. Ból stawów też nie zachęca, aczkolwiek – tylko przezwyciężając go można zachować ich ruchomość. Dodajmy jeszcze, że wiele osób w podeszłym wieku przyjmuje stosunkowo mało płynów. A – jak już wspominaliśmy, stawy kochają wodę⁶.

Kiedy trzeba wstawić endoprotezę biodra?

Zmiany degeneracyjne w stawie biodrowym zaczynają się w chrząstce. Stany zapalne, urazy, niewystarczająca ilość mazi stawowej, stopniowo sprawiają, że tkanka chrzęstna staje się coraz cieńsza, dochodzi do odkrycia warstw podchrzęstnych czyli – mówiąc wprost – kości. Stopnie tych zmian ujmuje się w skali Outerbridge’a. Kiedy do tego dochodzi, podczas poruszania się kość zaczyna ocierać o kość, co wiąże się z degeneracją samej tkanki kostnej, zarówno główki kości udowej, jak i panewki znajdującej się w miednicy. Kość próbuje się „bronić”, wzmacniając się zagęszczeniem tkanki (sklerotyzacja). Na brzegach panewki wytwarzają się też dodatkowe narośla kostne – osteofity. Każdy ruch wiąże się nie tylko z bólem, ale też kolejnymi uszkodzeniami wywołanymi tarciem kości o kość, często także z rozwojem stanów zapalnych^7. Na tym etapie leczenie zachowawcze może okazać się niewystarczające i należy rozważyć wszczepienie endoprotezy stawu biodrowego. Statystyki są nieubłagane, osteoartroza należy do najczęstszych przyczyn utraty sprawności osób starszych. Co więcej, starzenie się społeczeństwa i zmiany cywilizacyjne, sprawiają, że grupa osób z OA rośnie. Ocenia się, że dotyka ona ok. 80% populacji powyżej 75 r.ż.⁸. Ortopedzi twierdzą, że co 10. pacjent z chorobą zwyrodnieniową stawów biodrowych będzie wymagał endoplastyki stawu biodrowego.

Jak uchronić się przed wizją operacji wszczepienia endoprotezy biodra?

Pierwszą i elementarną rzeczą jest rehabilitacja oraz codziennie wykonywane ćwiczenia. To prawda, trudno je wykonać z samego rana, ale – już po około godzinie ból powinien się zmniejszyć. Najlepszym rozwiązaniem jest basen. Dotyczy to zarówno pływania, jak i ćwiczeń wykonywanych w wodzie. Nie tylko odciążają stawy, ale też wzmacniają mięśnie. Dobrym rozwiązaniem jest również joga lub tai-chi. Jeśli wybieramy rower, to raczej rekreacyjny miejski, na którym nasze ciało znajduje się w bardziej pionowej postawie, a nie kolarzówkę lub rower górski, ponieważ wymagają innej pozycji i biodra znajdują się cały czas w zgięciu. Lepiej też zrezygnować z biegania lub marszobiegów, które bardzo obciążają biodra. Jeśli trudno nam dobrać odpowiednie ćwiczenia samodzielnie, to zawsze można się zwrócić do fizjoterapeuty, który opracuje dla nas plan treningowy.

Pomoc z natury - jakie zioła pomagają na stawy?

Leczenie stanów zapalnych oraz bólu w stawie biodrowym zasadza się na stosowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Warto jednak włączyć zarówno dietę, jak i kilka sprawdzonych produktów oferowanych przez naturę. Wspomniane w ramkach remedia medycyny Wschodu to nie wszystko. Poznaj naturalne sposoby na reumatyzm.

CBD - kannabidiol

O tzw. marihuanie leczniczej mówi się w mediach bardzo dużo i nieustająco budzi ona kontrowersje. Warto przypomnieć, że konopie siewne zawierają nie tylko psychoaktywne THC, ale również kannabinol – CBN i CBD, czyli kannabidiol. CBD nie wpływa na aktywność lokomotoryczną, temperaturę ciała, pamięć itp., a olejek CBD pozyskiwany metodą ekstrakcji z konopi siewnych, ma działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Podawany jest zazwyczaj w postaci kropli podjęzykowych, ale może być też stosowany w innych postaciach. Przy wyborze warto zasięgnąć dodatkowych informacji, aby dobrać właściwe stężenie i dawkowanie preparatu⁹.

Kadzidłowiec

Drzewo kadzidłowe, które rośnie m.in. na terenie Indii, od tysięcy lat jest wykorzystywane w medycynie ludowej. Preparaty z kadzidłowca mają podobne oddziaływanie do NLPZ, ale wykazują mniej efektów ubocznych. Badania potwierdziły ich działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, stymulujące układ odpornościowy, uspokajające, przeciwbakteryjne i przeciwnowotworowe. Są skutecznym środkiem w łagodzeniu stanu zapalnego w chorobie zwyrodnieniowej stawów, m.in. przez regulowanie odpowiedzi zapalnej i hamowanie enzymu degradującego chrząstkę. Kolagen, o którym już wspominaliśmy, zapewnia sprężystość stawów i stanowi składnik istoty podstawowej tkanki szklistej. Podawany bezpośrednio do stawów przyspiesza odbudowę chrząstki poprzez aktywację chondrocytów. Powstrzymuje też degenerację stawu objętego stanem zapalnym¹⁰.

Żywokost lekarski

Pospolite ziele o fioletowych kwiatach i mięsistych jasnozielonych liściach, lubiące tereny nieco podmokłe, brzegi strumieni, stawów w medycynie ludowej od dawna używany był jako roślina lecznicza. Obecnie, ze względu na zwartość alkaloidów pirolizydynowych, stosowany jest jedynie zewnętrznie w postaci maści, okładów lub past. Właściwości lecznicze ma korzeń, zawierający m.in. alantoinę (1,5%); garbniki (6,5%); kwasy wielofenolowe – kwas chlorogenowy, kawowy i litospermowy; skrobię; asparaginę; beta-sitosterol; związki cukrowe; aminokwasy (m.in. gamma-aminomasłowy) i sole mineralne (z dużą zawartością krzemu). Żywokost wykazuje silne działanie przeciwbólowe, wspiera proces powstawania tkanki łącznej, przyspiesza także proces gojenia się ran i regeneracji skóry¹¹.

Arnika górska

To urocza roślina o żółtych kwiatach i nieco podobnych do mlecza owocnikach. Zioło to było od wielu setek lat używane w leczeniu wszelkiego rodzaju stłuczeń, krwiaków i obrzęków. Surowcem zielarskim są koszyczki kwiatowe – mają one działanie przeciwzapalne, przeciwreumatyczne i antyseptyczne. Żele i maści z dodatkiem wyciągu z arniki mają działanie przeciwbólowe i doskonale sprawdzają się w leczeniu bólu stawów¹².

Kurkuma

Kłącze ostryżu kojarzymy zwykle z przyprawą, nadającą potrawom żółty kolor. W lecznictwie Wschodu jest on używany od ponad 5000 lat, a liczne badania dowiodły, że zawarta w bulwach kurkumina ma działanie przeciwbólowe i przeciwreumatyczne. Niestety, kurkumina źle rozpuszcza się w wodzie i nie jest w związku z tym dobrze wchłaniana z przewodu pokarmowego. Dlatego zaleca się jej łączenie z piperyną, będącą składnikiem pieprzu czarnego¹³.

Kapsaicyna

To kolejna substancja, której właściwości medycyna Wschodu zna od dawna. Jest ona alkaloidem, dokładnie 8-metylo-N-wanilino-6-nonamidem i występuje w owocach papryki. To stopień jej zawartości w suchej masie owocu decyduje o sile ostrości papryki. Najostrzejsza z wyhodowanych obecnie papryk – Pepper X ma 3,8 mln SHU (stopni w skali Scoville’a). Dla porównania, papryka habanero, używana w tradycyjnej kuchni peruwiańskiej i brazylijskiej ma od 100 tys. do 500 tys. SHU. Kapsaicyna ma silne właściwości rozgrzewające i przeciwbólowe. W organizmie łączy się ona z białkiem TRPV1, obecnym na błonie komórkowej neuronów odpowiadających za odbieranie ciepła i bólu. W warunkach naturalnych białko TRPV1 otwiera kanał wapniowy, dopiero kiedy temperatura przekracza 37°C i wówczas sygnał przekazywany jest do mózgu. Ale – kapsaicyna powoduje otwarcie tego kanału niezależnie od temperatury i dlatego potrawy ją zawierające są odbierane jako gorące. Właśnie dzięki tym właściwościom substancja ta jest tak skuteczna w walce z bólem, zarówno kostno-stawowym, reumatycznym, jak i neuropatycznym¹⁴.

Liść laurowy

Coraz częściej ta popularna roślina przyprawowa pojawia się również na naszych parapetach, co sprawia, że mamy łatwy dostęp do świeżych, aromatycznych liści laurowych. Dzięki temu można też samodzielnie przygotować niezwykle skuteczny, działający przeciwzapalnie i przeciwbólowo olejek: garść liści laurowych tj. ok. 20 g zalewamy szklanką oleju np. słonecznikowego lub, jeszcze lepiej z orzecha włoskiego – stanowi on podstawę olejków leczniczych w medycynie tybetańskiej. Odstawiamy w ciemne miejsce na 10 dni i – możemy zacząć stosować do nacierania, najlepiej po delikatnym podgrzaniu¹⁵.

Omułek zielonowargowy

Ten wielki małż, żyjący u wybrzeży Nowej Zelandii, jest doskonałym źródłem wszelkich składników, jakich potrzebuje chrząstka stawowa: GAG, nienasyconych kwasów omega-3, minerałów (m.in. wapnia i żelaza) oraz witamin (m.in. A, C, E oraz z grupy B). Jak wynika z badań, osoby cierpiące na ból stawów, przyjmujące preparaty na bazie omułka, doznały zmniejszenia bólu aż o 91%¹⁶. Przeprowadzone kilka lat temu testy kliniczne na szczurach wykazały, że ekstrakt na bazie tego mięczaka jest również skuteczny w przypadku stanów zapalnych w OA związanych z otyłością¹⁷.

Kora wierzby

Zalecali ją jako środek przeciwko zmianom zapalnym stawów już starożytni Grecy. Medycyna ludowa używała jej jako środka przeciwbólowego i przeciwgorączkowego. W 1829 r. dokonano wyodrębnienia z kory wierzby salicyny, a 100 lat później zsyntetyzowano kwas salicylowy. Pod koniec XIX w. używano salicyny w leczeniu schorzeń reumatycznych. Obecnie kora wierzby uległa pewnemu zapomnieniu, ale niesłusznie, gdyż oprócz kwasu salicylowego zawiera inne glikozydy, pochodne kwasu cynamonowego, kwas elagowy, flawonoidy i garbniki z grupy katechin (8-20%). Wszystkie te składniki decydują o jej zdrowotnym działaniu. Korę wierzby można przyjmować zarówno w postaci tabletek, jak i herbatek ziołowych¹⁸.