Nasze magazyny
Coraz częściej mówi się o związku między odżywianiem a zdrowiem psychicznym, niezależnie od tego, czy celem jest poprawa nastroju i funkcji poznawczych, zapobieganie ich pogorszeniu, czy nawet wsparcie leczenia niektórych chorób mózgu, w tym stanów neuropsychiatrycznych, takich jak epilepsja, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) i autyzm.
Istnieje ogólne przekonanie, że porady dietetyczne dotyczące zdrowia psychicznego opierają się na solidnych dowodach naukowych. W rzeczywistości jednak, w przypadku wielu takich twierdzeń, bardzo trudno jest udowodnić, że określone diety lub konkretne ich składniki mają wpływ na zdrowie psychiczne.
Zaburzenia neuropsychiatryczne są jednym z największych wyzwań społecznych naszych czasów, a wszystkie dane wskazują, że obciążenie zaburzeniami nastroju i problemami poznawczymi, wywołanymi stresem i zaburzeniami psychicznymi będzie nadal rosło w Europie i na świecie w nadchodzących dziesięcioleciach.
Skuteczne strategie prewencyjne mają zatem kluczowe znaczenie dla zdrowia publicznego. Badania nad dietą jako kluczowym czynnikiem wpływającym na zdrowie psychiczne, choć trudne do przeprowadzenia i interpretacji, są pilnie potrzebne.
Skład, struktura i funkcje mózgu zależą od dostępności odpowiednich składników odżywczych, w tym lipidów, aminokwasów, witamin i minerałów. Logiczne jest zatem, że spożycie i jakość żywności miałyby wpływ na funkcjonowanie mózgu, co czyni dietę zmienną modyfikowalną w celu poprawy zdrowia psychicznego, nastroju i wydajności poznawczej. Ponadto, skład diety wpływa bezpośrednio na wydzielanie endogennych hormonów jelitowych, neuropeptydów, neuroprzekaźników i mikrobiotę jelitową.
Specyficzne potrzeby żywieniowe w warunkach choroby, niedobory lub nadmiar określonych składników odżywczych w diecie mogą przyczyniać się do postępu lub nasilenia choroby lub ją wywołać. Pojawienie się nowej dziedziny badań, „psychiatrii żywieniowej”, oferuje obietnicę określenia, które składniki diety są naprawdę ważne dla zdrowia psychicznego, w tym które można zastosować w chorobach psychicznych, a także dla kogo, w jakich okolicznościach i w jakich konkretnych dawkach te interwencje żywieniowe mają skuteczność zapobiegawczą i terapeutyczną.
Jak żywność wpływa na zdrowie psychiczne?
Odkrycia naukowe wykazujące jednoznaczny związek między odżywianiem a zdrowiem psychicznym dopiero zaczynają się pojawiać. Niemniej jednak kilka badań wykazało silne korelacje między zdrową dietą a dobrostanem psychicznym, co może pomóc w opracowaniu przyszłych zaleceń dotyczących diety.
Badania dostarczyły także dowodów na to, że dieta śródziemnomorska może chronić przed depresją. Ponadto metaanaliza 16 randomizowanych, kontrolowanych badań również wykazała, że interwencje dietetyczne mają obiecujący wpływ na zmniejszenie częstości występowania depresji.
Jak niedobory witamin i diety wpływają na zdrowie psychiczne?
Wybitnym przykładem interwencji dietetycznej, wpływającej na zdrowie mózgu, jest dieta ketogeniczna dla dzieci z padaczką. Jej mechanizm jest nieznany, ale zaobserwowano zmniejszenie częstotliwości napadów padaczkowych na czczo, gdy to ciała ketonowe dostarczają energię do mózgu, co sugeruje, że zmiana sposoby zaopatrzenia mózgu w energię może być kluczowa.
Fenyloketonuria jest kolejnym przykładem, w którym dieta eliminacyjna zapobiega pogorszeniu funkcji poznawczych. Ponadto badania wykazały, że niedobory różnych składników odżywczych, głównie witamin, pogarszają funkcje poznawcze.
Związek ten jest najsilniejszy w przypadku witaminy B12 (jej niedobór powoduje zmęczenie, letarg, depresję, osłabia pamięć i jest związany z manią i psychozą).
Ponadto niedobór tiaminy, czyli witaminy B1, powoduje chorobę beri-beri, objawiającą się m.in. drętwieniem kończyn, jako objawem ze strony ośrodkowego układu nerwowego (OUN) i encefalopatią Wernickego (zespół objawów neurologicznych w przebiegu choroby alkoholowej i wynikających z niej niedoborów witaminy B1).
Z kolei deficyt kwasu foliowego (witamina B9) ma szkodliwy wpływ na neurorozwój płodów i rozwój dzieci w okresie niemowlęcym, a niedobory u dorosłych są związane z większym ryzykiem rozwoju depresji, za to niedobory niacyny (witamina B3) przyczyniają się do rozwoju pelagry i demencji. Jednak nawet w przypadku tych niedoborów, rola łagodnych subklinicznych lub wielokrotnych łagodnych niedoborów w genezie zaburzeń psychicznych jest niejasna.
Diety dla osób z ADHD i autyzmem
W przypadku ADHD badano skuteczność kilku interwencji dietetycznych. Metaanaliza 20 badań, obejmujących 794 uczestników, wykazała korzystny wpływ eliminacji dodatków do żywności na zachowanie dzieci.
Bardziej rygorystyczne diety eliminacyjne okazały się skuteczne w kilku randomizowanych badaniach klinicznych. Dwie niezależne metaanalizy wykazały, że około jedna trzecia dzieci z ADHD reagowała na leczenie (>40% redukcja objawów).
Suplementacja była również związana z niewielkim, ale wiarygodnym zmniejszeniem objawów ADHD. Suplementacja mikroelementami (tj. witaminami i minerałami) wiąże się z mniejszą agresją i lepszą regulacją emocji u dzieci z ADHD.
Co więcej, niedawna metaanaliza dowiodła, że dieta bogata w rafinowany cukier i tłuszcze nasycone może zwiększać ryzyko ADHD lub nadpobudliwości, w przeciwieństwie do potencjalnego ochronnego wpływu diety bogatej w owoce i warzywa.
Wyniki interwencji żywieniowych (od suplementacji witaminą D i mikroelementami, po diety bezglutenowe i bezkazeinowe) w autyzmie są bardzo zróżnicowane i nie zostały poddane rygorystycznym metaanalizom. Dlatego w przypadku autyzmu wymagane są dalsze badania.
Dieta i zdrowie psychiczne
Ogólnie rzecz biorąc, istnieje niewielka liczba badań, przedstawiających skuteczność zmiany diety w odniesieniu do poprawy zdrowia psychicznego. Jedno z pierwszych przeprowadzonych do tej pory badań interwencyjnych obejmowało 12-tygodniowe stosowanie diety śródziemnomorskiej.
Odnotowano znaczącą poprawę nastroju i obniżenie poziomu lęku u dorosłych z poważną depresją. Kolejne badania potwierdziły korzyści diety w stylu śródziemnomorskim dla zdrowia psychicznego w depresji.
Z kolei suplementacja wieloma składnikami odżywczymi nie zmniejszyła liczby epizodów depresji u osób dorosłych z nadwagą lub otyłością i objawów subklinicznej depresji.
Podkreśla to, że dla rozwoju psychiatrii żywieniowej ważne będzie powtórzenie, udoskonalenie i zwiększenie skali badań interwencji żywieniowych, mających na celu zapobieganie i leczenie powszechnych zaburzeń zdrowia psychicznego.
Łącznie, wyżej wymienione badania kliniczne dostarczają konkretnych przykładów, dowodzących, że możliwa jest zmiana funkcji mózgu i zdrowia psychicznego poprzez określone interwencje dietetyczne.
Ważnym przyszłym krokiem będzie zatem odkrycie procesów metabolicznych i komórkowych, które łączą odżywianie z funkcjonowaniem mózgu w zdrowiu i chorobie. Musimy również ustalić, czy określone składniki odżywcze lub wzorce żywieniowe całej żywności mają korzystny wpływ na zdrowie psychiczne.
Dieta, zdrowie psychiczne i funkcje poznawcze
Wczesny okres życia ma olbrzymie znaczenie dla późniejszego rozwoju i może wpływać na indywidualną podatność na choroby. Dlatego personalizacja żywienia dla zdrowia psychicznego powinna uwzględniać wczesny rozwój życia.
Wszelkie skutki interwencji żywieniowej w okresie wczesnego wzrostu mózgu (tzw. pierwsze 1000 dni, od poczęcia do 2 roku życia) mogą mieć większy wpływ na późniejsze zdrowie niż interwencje w późniejszym okresie życia.
Postęp zostanie również osiągnięty poprzez zwiększenie fundamentalnego zrozumienia, w jaki sposób składniki odżywcze wpływają na procesy sygnalizacyjne, które są ważne dla funkcjonowania mózgu, takie jak procesy metaboliczne, hormonalne i immunologiczne oraz inne procesy sygnalizacyjne, w tym te, które działają za pośrednictwem mikrobioty jelitowej.
U noworodków mózg stanowi około 13% beztłuszczowej masy ciała, a jego dalszy wzrost i rozwój podlega zarówno ograniczeniom energetycznym, jak i żywieniowym. Dostęp do odpowiedniej diety w tym okresie szybkiego wzrostu jest niezbędny. \
Do tej pory główny nacisk w dziedzinie psychiatrii żywieniowej kładziono na zaburzenia poznawcze, wywołane niedożywieniem we wczesnym okresie życia.
Wykazano bowiem, że odżywianie na wczesnym etapie życia u gryzoni i ludzi wpływa na funkcje poznawcze w późniejszym okresie życia. Ponadto, grupy szczególnie narażone na rozwój zaburzeń neurologicznych, takie jak noworodki urodzone przedwcześnie lub noworodki urodzone o czasie, mniejsze jak na wiek ciążowy, potwierdzają bezpośredni związek między stanem odżywienia a ryzykiem zaburzeń neurologicznych.
Jakie składniki wspierają pracę mózgu?
Chociaż wszystkie składniki odżywcze są niezbędne do wzrostu mózgu, kluczowe składniki odżywcze, które wspierają neurorozwój, obejmują:
- białko,
- żelazo,
- cholinę,
- kwas foliowy,
- jod,
- witaminy A, D, B6 i B12
- wielonienasycone kwasy tłuszczowe.
Badania pokazują, że cytoarchitektura kory mózgowej może zostać nieodwracalnie zaburzona w przypadku niedoboru jodu podczas rozwoju płodowego, generując nieprawidłowe wzorce migracji neuronów, które są związane z upośledzeniem funkcji poznawczych u dzieci. Ponadto, bardziej subtelne zmiany w diecie mogą mieć wpływ na wczesny rozwój mózgu.
Lipidy, a w szczególności wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, odpowiednio kwas dokozaheksaenowy (DHA) i kwas arachidonowy (ARA), są dostarczane z mlekiem matki, ale na ich poziom w mleku matki ma wpływ jej dieta.
Badania na myszach wykazały, że dieta wzbogacona w kwasy tłuszczowe omega-3 lub z obniżonym poziomem kwasów tłuszczowych omega-6, pozytywnie wpłynęła na wbudowywanie kwasów tłuszczowych omega-3 do błon neuronalnych.
Niedawno wykazano również, że dieta o niskiej zawartości kwasów omega-6 całkowicie znosi zaburzenia poznawcze wywołane stresem we wczesnym okresie życia u dorosłych myszy.
Inne badanie wykazało poprawę zdolności poznawczych i markerów plastyczności w mózgu w okresie dojrzewania u szczurów po stresie psychologicznym pod wpływem diety wzbogaconej w wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, kwas eikozapentaenowy (EPA), kwas dokozaheksaenowy (DHA) i witaminę A.
Badania podkreślają istotną rolę zbilansowanej diety w zapewnianiu odpowiedniej podaży składników odżywczych, istotnych dla rozwoju mózgu i późniejszych funkcji poznawczych oraz znaczenie wczesnego etapu życia w podatności na późniejsze choroby psychiczne, co może wyjaśniać, przynajmniej częściowo, obserwowaną niejednorodność efektów leczenia.
Ponieważ zarówno zwiększony poziom stresu we współczesnym życiu, jak i starzejąca się populacja stanowią główne wszechobecne wyzwania społeczne, potencjał żywienia do wywierania korzystnego wpływu na zdrowie psychiczne zarówno w populacjach klinicznych, jak i nieklinicznych, powinien być dalej badany. Z kolei niezrównoważona dieta zwiększa ryzyko chorób sercowo-metabolicznych i pogorszenia funkcji poznawczych.
W związku z tym staje się jasne, że negatywne konsekwencje złej jakości diety mogą pogorszyć zdrowie psychiczne i funkcje poznawcze, co prawdopodobnie nasila się wraz z wiekiem.
Co ciekawe, odżywianie, a w szczególności niedożywienie i otyłość, są ściśle powiązane z regulacją nastroju i wrażliwością na stres, co sugeruje silny związek między dietą, metabolizmem i dobrostanem psychicznym.
Ponadto niedawna analiza przekrojowa wykazała, że związek między objawami depresji a zespołem metabolicznym można częściowo przypisać aktywności fizycznej. Co więcej, dowody pochodzące z modeli gryzoni sugerują, że spożywanie diety wysokotłuszczowej może mieć działanie przeciwdepresyjne i przeciwlękowe.
Tak więc strategia radzenia sobie ze stresem wydaje się obejmować stosowanie diety wysokotłuszczowej, ponieważ ma ona działanie przeciwdepresyjne i przeciwlękowe, ale taka dieta w dłuższej perspektywie niesie ze sobą ryzyko otyłości, co z kolei wiąże się ze zmniejszonym funkcjonowaniem poznawczym i zaburzeniami nastroju.
Ustalono zatem wyraźne powiązania między dietą a zdrowiem poznawczym i psychicznym w wieku dorosłym, ale obecnie brakuje nam szczegółowego zrozumienia mechanizmów metabolicznych i komórkowych, które leżą u podstaw tych powiązań.
Interwencje żywieniowe mogą być pomocne w zmniejszaniu wpływu starzenia się i stresu na zdolności poznawcze i stan psychiczny, ale do tej pory przeprowadzono niewiele randomizowanych, kontrolowanych badań, zwłaszcza w grupach klinicznych.
Znaczenie mikrobiomu dla naszego zdrowia
Najnowsze dowody podkreślają rolę mikrobiomu jelitowego jako kluczowego łącznika między jelitami a rozwojem i funkcjonowaniem mózgu. W szczególności coraz więcej danych wskazuje na krytyczną interakcję między mikrobiotą w środowisku prenatalnym i postnatalnym a ryzykiem zaburzeń psychicznych w późniejszym życiu.
Co więcej, gromadzone dane zidentyfikowały mikrobiotę jelitową jako kluczowy czynnik w odpowiedzi na stres i zaburzenia afektywne, w tym lęk, depresję i funkcje poznawcze. Sugeruje się również znaczenie zdrowej mikroflory jelitowej w regulacji metabolizmu serotoniny.
Możliwy wydaje się również udział mikrobiomu jelitowego w patogenezie zaburzeń, takich jak ADHD, zaburzenia ze spektrum autyzmu i jadłowstręt psychiczny.
Ponadto stres może zaburzać skład mikrobioty jelitowej oraz negatywnie wpływać na zdrowie układu pokarmowego. Wysokiej jakości dieta może zatem pomóc w regulacji mikrobioty jelitowej oraz zmniejszać stres i stan zapalnego w mózgu, a następnie utrzymywać prawidłowe funkcje poznawcze przez całe życie. Co ciekawe, ostatnie dane potwierdziły potencjał mikrobioty w łagodzeniu związanych z wiekiem patologii neurozapalnych i pogorszenia funkcji poznawczych oraz wykazały, że suplementacja prebiotykami osłabia związaną z wiekiem aktywację mikrogleju.
Chociaż skład mikrobioty jelitowej jest determinowany m.in. przez genetykę gospodarza i czynniki zewnętrzne, takie jak styl życia, kluczowymi determinantami składu i funkcji mikrobioty jelitowej pozostaje dieta. Rzeczywiście, wykazano, że czynniki żywieniowe bezpośrednio kształtują mikrobiotę, zarówno u gryzoni jak i u ludzi, a zatem dieta stanowi modyfikowalny czynnik determinujący skład mikrobioty jelitowej.
Na przykład, badania wykazały, że diety o wysokiej zawartości błonnika i diety śródziemnomorskie promują zróżnicowaną mikroflorę jelitową i są związane ze zmniejszonym prawdopodobieństwem wystąpienia depresji.
Ponadto sfermentowana żywność może również potencjalnie modyfikować mikrobiotę jelitową oraz zmieniać fizjologię jelit i wpływać na zdrowie psychiczne. Tak więc jasne jest, że mikrobiota jelitowa może potencjalnie mieć wpływ na zdrowie psychiczne, ale mechanizmy, dzięki którym to się dzieje, nie zostały jeszcze wyjaśnione.
Pilnie potrzebne są badania, mające na celu identyfikację mechanizmów molekularnych leżących u podstaw wpływu mikrobioty jelitowej na procesy regulowane centralnie. Przyszłe badania powinny zidentyfikować diety, które mogą modulować funkcjonowanie mózgu poprzez specyficzne szczepy bakterii wytwarzające centralnie aktywne metabolity.
W kierunku lepszego żywienia
Badania epidemiologiczne wykazały, że dieta ma wpływ na zdrowie psychiczne, a badania interwencyjne potwierdzają ten związek. Ponadto osoby z określonymi zaburzeniami genetycznymi i niegenetycznymi, takimi jak nietolerancja laktozy, fenyloketonuria i nadwrażliwość na gluten, odnoszą korzyści z przestrzegania określonych diet. Mimo to wiele powiązań jest niejasnych i niezwykle trudno jest uzyskać mocne dowody na istnienie mechanizmu przyczynowego.
Niewiele wiemy o konkretnych składnikach diety, które zapewniają korzyści dla zdrowia psychicznego jednostki. Ta luka badawcza musi zostać wypełniona, jeśli ma zostać opracowana solidna podstawa dowodowa dla porad dietetycznych w odniesieniu do zdrowia psychicznego. Należy pokonać kilka przeszkód.
Aby móc wykorzystać dietę dla zdrowia psychicznego, wymagane jest zrozumienie:
- w jaki sposób dieta wpływa na procesy metaboliczne w jelitach (w tym mikrobiotę),
- w jaki sposób wpływa to na sygnalizację z jelit do mózgu (w tym poprzez hormony jelitowe),
- w jaki sposób dieta wpływa na poziomy metabolitów we krwi i narządach docelowych,
- w jaki sposób reagują komórki i sieci komórkowe (sieci neuronowe),
- w jaki sposób tło genetyczne oddziałuje na wpływ diety na zdrowie psychiczne
- w jaki sposób dieta wpływa na ekspresję genów i dalsze efekty.
Wyjaśnienie mechanizmów i szlaków metabolicznych i komórkowych, poprzez które odżywianie może promować odporność neuronów na urazy i poprawiać sprawność umysłową, pomoże nam określić, jak najlepiej modulować skład diety w celu promowania zdrowia psychicznego przez całe życie.
Wyzwaniem dla „psychiatrii żywieniowej” jest opracowanie kompleksowych, spójnych i naukowo rygorystycznych badań opartych na dowodach, które określają rolę diety i składników odżywczych w różnych aspektach zdrowia.
W szczególności należy lepiej zdefiniować związek między ekspozycją organizmu na określone mikro – i makroskładniki odżywcze (które zależą od spożycia, biodostępności i funkcji metabolicznych oraz zaangażowanych narządów), a szerokim wachlarzem kwestii związanych ze zdrowiem psychicznym (które obejmują na przykład nastrój, procesy poznawcze i odporność na stres) i które obejmują bezpośrednie i pośrednie mechanizmy modulujące funkcjonowanie neuronów i plastyczność synaptyczną.
Wiele wysiłku włożono w stworzenie dużych kohort do badań żywieniowych. Teraz nadszedł czas na eksplorację danych i wykorzystanie informacji zebranych z takich kohort w celu zdefiniowania nowych hipotez mechanistycznych, które można przetestować przy użyciu metod medycyny eksperymentalnej. Badania medycyny eksperymentalnej stanowią pomost między przedklinicznymi badaniami mechanizmów a badaniami klinicznymi.
Co ważne, wykorzystują one projekt eksperymentalny w warunkach laboratoryjnych, aby zapewnić rygor i jasne punkty końcowe. Należy również wziąć pod uwagę indywidualne style odżywiania i nawyki żywieniowe, ponieważ wpływają one na ogólne spożycie i jakość diety niezależnie od depresji.
W związku z tym wykorzystanie wysokiej jakości eksperymentalnych badań populacyjnych o odpowiedniej mocy zapewni nowy mechanistyczny wgląd w związek między odżywianiem a zdrowiem psychicznym. Następnie możliwe będzie zidentyfikowanie interwencji, które mają większe prawdopodobieństwo powodzenia, gdy zostaną przetestowane w większych badaniach.
Nowe koncepcje żywieniowe
Interwencje żywieniowe różnią się od interwencji farmakologicznych. Leki działają na jeden lub ograniczoną liczbę celów, dla których leki mają wysokie powinowactwo, które zwykle jest poniżej zakresu submikromolarnego.
Prawdopodobnie dlatego, że ich powinowactwo jest w tym samym zakresie, witaminy są jedynymi znanymi składnikami odżywczymi, które można badać w sposób podobny do leków.
Większość składników odżywczych jest spożywana w znacznie większych ilościach niż leki, a ich powinowactwo do białek jest znacznie niższe niż w przypadku leków. Ponieważ poziomy składników odżywczych i ich metabolitów osiągają znacznie wyższe stężenia, wiążą się one i wpływają na różne cele. Ogólnie rzecz biorąc, składniki odżywcze i ich metabolity działają na wiele celów w wielu narządach.
Podczas gdy wiele badań analizowało wpływ poszczególnych składników odżywczych lub żywności na mózg i zachowanie, badania żywieniowe odchodzą od skupiania się na pojedynczych składnikach odżywczych lub suplementach na rzecz analizy wzorców żywieniowych.
Jest to ważne, ponieważ składniki odżywcze mogą działać razem, wpływając na określone funkcje, a interakcje między określonymi składnikami odżywczymi mogą wpływać na ich biodostępność, komplikując w ten sposób identyfikację określonych substratów.
W przypadku nutraceutyków, które nie występują w żywności, takich jak N-acetylo-L-cysteina i S-adenozylometionina, obraz jest dodatkowo komplikowany przez pojawiające się dowody na to, że niektóre kombinacje związków mają działanie synergistyczne, podczas gdy inne kombinacje okazały się nieskuteczne.
Dowody na skutki suplementacji nutraceutykami są mieszane i nie zapewniają silnego wsparcia dla ich stosowania w zaburzeniach psychicznych. Niezbędne składniki odżywcze są wymagane do normalnego funkcjonowania fizjologicznego, ale nie mogą być syntetyzowane w organizmie, a zatem muszą być pozyskiwane z diety.
Uboga dieta może nie zawierać wystarczających ilości niezbędnych składników odżywczych, ale czy znamy wszystkie niezbędne składniki odżywcze? Być może zbyt niskie ilości danego składnika odżywczego lub połączenie niższych poziomów określonych składników odżywczych zwiększa podatność na pogorszenie funkcji poznawczych. Co więcej, mogą istnieć indywidualne różnice we wrażliwości i zapotrzebowaniu na niezbędne składniki odżywcze.
Rzeczywiście, badania asocjacyjne całego genomu i metaanalizy zidentyfikowały silny wpływ na poziomy metabolitów we krwi i moczu. Identyfikacja takich składników odżywczych u danej osoby może być trudna, ale jest niezbędna do poprawy spersonalizowanych porad dietetycznych. Niedawne badanie ujawniło związek między genami regulującymi poziom metabolitów we krwi/moczu a zaburzeniami psychicznymi. Dalsze badania są uzasadnione, aby rozszerzyć te wstępne powiązania poza poziom DNA.
W związku z tym zidentyfikowane metabolity powinny być mierzone zarówno u osób chorych, jak i zdrowych, aby zweryfikować te zależności. Potencjalnie można następnie przeprowadzić badania RCT w celu ustalenia, czy określone interwencje dietetyczne mogą zmienić stężenie metabolitów w surowicy, które różnią się systematycznie między pacjentami a grupą kontrolną.
W związku z tym pojawia się nowa koncepcja: dane genetyczne są wykorzystywane do identyfikacji potencjalnych celów interwencji dietetycznych mających na celu zmianę poziomu (lub poziomów) jednego lub więcej metabolitów w surowicy u pacjentów z określonymi zaburzeniami psychicznymi.
- Nutritional psychiatry: Towards improving mental health by what you eat. Eur Neuropsychopharmacol. 2019 Dec;29(12):1321-1332.
- Źródło: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0924977X19317237?via%3Dihub
- Jak żywność wpływa na zdrowie psychiczne?
- Jak niedobory witamin i diety wpływają na zdrowie psychiczne?
- Diety dla osób z ADHD i autyzmem
- Dieta i zdrowie psychiczne
- Dieta, zdrowie psychiczne i funkcje poznawcze
- Jakie składniki wspierają pracę mózgu?
- Znaczenie mikrobiomu dla naszego zdrowia
- Nowe koncepcje żywieniowe
